Сочинения. Том 2

13. Τῶν δὲ µετὰ συµπτωµάτων πυρετῶν οὐκ ἔθ’ ἁπλῶς οὕτως, ἀλλὰ µετρῆσαι χρὴ καθ’ ὅσον οἷόν τε πηλίκος µὲν ὁ πυρετὸς, πηλίκον δὲ τὸ σύµπτωµα τὸ τὸν κίνδυνον ἐπιφέρον, καὶ πρὸς τὸ σφοδρότερον ἐν αὐτοῖς καὶ χαλεπώτερον ἵστασθαι, µηδὲ θατέρου παντάπασιν ἀµελοῦντας. φέρε γὰρ εἴ τις πυρέττοι µὴ τῆς καλουµένης πληθωρικῆς διαθέσεως παρούσης, ἀλλ’ ἐξ ἀπεψιῶν τε προσφάτων εἴη καὶ δάκνοιτο καὶ θλίβοιτο τὸ στόµα τῆς γαστρὸς ἢ καὶ χυµόν τινα µοχθηρὸν ἐµηµεκὼς εἴη καὶ τῇ τούτου διόδῳ µεγάλως βεβλαµµένος, ὥστε καὶ δυσφορεῖν καὶ ἀλύειν· ἆρ’ ἐνταῦθα πρὸς τὸν πυρετὸν ἀποβλέψαντες µόνον κενοῦν ἐπιχειρήσοµεν τὸ πλῆθος, ὅπερ ἄλλως ἂν ἀλύπως ἐπράξαµεν; ἢ πρότερον τοῦ στόµατος τῆς γαστρὸς προνοησόµεθα, κᾄπειθ’ οὕτως, ἐπειδὰν ἡµῖν καλῶς ἔχῃ τοῦτο, τὴν ἐνδεχοµένην τοῦ παντὸς σώµατος κένωσιν ποιησόµεθα; ἐµοὶ µὲν οὖν οὕτω δοκεῖ. πολλάκις γοῦν εἶδον πολλοὺς τῶν τοιούτων, τοὺς µὲν ἀπολλυµένους, τοὺς δ’ εἰς ἔσχατον ἀφικοµένους κινδύνου, ἐπιχειρησάντων αὐτοὺς κενοῦν τῶν ἰατρῶν, πρὶν ῥῶσαι τὸν στόµαχον. ἀλλ’ οὐδὲ εἰ µετὰ διαῤῥοίας ὁ πυρετὸς εἴη, χρῄζει τινὸς ἄλλης κενώσεως, ἀλλ’ αὐτάρκης αὕτη, κᾂν µὴ κατὰ λόγον ᾖ τοῦ πλήθους. ὅσοι γὰρ τῶν τοιούτων ὡς πλείονος χρῃζόντων ἀφαιρέσεως ἤτοι τοῦ αἵµατος ἀπάγειν ἐτόλµησαν ἢ τὴν γαστέρα κινεῖν, ἔτι µᾶλλον ὀξεῖς κινδύνους ἐπήνεγκαν. ἀλλ’ οὐδ’ εἰ σπώµενός τις ἅµα καὶ κενώσεως αἵµατος εἴη χρῄζων, οὐδὲ τούτῳ τοσοῦτον ἀφαιρεῖν προσήκει εἰσάπαξ ὅσου δεῖται τὸ πάθος, ἀλλά τι καὶ τῷ συµπτώµατι καταλειπτέον ἱδρῶτάς τε πολλάκις κινοῦντι καὶ ἀγρυπνίας προσφέροντι καὶ τὴν ἰσχὺν καταβάλλοντι τοῦ νοσοῦντος. οὕτω δὲ καὶ εἰ ἀγρυπνία σφοδρὰ καὶ εἰ ἄλγηµα σύντονον ἐνοχλοίη τὸν νοσοῦντα, φυλακτέον ἀθρόας τε καὶ πολλὰς κενώσεις. οἷον δέ τι σύµπτωµα καὶ τὴν τοῦ περιέχοντος ἀέρος ὑπολογιστέον κρᾶσιν, ὅταν γε ἀκριβῶς ᾖ θερµὴ καὶ ξηρὰ καθάπερ τῆτες ἐν τῷ µεταξὺ κυνὸς ἀνατολῆς καὶ ἀρκτούρου. καὶ διὰ τοῦτο πάντες ἀπέθανον, ὧν οἱ µηδ’ ὅλως ταῖς ὥραις προσέχοντες ἰατροὶ τὰς φλέβας τεµεῖν ἐθάῤῥησαν. οὕτω δὲ καὶ εἰ ψυχρά τις εἴη πάνυ σφόδρα, καὶ γὰρ οὖν καὶ τότε φυλακτέον ἀποχεῖν τι τοῦ αἵµατος, εἰδότας οὐ µικροὺς ἐν τοῖς τοιούτοις ἀκολουθεῖν κινδύνους. ἀπόλλυνται δ’ οἱ µὲν ἐν ταῖς θερµαῖς πάνυ καταστάσεσιν οὐκ ὀρθῶς κενωθέντες ὑπὸ τῆς καλουµένης συγκοπῆς τε καὶ διαφορήσεως. οἱ δ’ ἐν ταῖς ψυχραῖς ἐν ἀρχαῖς τῶν παροξυσµῶν καταψυχθέντες σφοδρῶς οὐκέτ’ ἀναφέρουσι. ταῦτ’ ἄρα καὶ τῶν χωρίων οὔτ’ ἐν τοῖς θερµοῖς ἄγαν οὔτ’ ἐν τοῖς ψυχροῖς αἵµατος ἀφαιρέσει θαῤῥοῦµεν. ἀλλ’ ἐὰν µὲν ὁµολογῇ τὰ τῆς ὥρας τῷ χωρίῳ, παντάπασιν ἀπεχόµεθα· µὴ ὁµολογούν των δὲ κενοῦµεν µὲν, ἀλλ’ ἔλαττον πολὺ ἢ ὡς εἰ µηδ’ ἕτερον ἐκώλυεν. οἷον δέ τι σύµπτωµα καὶ τὸ τοῦ νοσοῦντος εὐπαθὲς ὑφορᾶσθαι χρή. πολλοὶ γὰρ οὔτ’ ἐκενώθησάν ποτε οὔτε κένωσιν ἀθροωτέραν οὐδεµίαν οὔτ’ ἀσιτίαν µακροτέραν φέρουσιν· ἀλλ’ οἱ µὲν ἄῤῥωστοι τὴν ἅπασαν ἰσχὺν τοῦ σώµατος ἐπ’ αὐτοῖς γίνονται ῥᾳδίως· οἱ δ’ εὐθὺς τὸν στόµαχον φαύλως ἴσχουσιν, ὥστε ἀποστρέφεσθαι τὰ σιτία· καὶ εἰ βιασάµενοι λάβοιεν ἢ µὴ κατέχειν ἢ µὴ πέττειν καλῶς. ἐν τούτῳ τῷ µέρει τῆς διαγνώσεως καὶ τὴν κρᾶσιν τοῦ νοσοῦντος θεωρητέον. ὅσοι γὰρ θερµοὶ καὶ ξηροὶ φύσει τυγχάνουσιν ὄντες, οὗτοι πάντες ὑπὸ τῶν ἀθρόων κενώσεων ῥᾳδίως βλάπτονται. καὶ µὲν δὴ καὶ τὸ ἔθος οὐ µικρὰ µοῖρα πρός τε τἄλλα σύµπαντα καὶ οὐχ ἥκιστα πρὸς τὴν τῆς κενώσεως ἔνδειξιν. οἱ µὲν γὰρ οὔτ’ ἐκενώθησαν ἔµπροσθεν οὔτε ποτὲ κένωσιν ἀθρόαν ὑπήνεγκαν, παµπόλλοις σιτίοις ἐχρῶντο. τινὲς δ’ ἔµπαλιν οὔτε πολλοῖς χρῶνται σιτίοις καὶ κενώσεων ἐθάδες εἰσί. τούτους µὲν οὖν ἀδεῶς κενωτέον, ὅταν γε καὶ τἄλλα ὑπαγορεύῃ. τοὺς δ’ ἑτέρους τοὺς ἀήθεις οὐδ’ εἰ τἄλλα σύµπαντα προτρέποιτο. κατὰ ταὐτὰ δὲ καὶ τὰς ἕξεις τοῦ σώµατος χρὴ σκοπεῖσθαι. τοῖς µὲν γὰρ πυκνὴν καὶ στερεὰν ἔχουσι τὴν σάρκα δυσπαθὴς ἡ ἕξις. ὥστ’ οὐδὲν χρὴ δεδιέναι κενοῦν αὐτοὺς εἰσάπαξ, ἤν γε καὶ τἄλλα κελεύῃ. τοῖς δὲ µαλακήν τε καὶ βρυώδη καὶ διαῤῥέουσαν ἑτοίµως εὐπαθής ἐστι δεινῶς. ὥστε τῶν γε τοιούτων οὐδ’ εἰ πάντα τἄλλα κελεύοι, τοῦ αἵµατος ἀποχεῖν οὐδὲ τότε τολµητέον, ἀλλὰ καὶ ταῖς ἄλλαις κενώσεσι καθ’ ὅσον οἷόν τε µετρίως τε καὶ εὐλαβῶς χρηστέον. ὁµοίως δὲ καὶ ὅσοι παχεῖς ὑπερβαλλόντως ἢ ἰσχνοὶ, καὶ γὰρ καὶ τούτων τάς τε φλέβας τέµνειν φυλακτέον καὶ τὰς ἄλλας κενώσεις τὰς ἀθρόας εὐλαβητέον. εἴη δ’ ἂν ἐν τούτοις καὶ ἡ ἡλικία, καθάπερ τι σύµπτωµα κωλυτικὸν ἀθρόας κενώσεως· οὔτε γὰρ οἱ παῖδες οὔθ’ οἱ γέροντες ἀλύπως αὐτὰς φέρουσι. πάντας οὖν τοὺς