PMEG_15.0.3_provizora_PDF_24_Marto_2019

Ni disiĝas kiel duonaj parencoj.^BV17 La A-vorto duonaj havas J-finaĵon, ĉar ĝia ĉefvorto, parencoj, havas J-finaĵon.

9. Difiniloj

Difiniloj estas specialaj vortoj, kiujn oni metas antaŭ O-vorta frazparto por difini la identecon de la afero:

La plej grava difinilo estas la difina artikolo la (§9.1).

Aliaj difiniloj estas tabelvortoj je U, A kaj ES, posedaj pronomoj, ambaŭ, kaj unu (§9.2).

Iafoje oni uzas pli ol unu difinilon (§9.3).

9.1. Difina artikolo — la 9.1.1. La — bazaj reguloj

La vorteton la oni nomas difina artikolo. Ĝi montras, ke oni parolas pri certa afero konata de la alparolato. Tia konateco (§9.1.3) povas tamen esti tre diversspeca.

Oni ne aldonas finaĵojn al la. Ĝia formo ne varias, ĉu la frazparto estas unu- nombra, ĉu multe-nombra, ĉu la frazparto havas N-finaĵon, ĉu mankas N- finaĵo:

la domo = tiu de vi konata domo

la bela junulino = tiu de vi konata bela junulino

la domo kun bela pordo = tiu de vi konata domo kun bela pordo

la junulinoj = tiuj de vi konataj junulinoj

la altaj montoj = tiuj de vi konataj altaj montoj

la domoj kun bela pordo = tiuj de vi konataj domoj kun bela pordo

la ruĝajn krajonojn = tiujn de vi konatajn ruĝajn krajonojn

Oni povas en iaj okazoj uzi la mallongigitan apostrofan formon l' (§10.1).

La staras antaŭ aliaj priskriboj de la O-vorto. Eventualan rolvorteton oni metas antaŭ la:

en la domo

ĉe la bela junulino

pri la altaj domoj

super la domoj kun belaj fenestroj

Ne diru do *en tuta la mondo*, sed en la tuta mondo. Ne diru: *Li ronkis tutan la nokton.* Sed: Li ronkis la tutan nokton.

Tamen en iuj specialaj nomesprimoj, precipe de reĝoj kaj aliaj altranguloj, oni tradicie metas la post la O-vorto antaŭ A-vorta priskribo:

Karolo la Kvina

Luizo la Dek-kvara

Vilhelmo la Silentema

Timuro la

Lama

Oni povas diri, ke en tiaj okazoj temas pri du frazpartoj. La unua estas la propra nomo, kaj la dua estas mallongigita apudmeto (§25.3): Karolo, la kvina reĝo kun tiu nomo / Luizo, la dek-kvara reĝo kun tiu nomo / Vilhelmo, la silentema reĝo / Timuro, la lama sultano.

En poezio oni ofte uzas la en nenormalaj manieroj. Oni ekz. metas A- vortojn antaŭ la (§10.1), aŭ uzas la kune kun poseda pronomo (§9.2). Tia nenormala uzo povas iafoje esti arta, sed oni ne tro malproksimiĝu de la ordinaraj reguloj.

En la Fundamenta Gramatiko estas skribite, ke personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas tute ĝin ne uzi. Tiu permeso val- idas nur por komencantoj.

Malpermesoj de la

En kelkaj okazoj simplaj reguloj malpermesas la:

Ne uzu la ĉe frazparto, kiu havas alian difinilon (§9.2). Aliaj difiniloj estas la posedaj pronomoj, la tabelvortoj je U, A kaj ES, la vorteto ambaŭ, kaj duondifina unu:

Mia

dorso doloras. Ne: *La mia dorso doloras.*

Tiu domo estas granda. Ne: *La tiu domo estas granda. *

Ĉiuj gastoj jam venis. Ne: *Ĉiuj la gastoj jam venis.*

Mi ŝatas ĉiajn legomojn. Ne: *Mi ŝatas la ĉiajn legomojn.*

Kies gasto mi estas, ties feston mi festas. Ne: *La kies gasto... la ties festo... *

Mi legis ambaŭ librojn. Ne: *Mi legis la ambaŭ librojn.*

Ne uzu la ĉe vorto, kiu per si mem estas propra nomo:

Pasintjare mi vojaĝis al Kanado. Ne diru: *...al la Kanado.*

Kie estas Francisko? Ne diru: *Kie estas la Francisko?*

Sed ĉe ordinaraj vortoj, kiuj fariĝis propraj nomoj, oni normale ja uzas la (§9.1.6).

Ne uzu la ĉe la frazrolo alvoko

(§12.1.2):

Kelnero, alportu al mi glason da biero! Ne diru: *La kelnero, ...*

Individuaĵo aŭ speco

La uzo de la tre dependas de tio, ĉu oni parolas pri certa individuaĵo (§9.1.2), aŭ oni parolas ĝenerale pri speco (§9.1.4).

9.1.2. La — individuaĵoj

Kiam temas pri individuaĵoj (ne pri speco), la signifas, ke la parolanto supozas, ke la alparolato konas la aferon. La tiam signifas pli-malpli "vi scias, pri kiu(j) mi parolas".

Foresto de la (aŭ alia difinilo) signifas, ke la parolanto supozas, ke la alparolato ne konas la aferon. Manko de difinilo signifas pli-malpli "vi ne

scias, pri kiu(j) mi parolas". Manko de difinilo povas ankaŭ signifi, ke la identeco ne gravas.

Neuzo de la estas do same grava kiel uzo de la. Ekzemploj

La rozo apartenas al Teodoro.^{FE 5} La parolanto supozas, ke la aŭskult- anto povas kompreni, pri kiu rozo temas.

Al Teodoro apartenas rozo. Nun temas pri rozo, kiun la aŭskultanto ne konas.

La infanoj kolektis florojn. La aŭskultanto ne scias, pri kiuj individuaj floroj temas.