Бабалардын баяны 2

Алсейит бийди жок кылам билдирбей.

Бул аялдан далай балдар төрөлөт,

Баатыр болот төрт тарабы төгөрөк.

Анан дагы өтүп жатты мезгилдер,

Жаз, жайды жамынып мейкиндер.

Калмактан Чежемен деген кыз болгон,

Акылы жетик келечекти көп ойлонгон.

Эне менен жакын болуп кыз бала,

Ээн жайкын кеңешчү эле сырдана.

Тилин билип түшүнчү кыргыздын,

Ички сырын билип турчу адамдын.

Дал ошол Чежемен деген кыз бала,

Энеге келип бир жаңылык айтууда:

«Баштаган турат атакем кордукту,

Силерге салабы дейм зордукту».

Атакем акырын бийди жок кылат,

Анан барып жаман жорук жасалат.

Токолдукка анан сизди алабы,

Башыңызга азап ишти салабы.

Мүйүздүү эне ийкеди өз башын,

Айттырбай билип алган баарысын.

Ал жөнүндө сыр көрдүм үч жолу,

Төлгө салдым такыр эле окшошподу.

Мүйүздүү эне Алсейитке кеп салды

Жаман иш белгилүүболчу баардыгы.

«Калмак ханы жамандык кылбайбы

Кабалаңдап кара башты жалмайбы.

Көчүбүздү ат үстүнөн чечет го,

Кордукту башка салып кетет го.

Түндө жатып түш көрдүм байым,

Түшүм түш эмес азабымбы байым.

Керүүдөн ат качырдым байым,

Атым карматпай кетпесин байым,

Атымы кармабасам азабым байым.

Мурдаа күнү куш качырдым байым,

Кушум учту артынан куудум байым.

Кушуму кууп жүрүп кармайын байым!»

Кыргыздар ал жерде жөн жатпады,

Качууга жасап жатты камылганы.

Калмактар да бир нерсени ойлонду,

«Аңдыгын»– деп эки жигит койдурду.

Алсейит бий жигиттерди чакырган,

Дасторконду кенениреек жайдырган.

Жай баракат этти жеп жатышты,

Экөөсү тең улуу сыйга батышты.

Жигиттер айтты эми кымыз ичели,

Андан кийин эс алууга тарап кетели.

Кымыздан кийин ичип жатты аракты

Мас болуп баш көтөрбөй калышты.

Тымызын журт тынчыган мезгилде,

Кыргыздар көчүп жөнөйт бу кезде.

Чежемен кызды ала кетип баратты.

Куугун жокпу арт жагын карашты.

Из жазгырып башка жолго салышты,

Калмактар такыр таппай калышты.

Алар кеткен кугунга карматпай,

Калмактан такыр качып алыстай.

Качкындар өз жерине келишти,

«Бий келди»– чоң тойду беришти..

Бу кезекте кыргыздар небак жетилген,

Кармашууга өткөн алар калмак менен

Жигиттерди жоо четине коюшту,

Калмактар келчү жолду тосушту.

Калмактардын качып калган кайраты,

Баягы күчтүү кези такыр кайра тартты.

Анан өттү акырындап мезгилдер,

Тынчтык акырындап берилеер.

Алсейит калмактар менен дос болду.

Уруш-чатак барып-барып жоголду.

Кирген суудай уланышып мезгилдер,

Тоонун суусу жээк тарапты жемиреер.

Мүйүздүү эне сууга дайым киринген,

Чежеменди «барып төгүп кел» деген.

Ошол сууга бети-колун жуучу экен,

Эне сырын ошол гана билчү экен.

Касиетин алайын деп бугу эненин,

Ал кыз шегин билчү бирдеменин.

Калы бар сүйлөгөндө тилинде.

Кайтпоочу ал бирдеме дегенде.

Эне Чежемен кызды байкады.

Ургаачынын узуго деп баамдады.

Жакшы балдар жатынынан жаралат,

Улук жашоо улуу тоону аралайт.

Мүйүздүү эне көп нерсени ойлонду,

Бир амалын табайын деп болжоду.

Түндө жатып бир кызык түш көрдү,

Бул аярды ушуну менен үч көрдү.

Казак баатыр Телгозу аттанды,

Келе жатат Чежеменди алганы.

Чежеменди Алсейитке нике кыйды,

Казакк бул кызды карматпайлы.

Алсейит айтты уят го токол алганым,

Абийир керек журтту кантип караймын.

Мүйүздүү эненин жини келип териккен,

Күш –быш этип жөтөл менен демиккен.

«Көрүнгөндү алгының деп суранбайм,

Өзүм дагы алды-артымды абайлайм.

Жоо жакадан алып турган чагында,

Жакшы тукум керек экен кыргызга.

Тукубубуз бүт майдалана кетиптир,

Журтубузга акылман жан керектир.

Тоолук элге керек экен баатырлар,

Өз журтуна тартынбай башты саяр..

Жана керек баарын билген аярлар,

Керек окшойт үн безеген акындар».

Жомок кылып бабалардын баянын,

Кеп кылайын аталардын аянын.

Алсейит бий макул болду анан да,

Мүйүздүү эне эмне десе баарына.

Эне айтты: – Өз тукумум улансын.

Улуу тоого желбирете туу сайсын.

Алсейит бий ал кызга үйлөндү,

Өрүш алып жаңы өргөө көтөрдү.

Тогузду айдап эртеси келди Телгозу,

–Кечиктиң,-деп эл айтты: -Болбоспу.

Телгозу баатыр бир кызды алыптыр,

Кайра үйүнө сапарлап кайтыптыр.

Телгозу Алсейит менен дос болгон,

Бул санжыра калган экен ошондон.

Чежемен энеден Туумакашка төрөлдү.

Аккозу жана Каракозу көз көрдү.

Ошол калмак кызы Чежемен энеден,

Чыккан экен далай-далай көп берен.

Ал энеден далай уулдар жаралды,

Төгөрөктүн төрт бурчун аралады.

Суулар акты өз нугунда токтобой,

Жай албас мезгил сыры ошондой.

Мезгил өттү акылман эне көз жумду,

Канткен менен мезгилдин жолу улуу.

Бапа ата бүт зыйнатты жасады,

Алыстан чоң молдону алдырды.

Эне сөөгүн эртең коймок болушту,

Баары бүтгү ушул жерге чогулушту.

Бул кезекте мезгил күзгө таянган,

Тоону бүтүн сары сойгок каптаган.

Кечинде тараптарга кар жааган,

Айлана бүт ак өңгө капталган.

Жылдыз батып таң агара баштады,

Сөөк кайтарып кетпеди баардыгы.

Молдо кирсе боз үйдүн ичине,

Сөөк жок тамашабы бул эмне?

Жылаң аяк аял чыккан боз үйдөн,

Бийик тоого сапар алып жөнөгөн.

Белгисиз экен ал издин аягы,

Баарысы изди карап таң калды.

Кара Үңкүргө бир из кеткен окшоду,

Аяр эне бул бир сыйкыр окшобойбу.

Мүйүздүү эне ырымда аны эскердим,

Колдосун деп бир кудайдан тиледим.

Мүйүздүү эне касиеттү жан эле,

Ал жөнүндө баян айтам дагы эле.

Мүйүздүү эне жаратылыш жайнаган,

Бакыт жолун бизге келген кайрадан.

Асман дагы, токой дагы энебиз,

Аба дагы, көлдөр дагы энебиз.

Тоолор дагы бугулар да энебиз,

Биз аларды ыйык тута беребиз.

Мүйүздүү эне түбөлүккө аман бол!

Жаратылыш жоголбогун өзүң бар бол!