εἰρηµένους, ὅταν αἱ διαθέσεις κένωσιν ὑπαγορεύωσιν, οὐχ ἅπαξ οὐδ’ ἀθρόως, ἀλλὰ κατὰ βραχὺ κενωτέον, ἀσιτίαις τε συµµέτροις καὶ τρίψεσι καὶ κλύσµασι µαλακοῖς, καταιονήσεσί τε καὶ καταπλάσµασι καὶ βαλανείοις· ἑκάστου πάλιν τούτων τὴν ἔνδειξιν ἀπὸ τῶν προειρηµένων λαµβάνοντας. οὕτω δὲ καὶ εἰ δύο ποτὲ συµπτώµατα ἐναντία παρακολουθοίη, σκέπτεσθαι χρὴ, ὁπότερον αὐτῶν ἰσχυρότερόν ἐστιν. ὡσαύτως δὲ καὶ εἰ νοσήµατα δύο περὶ τὸν αὐτὸν ἄνθρωπον εἴη, µαχοµένας τὰς ἐνδείξεις ποιούµενα· καὶ γὰρ καὶ τότε πρὸς τὸ κατεπεῖγον ἵστασθαι χρὴ, µηδὲ θατέρου παντάπασιν ἀµελοῦντας. τὰς δ’ ἀπὸ τῶν συµπτωµάτων τε καὶ νοσηµάτων ἐνδείξεις οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐργαζοµένην ἕκαστον αἰτίαν χρὴ σκοπεῖν, οἷόν ἐστι ἡ λειποθυµία καὶ ἡ ἔκλυσις. εἰώθασι γὰρ οἱ ἰατροὶ καθ’ ἑνὸς πράγµατος ἄµφω ταῦτα τὰ ὀνόµατα φέρειν· αὐτὸ µὲν οὖν τὸ πρᾶγµα ἕν ἐστιν, αἰτίαι δ’ αὐτοῦ πολλαί. λειποθυµοῦσι γὰρ ἐπί τε χολέραις καὶ διαῤῥοίαις καὶ δυσεντερίαις καὶ λυεντερίαις καὶ γυναικείῳ ῥῷ καὶ τραύµασιν, αἱµοῤῥοΐσι τε καὶ ἀναγωγαῖς αἵµατος καὶ ταῖς διὰ ῥινῶν αἱµοῤῥαγίαις καὶ λοχείαις καθάρσεσιν ἀµέτροις. ἤνεγκε δέ ποτε καὶ ἀπεψία µεγάλη λειποθυµίαν καὶ µάλισθ’ ὅταν ἀµετρότερον ὑπαγάγῃ τὴν γαστέρα. καὶ ὁ βούλιµος δὲ καλούµενος οὐδὲν ἄλλο ἢ λειποθυµία ἐστί. καὶ ὑστερικῆς πνίξεως ἁπάσης λειποθυµία προηγεῖται· καὶ ταῖς ἀναδροµαῖς τῶν ὑστέρων ἕπεται καὶ ταῖς παρεγκλίσεσι δὲ καὶ ταῖς φλεγµοναῖς αὐτῶν πολλάκις ἀκολουθεῖ. προηγεῖται δ’ ἀποπληξίας τε καὶ κακοήθους ἐπιληψίας καὶ διαφορήσεων καὶ τῶν συγκοπῶν καὶ µαρασµῶν. ἀλλὰ καὶ συνεισβάλλει ποτὲ καταβολαῖς πυρετῶν οὐκ ὀλίγαις καὶ µάλισθ’ ὅταν ἄκρως ᾖ ξηρὸν καὶ αὐχµῶδες ἢ πληθωρικὸν ἀµέτρως τὸ σῶµα. καὶ καυσώδει δὲ καὶ κακοήθει πυρετῷ συνεισέβαλέ ποτε· καὶ τοῖς µεγάλως καταψυχθεῖσι τὰ ἄκρα τοῦ σώµατος ἐν ταῖς εἰσβολαῖς τῶν πυρετῶν· καὶ ὅσοι διὰ µέγεθος φλεγµονῆς ἢ ἥπατος ἢ κοιλίας ἢ στοµάχου πυρέσσουσι, καὶ οὗτοι λειποθυµοῦσι κατὰ τὰς ἀρχὰς τῶν παροξυσµῶν· µάλιστα δ’ οἷς πλῆθος χυµῶν ὠµῶν καὶ ἀπέπτων καί τις ἔµφραξις ἐπικαίρου µορίου. λειποθυµοῦσι δὲ καὶ ὅσοις τὸ στόµα τῆς γαστρὸς ἄῤῥωστον, ἢ ὑπὸ µοχθηρίας χυµῶν δάκνεται ἢ ὑπὸ παχέων ἢ γλίσχρων ἢ ὑγρῶν ἢ ψυχρῶν βαρύνεται. καὶ µὲν δὴ καὶ ψυχικῶν παθῶν ἰσχύϊ λειποθυµοῦσί τινες· µάλιστα δὲ πρεσβῦται πάσχουσιν αὐτὸ καὶ οἱ ἄλλως ἀσθενεῖς. καὶ γὰρ λυπηθέντες αὐτῶν πολλοὶ καὶ χαρέντες καὶ θυµωθέντες ἐλειποθύµησαν. ἀλλὰ καὶ νοτίδες ἔσθ’ ὅτε µὴ κατὰ καιρὸν τοῖς οὕτως ἔχουσιν ἐπιφαινόµεναι λειποθυµίας ἐπιφέρουσιν, ὥσπερ καὶ τοῖς ἰσχυροτέροις ἱδρῶτες ἄµετροι. καὶ εἰ ἀπόστηµά τι ῥαγείη, βλάπτει τὴν δύναµιν ἰσχυρῶς· καὶ µάλιστα εἰ ῥαγὲν ἀθρόως εἰς κοιλίαν ἢ εἰς στόµαχον ἢ εἰς θώρακα συῤῥέοι. καὶ ἡµεῖς αὐτοὶ τέµνοντες ἀποστήµατα εἰ τὸ πῦον ἀθρόως ἐκκενώσωµεν, ἀνάγκη λειποθυµῆσαι· καὶ εἰ καθαίροντες ἢ κλύζοντες ἢ ὁπωσοῦν κενοῦντες, ἀθροώτερον αὐτὸ δράσωµεν· οὐδὲ γὰρ οὐδὲ τὸ ἐν τοῖς ὑδέροις ὑγρὸν καί τοι περιττὸν ὂν καὶ παρὰ φύσιν ἀλύπως ἀνέχεται τὴν ἀθρόαν κένωσιν, ἀλλὰ ἀνάγκη καὶ τότε λειποθυµῆσαι τὸν ἄνθρωπον. ἀλλὰ καὶ διὰ µέγεθος ὀδύνης ἐκλύσεις γίνονται δήξεών τινων ἢ στρόφων ἢ εἰλεῶν ἢ κωλικῆς διαθέσεως ἐξαίφνης ἐµπεσούσης. ἀλλὰ καὶ νεῦρον τρωθὲν καὶ µυὸς κεφαλὴ λειποθυµίαν ἤνεγκε καὶ τὰ ἐν τοῖς ἄρθροις ἕλκη τὰ κακοήθη καὶ τὰ γαγγραινώδη καὶ νοµώδη σύµπαντα καί τις ἄµετρος ψύξις ἢ θερµασία καὶ ἡ τοῦ ζωτικοῦ τόνου λύσις. αὗται µὲν αἱ τῆς λει-ποθυµίας αἰτίαι. καθ’ ἑκάστην δὲ αὐτῶν ἡ θεραπεία ἴδιος, καὶ γράψαι νῦν ὑπὲρ πασῶν οὐκ ἐγχωρεῖ. τὰς γὰρ ἐν τοῖς πάθεσι συνεδρευούσας οὐχ οἷόν τε χωρὶς ἐκείνων ἰάσασθαι. τοσοῦτον οὖν ἐν τῷ παρόντι λόγῳ ἐροῦµεν περὶ αὐτῶν, εἰς ὅσον ἄν τις µαθὼν ἱκανὸς εἴη τοῖς ἐξαίφνης ἐµπίπτουσιν ἐνίστασθαι παροξυσµοῖς. οἷον ὅτι τοῖς µὲν χολέραις καὶ διαῤῥοίαις καὶ ταῖς ἄλλαις ταῖς πολλαῖς καὶ ἀθρόαις κενώσεσιν ἐκλυοµένοις ὕδωρ τε ψυχρὸν προσραίνειν καὶ τοὺς µυκτῆρας ἐπιλαµβάνειν καὶ ἀνατρίβειν τὸ στόµα τῆς γαστρὸς καὶ κελεύειν ἐµεῖν ἢ σπαράττειν τὸν στόµαχον ἤτοι δακτύλων ἢ πτερῶν καθέσεσιν· ἀλλὰ καὶ χεῖρας καὶ σκέλη καὶ πόδας διαδεῖν· εἶναι δὲ χρὴ καὶ τοὺς δεσµοὺς πλείονας µὲν καὶ σφοδροτέρους ἐν ταῖς χερσὶν, ὅταν διὰ τῶν κάτω µερῶν αἱ κενώσεις γίγνωνται, καθάπερ ἐν ταῖς αἱµοῤῥοΐσι καὶ διαῤῥοίαις ὅσας τε διὰ τῶν ὑστερῶν αἱ γυναῖκες κενοῦνται. τὸ γὰρ τὰ σκέλη τηνικαῦτα σφοδρῶς διαδεῖν ἐπισπᾶταί τι κάτω πολλάκις. ἔµπαλιν δ’ ἐν ταῖς διά τε ῥινῶν αἱµοῤῥαγίαις καὶ τοῖς ἐµέτοις οἱ δεσµοὶ πλείονές τε καὶ σφοδρότεροι