Агасфэр (Вечны Жыд)

Тым часам гер прафуз палка, якi ўсiм камандуе, бачыць гера супэрiнтэндэнта й падыходзiць разам з суб-прафузамi, да яго, вiтае ветлiвымi словамi й запрашае на чарку пасьля выкананьня абавязку.

- Яна вам спатрэбiцца, сьвяты гер доктар, - кажа ён зь лёккiм "хо-хо" i "ха-ха", - выгляд у вас ня дужа здаровы.

А суб-прафуз з такiм самым "хо-хо" i "ха-ха" ляпае Айцэна па плячы, аж у таго ледзь каленi не падсядаюць. Пасьля чаго прафуз дае знак, i афiцэры й капралы становяць сваiх людзей у два рады, адзiн рад у трыста футаў даўжынёю, тварам да такога смага другога; мамiж iмi праход, вулiца, шэсьць крокаў ушыркi, i жаўнеры на невялiкай адлегласьцi адзiн ад аднаго, але так, каб кожны мог добра замахнуцца.

- Iдзiце за мною, сьвяты гер доктар, - кажа прафуз, - гер суб-прафуз стаiць у тым канцы "вулiцы" i пасылае да нас хлопца, каб вы, калi ён дойдзе да нас яшчэ жывы, маглi сказаць яму ваша "пахвалёны будзь".

Прынесьлi дубцоў, сьвежа нарэзаных зь вербаў унiзе каля рэчкi Шляй i акораных, чатыры кашы зь пяцьцюдзесяцьцю дубцамi, кожны дубец даўжынёю ў чатыры з палавiнаю футы й таўшчынёю зь вялiкi палец мужчыны. Прафуз асабiста дастае з каша то адзiн дубец, то другi й прабуе яго, прасьвiстваючы iм у паветры па драўляным слупе, наверсе якога лунае герцагскi трыкалёр, чырвона-бела-блакiтны штандар, каб ён мог чуць, як сьвiшчуць дубцы, i бачыць, як яны будуць шморгаць па целе няшчаснага грэшнiка, калi ён пабяжыць па вулiцы.

На вежы сабора прабiла тры гадзiны, i шум i галасьня на пляцы ўлеглiся i спакваля ацiхлi зусiм. Адтуль, дзе Гаторпская вулiца ўлiваецца ў рыначны пляц, паказаўся эскорт, дванаццаць конных з аголенымi шаблямi, пасярдзiне iх на возе з драбiнамi з кучарам-гiцлем, злачынец, стоячы на поўны рост са зьвязанымi рукамi, бледны як сьмерць, але зь цьвёрдым позiркам паўзьверх застылага ў чаканьнi натоўпу. Так i едуць яны сярод людзей, праз натоўп, якi толькi неахвотна расступаецца перад конямi, аж туды да чалавечай "вулiцы", якую ён павiнен прайсьцi восем разоў, чатыры разы туды, чатыры разы назад i за кожным разам атрымаць дзьвесьце шпiцрутэнаў па сьпiне, кожны ўдар лiчаны й разьмераны, бо за кожнымi двума жаўнерамi стаiць капрал, якi сочыць, каб па слабасьцi альбо са спагады ня сьвiснуў слабы ўдар. Два слугi прафуза сьпiхваюць лiхамысьнiка з воза, i вось ужо яны стаяць адзiн супроць аднаго, гер супэрiнтэндэнт i Агасфэр, Агасфэр толькi ў кашулi й портках, i неяк раптам Айцэну не стае сiлы зiрнуць таму ў вочы, ён апускае галаву, i тут бачыць босыя скалечаныя ногi з тоўстымi закарэлымi ступакамi, якiмi яны зрабiлiся ў жыда за паўтары тысячы гадоў вандраваньняў, i яму на душы так, быццам ён павiнен упасьцi на каленi перад асуджаным i цалаваць яму ногi, але тут прафуз штурхае яго ў бок i кажа:

- Малiцеся, сьвяты гер доктар, малiцеся!

I Айцэн ломкiм голасам пытаецца ў Агасфэра, цi ня хоча ён паспавядацца й атрымаць дараваньне, i хоць той стаiць моўчкi, Айцэн лiчыць яго маўчаньне за згоду й пачынае:

- Усемагутны Божа, Айцец мiлажальны, я бедны, гаротны, грэшны чалавек прызнаю табе ўсе мае грахi й лiхадзействы, якiя я ўчынiў помыслам, словам i ўчынкам, чым прагнявiў цябе й заслужыў у цябе кару прысна i навекi вякоў.

Але з гэтага месца далей гаварыць ня можа, бо раптам яму прыходзiць у галаву, што ён, бадай, больш молiцца за сваю шчаснасьць, чым за шчаснасьць лiхамысьнiка, i падымае вочы ўгору да неба ў надзеi, што суцяшэньне прыйдзе адтуль, але позiрк яго падае на твар Агасфэра, няўмольны й поўны цьвёрдасьцi й насьмешкi, i зноў яго забiрае злосьць на жыда, якi заўсёды рабiў яму насуперак i прагнаў нашага Госпада Хрыста ад сваiх дзьвярэй, калi той толькi хацеў трошкi адпачыць ад крыжа, i ён пасьпешна завяршае, толькi дзеля таго, каб выканаць прафузаў наказ, i камячыць тэкст, як Бог дзеля сваёй мiласэрнсьцi й дзеля бязьвiнных горкiх пакутаў i сьмерцi свайго любаснага сына Iсуса Хрыста да нас, бедных грэшных людзей, хоча быць лiтасьцiвым i мiлажальным i дараваць нам усiм нашыя грахi й даць нам моцнасьцi духу дзеля нашага паляпшэньня. Аман.

Пасьля чаго прафуз абвяшчае, што годзе пабожных слоў, i што ваенная юстыцыя i прагны да вiдовiшчаў люд хочуць таксама дастацца да свайго права. Два слугi становяць Агасфэра якраз на пачатку "вулiцы" тварам у яе, i прафуз камандуе, i голас яго гучыць далёка:

- Гатова да прабегу вулiцы - марш!