κατὰ τὰ σκέλη γιγνέσθωσαν. καὶ µὲν δὴ καὶ ὅσοις ἐπὶ τρώµασιν αἱµοῤῥαγοῦσιν, ὡσαύτως ἄνω µὲν ἐπὶ τοῖς κάτω· κάτω δ’ ἐπὶ τοῖς ἄνω τὰ δεσµὰ περιβάλλειν. ἐξευρίσκειν δέ τι καὶ ἀνάῤῥοπον σχῆµα τῷ µέρει, µὴ µέντοι πάνυ σφόδρα· τεινόµενον γὰρ ἐν τῷδε καὶ πονοῦν οὐδὲν ἧττον ἢ εἰ κατάῤῥοπον ἦν παροξύνεται. τὸ δὲ σύµπαν ἢ ἐπὶ τὰ κοινὰ ἀντισπᾷν τοῖς πεπονθόσιν ἢ ἐπὶ τὰ τῆς κενώσεως κατάρξαντα· διὰ τοῦτο τὰς µὲν ἐκ τῶν ὑστερῶν ἀθρόας κενώσεις αἱ παρὰ τοὺς τιτθοὺς προσβαλλόµεναι σικύαι τάχιστα παύουσι· τὰς δὲ διὰ τῶν ῥινῶν ἥπατί τε καὶ σπληνὶ κατὰ τὴν αἱµοῤῥαγοῦσαν ῥῖνα, καὶ εἰ δι’ ἀµφοτέρων ἀθρόον καὶ πολὺ φέροιτο, τοῖς σπλάγχνοις ἀµφοτέροις προσβάλλειν. ἰᾶται δὲ καὶ οἶνος ὕδατι ψυχρῷ κεκραµένος τὰς ἐπὶ ταῖς ἀθρόαις κενώσεσιν ἐκλύσεις καὶ µάλιστα τῶν εἰς τὴν γαστέρα ῥεπόντων ῥευµάτων. ἐπισκοπεῖσθαι δὲ ἢν µή τι κωλύῃ τὴν τοιαύτην δόσιν, οἷον εἰ σπλάγχνον τι φλεγµαῖνον ἢ κεφαλῆς ἄλγηµα σφοδρότερον ἢ παρακρου-στικόν τι πάθος ἢ πυρετὸς καυσώδης ἐν ἀπέπτῳ νοσήµατι. µεγάλαι γὰρ ἐν τοῖς τοιούτοις καὶ σχεδὸν ἀνίατοι ταῖς τῶν οἴνων πόσεσιν ἕπονται βλάβαι. µηδενὸς δὲ κωλύοντος, ἐφεξῆς δεῖ διορίζεσθαι τήν τε φύσιν τοῦ νοσοῦντος καὶ τὸ ἔθος καὶ τὴν ἡλικίαν καὶ τὴν τοῦ περιέχοντος ἀέρος κρᾶσιν· εἰς ταῦτα γὰρ ἀποβλέπων ἢ θερµὸν ἢ ψυχρὸν δώσεις τὸ πόµα. τοὺς µὲν γὰρ ἀήθεις ψυχροῦ πόµατος ἢ καὶ φανερῶς βλαπτοµένους ὑπ’ αὐτοῦ καὶ ὅσοι φύσει ψυχρότεροι καὶ τοὺς ἐν ἐσχάτῳ γήρᾳ ἢ καὶ χωρίῳ ψυχροτέρῳ φύσει ἢ καὶ χειµῶνος εἴργειν τοῦ ψυχροῦ. τοῖς δ’ ἐναντίως ἔχουσιν ἀδεῶς διδόναι πίνειν. ἔστω δὲ καὶ οἶνος ἐπὶ µὲν τοῖς εἰς τὴν γαστέρα ῥεύµασι θερµός τε καὶ λεπτὸς, οἷος ὁ Λέσβιος. ἐπὶ δὲ ταῖς αἱµοῤῥαγίαις παχύς τε καὶ µέλας καὶ στρυφνός. ἐπὶ δὲ τοὺς τόπους αὐτοὺς ἐπιτιθέναι, γαστρὶ µὲν καὶ µήτρᾳ καὶ στοµάχῳ καὶ θώρακι τὰ τονοῦν πεφυκότα. κεφαλῇ δὲ καὶ µετώπῳ καὶ ταῦτα καὶ τὰ ψύχοντα. καὶ ἐφ’ ὧν ἐπιπολῆς καὶ κατὰ τοὺς µυκτῆρας φλεβῶν εἴη τις ἐῤῥωγυῖα, τῶν ἐπεχόντων φαρµάκων τὸ αἷµα ἐπιτιθέναι. λουτρὰ δὲ τοῖς µὲν εἰς τὴν γαστέρα ῥεύµασιν ἐπιτηδειότατα· τὰς δ’ αἱµοῤῥαγίας δεινῶς παροξύνει. καὶ ὅσοι διὰ πλῆθος ἱδρώτων λειποθυµοῦσι, καὶ τούτοις ἐναντιώτατα, χρὴ γὰρ αὐτῶν στύφειν τε καὶ ψύχειν, οὐ χαλᾷν τὸ δέρµα. καὶ τὸν οἶνον ψυχρὸν µάλιστα διδόναι τούτοις καὶ µηδὲν ὅλως προσφέρειν θερµόν. ἀλλὰ µηδὲ διαδεῖν τὰ κῶλα, µήδ’ ἀναγκάζειν ἐµεῖν, µηδὲ κινεῖν ὅλως. καὶ πνευµάτων εἰσόδους ψυχόντων ἐπιτεχνᾶσθαι καὶ τὸν ἀέρα τοῦ οἴκου τρέπειν εἰς ψύχουσάν τε καὶ στρυφνὴν ποιότητα, µυρσίναις τε καὶ ἀµπέλων ἕλιξι καὶ ῥόδοις καταστρωννύντα τοὔδαφος· τούτων οὐδὲν χρήσιµον τοῖς εἰς τὴν γαστέρα ῥεύµασιν, αὔξεται γὰρ εἰς ὅσον ἂν πυκνωθῇ τὸ δέρµα. τοῖς µὲν οὖν ἐπὶ ταῖς κενώσεσιν ἐκλυοµένοις οὕτω βοηθεῖν ἔν γε τῷ παραχρῆµα. τοῖς δ’ ἐπὶ πλήθεσιν οὐκ ἔθ’ ὁµοίως, ἀλλὰ τρίβειν ἐπὶ πλεῖστον ἐπ’ ἐκείνων τὰ κῶλα καὶ θερµαίνειν καὶ διαδεῖν. οἴνου δὲ καὶ τροφῆς ἀπέχειν καὶ λουτρῶν, εἰ πυρέττοιεν· ἀρκεῖ δ’ αὐτοῖς µελικράτου τε διδόναι πόµα ἢ θύµου ἢ ὀριγάνου ἢ γλήχωνος ἢ ὑσσώπου ἔχοντος ἐναφηψηµένον. ἐπιτήδειον δὲ καὶ ὀξύµελι. καὶ τὰς ἐφ’ ὑστέραις δὲ πεπονθυίαις ἐκλυοµένας ὡσαύτως ἰᾶσθαι, πλὴν ὀξυµέλιτος, καὶ διαδεῖν καὶ τρίβειν σκέλη µᾶλλον ἢ χεῖρας. καὶ ὥσπερ ἐπ’ ἐκκρίσει πολλῇ παρὰ τοὺς τιτθοὺς σικύας ἐπιτίθεµεν, οὕτως αἷς ἀνέσπασται καὶ παρέσπασται, βουβῶσί τε καὶ µηροῖς προσάξοµεν. καὶ ταῖς µὲν ῥισὶν ὀσφραντὰ δυσωδέστατα, ταῖς δὲ µήτραις εὐώδη. καὶ τὰ χαλᾷν καὶ θερµαίνειν δυνάµενα φάρµακα προσοίσοµεν. εἰ δ’ ἄῤῥωστος ὁ στόµαχος εἴη καὶ ταύτῃ λειποθυµοῖεν, ἐπιπλάττειν µὲν τοῖς τονοῦν δυναµένοις, οἷα τά τε διὰ τῶν φοινίκων ἐστὶ καὶ οἴνου καὶ ἀλφίτων καὶ κρόκου καὶ ἀλόης καὶ µαστίχης· ἐπιβρέχειν δὲ τοῖς δι’ ἀψινθίου καὶ µηλίνου καὶ µαστιχίνου καὶ νάρδου καὶ οἰνάνθης καὶ οἴνου. καὶ εἰ ἐκκαίοιντο, µιγνύναι τι καὶ τῶν ψυχόντων, οἷον τῆς τε κολοκύνθης τὸν χυλὸν καὶ τῆς θριδακίνης καὶ τῆς ἀνδράχνης καὶ τοῦ στρύχνου καὶ τῆς σέριος καὶ τοῦ ὄµφακος. οὗτος µέν γε οὐ ψύχει µόνον, ἀλλὰ καὶ στύφει. καὶ ψυχρὸν ὕδωρ τοῖς διακαιοµένοις τὸν στόµαχον ὤνησε πολλάκις ἐν καιρῷ δοθὲν, ἄλλως δὲ µεγάλως βλάπτει. καὶ χρὴ µᾶλλον οἴνου θερµοῦ διδόναι τοῖς ἀῤῥώστοις τὸν στόµαχον, εἰ µηδὲν ἄλλο κωλύει· ὤνησε δὲ µεγάλως τοὺς τοιούτους στοµάχους καὶ ἡ τῶν ἀκρωτηρίων τρίψις. εἰ δ’ ἐπὶ τούτοις βελτίους µὴ γένοιντο, τοὺς µὲν ἐκκαιοµένους ἐπὶ λουτρὸν ἄγειν τὴν ταχίστην. ὅσοι δὲ ψύξεώς τινος αἴσθησιν ἔχουσι, τοῦ τε διὰ τριῶν πεπέρεων φαρµάκου καὶ αὐτοῦ τοῦ πεπέρεως µόνου καὶ ἀψινθίου πινόντων. ὅσοι δὲ µοχθηρῶν χυµῶν δακνόντων τὸ στόµα τῆς γαστρὸς ἐκλύονται, διδοὺς ὕδωρ θερµὸν ἢ ὑδρέλαιον ἐµεῖν κελεύειν. εἰ δὲ δυσεµεῖς εἶεν, θάλπειν χρὴ πρότερον αὐτά τε τὰ περὶ τὸν στόµαχον χωρία καὶ πόδας καὶ χεῖρας. εἰ δὲ µηδ’ οὕτως δύναιντο, πτερὰ ἢ δακτύλους καθιέντας ἐρεθίζειν. εἰ δὲ µηδ’ οὕτως, αὖθις αὐτοῖς ἔλαιον θερµὸν ὅτι κάλλιστον δοτέον. εἴωθε δὲ πολλάκις τοὔλαιον οὐκ εἰς ἔµετον µόνον ὁρµᾷν, ἀλλὰ καὶ τὴν γαστέρα λαπάττειν· ἔστι δὲ καὶ τοῦτο οὐ µικρὸν ἀγαθὸν τοῖς παροῦσιν. ὥστ’ εἰ µὴ γένοιτο αὐτόµατον, ἐπιτεχνᾶσθαι χρή· µάλιστα δὲ τοῖς προσθέτοις αὐτὸ πειρᾶσθαι δρᾷν· εἰ δὲ ῥᾷον ἐπὶ τοῖσδε γένοιτο, καὶ ἀψινθίου κόµην ἐναφέψων µελικράτῳ διδόναι πίνειν καὶ οἶνον ἐφεξῆς· καὶ παντοίως ῥωννύναι τὰ µόρια διά τε τῶν ἔξωθεν ἐπιτιθεµένων φαρµάκων καὶ τοῦ ἀψινθίου ταῖς πόσεσιν. οὐ µὴν κατ’ ἀρχὰς κελεύω σε τοῦτο ποιεῖν οὕτως, ἀλλ’ ὕστερον, ἡνίκα µὲν ἤδη καθαρὰ τὰ περὶ τὴν κοιλίαν ᾖ· περιεχοµένων δ’ ἔτι τῶν χυµῶν ἐν αὐτῇ µηδέπω στύφειν, ἀλλ’ ἀρκεῖ θάλπειν µόνον, ὡς ἔµπροσθεν εἴρηται. φλέγµατος δὲ πολλοῦ καὶ ψυχροῦ κατὰ τὸ στόµα τῆς γαστρὸς ἠθροισµένου, καταντλεῖν µὲν ἐπὶ πλεῖστον, ἐλαίῳ συνέψων ἀψίνθιον· ἐφεξῆς δὲ τοῦ µελικράτου διδόναι ἢ ὑσσώπου ἤ τι τῶν ὁµοίων ἀποβρέχων ὀξυµέλιτός τε καὶ πεπέρεως καὶ τοῦ διὰ τριῶν πεπέρεων καὶ τοῦ διοσπολιτικοῦ φαρµάκου. καὶ τὸ σύµπαν σοι τῆς διαίτης κεφάλαιον τµητικὸν ἔστω. τὰς δ’ ἐπὶ ταῖς ἰσχυραῖς ψύξεσιν ἐκλύσεις ὁµοίως τοῖς βουλίµοις ἰᾶσθαι, παντὶ τρόπῳ θερµαίνοντα. τόν τε οὖν οἶνον αὐτοῖς διδόναι θερµῷ κεκραµένον καὶ τροφὰς τὰς θερµαίνειν πεφυκυίας, ἀνατρίβειν τε καὶ θάλπειν παρὰ πυρί. τὰς δ’ ἐπὶ θερµασίᾳ πλείονι γινοµένας λειποθυµίας τοῖς ἐµψύχειν τε καὶ τονοῦν δυναµένοις. ἐµπίπτουσι γὰρ αὗται µάλιστα τοῖς ἐν ἀέρι πνιγώδει καὶ βαλανείῳ χρονίσασι. ῥώσεις οὖν αὐτοὺς ἐν µὲν τῷ παραχρῆµα τότε ψυχρὸν ὕδωρ προσραίνων καὶ ῥιπίζων καὶ πρὸς ἄνεµον τρέπων καὶ τρίβων τὸ στόµα τῆς κοιλίας καὶ σπαράττων· ἐφεξῆς δ’ ἤδη καὶ οἶνον διδοὺς καὶ τροφάς. τοὺς δὲ διὰ µέγεθος φλεγµονῆς ἢ καὶ κακοήθειαν σφοδροῦ πυρετοῦ λειποθυµοῦντας ἐν ταῖς εἰσβολαῖς καὶ καταψυχοµένους τὰ κῶλα τρίβων ἰσχυρῶς καὶ θάλπων καὶ διαδῶν σκέλη τε καὶ χεῖρας, ἐγρηγορέναι τε κελεύων καὶ σιτίου παντὸς ἀπέχεσθαι καὶ πόµατος. ἄριστον δ’ ἐπὶ τούτων προγνῶναι τὸ µέλλον ἔσεσθαι καὶ φθάνειν αὐτὰ πράξαντα πρὸ τοῦ παροξυσµοῦ. καὶ τοὺς διὰ ξηρότητα δὲ συγκοπτοµένους ἐν ταῖς τῶν παροξυσµῶν ἀρχαῖς ἄριστον προγινώσκειν. εἰ γὰρ ὥραις που δύο ἢ τρισὶν ἔµπροσθεν πρὸ τοῦ παροξυσµοῦ θρέψαις, διακρατεῖσθαί τε πόδας καὶ χεῖρας κελεύσειας, οὐκ ἂν ἀπόλοιντο. εἶναι δὲ χρὴ τὰς τροφὰς εὐπέπτους τε καὶ εὐστοµάχους. εἰ δὲ καὶ σφοδρὸν τὸν κίνδυνον ὑπονοήσῃς ἔσεσθαι, φθάνειν οἴνου διδόναι καὶ µάλιστ’ εἰς χόνδρον ἑφθὸν τὸν οἶνον ἐπιχέας προσφέρειν. εἰ δὲ καὶ ἄρτον ἀντὶ χόνδρου δοίης, ἶσον δύναται. µετρίας δὲ τῆς συγκοπῆς προσδοκωµένης οὐδὲν οἴνου δεῖ, ἀλλ’ ἀρκεῖ τηνικαῦτα ῥοιῶν ἢ ἀπίων ἢ µήλων ἤ τινος ἄλλης ὀπώρας στυφούσης ταῖς τροφαῖς µιγνύναι. καὶ εἰ ἐπὶ τοῖσδε µετρίως τὸν παροξυσµὸν ἐνέγκοιεν, αὖθις τρέφοντας οὐκ ἀναγκαῖον ὀπώραις χρῆσθαι. ταῦτα µὲν πράττειν, εἰ προγνοίης τὸ µέλλον ἔσεσθαι. τοῖς δ’ ἐξαίφνης εἰς τὸν κίνδυνον ἐµπίπτουσιν οἴνου τε διδόναι θερµοῦ καὶ ἄρτου καὶ χόνδρου σὺν αὐτῷ θερµοῦ παντελῶς ὀλίγον. εἰ γὰρ τούτοις πλεῖον δοίης ἢ δυσπεπτότερα σιτία τοῖς οὕτως ἔχουσιν, οὐ συγκοπήσονται µόνον, ἀλλὰ καὶ πνιγήσονται τελέως. τοῖς δὲ δι’ ἔµφραξιν ἐπικαίρου µορίου λειποθυµοῦσιν ὀξύµελί τε διδόναι καὶ τὸ δι’ ὑσσώπου καὶ ὀριγάνου καὶ γλήχωνος καὶ µέλιτος πόµα· καὶ τροφὰς τοῦ τµητικωτέρου τρόπου. τὰ γὰρ παχέα καὶ γλίσχρα µεγάλας ἐν τοῖς τοιούτοις ἐργάζεται βλάβας. ἀλλὰ καὶ τὰ κῶλα τρίβειν τε καὶ διαδεῖν οὐδὲν χεῖρον. ἀγαθὸν δὲ καὶ τοῖς οὖρα κενοῦσι χρῆσθαι πόµασιν, οἷα τά τε δι’ ἀνήθου καὶ µαράθρου καὶ σελίνου καὶ πετροσελίνου καὶ ἄµµεως καὶ δαύκου καὶ νάρδου στάχυος· ἐφ’ οἷς φανερᾶς οὔσης ἤδη τῆς ὠφελείας οἴνῳ χρῆσθαι λευκῷ καὶ λεπτῷ µὴ πάνυ παλαιῷ. γνωριεῖς δὲ τὰς τοιαύτας ἐµφράξεις ταῖς τ’ ἄλλαις ἀνωµαλίαις τῶν σφυγµῶν καὶ µάλισθ’ ὅσαι κατὰ µέγεθός τε καὶ µικρότητα καὶ σφοδρότητα καὶ ἀµυδρότητα γίνονται, µὴ παρούσης τῆς καλουµένης πληθωρικῆς συνδροµῆς, εἰσὶ γὰρ κᾀκείνης κοιναί. γίγνονται δὲ καὶ διαλείποντες ἐπὶ ταῖς µεγάλαις τῶν τοιούτων διαθέσεων οἱ σφυγµοί. ταῦτα µὲν οὖν ἐπὶ πλέον ἐν τοῖς περὶ σφυγµῶν λέγεται. νυνὶ δὲ µεταβῶµεν ἐπὶ τὸν περὶ τῶν ὑπολοίπων ἐκλύσεων λόγον· οἷον ὅσαι τε διὰ ῥῆξιν ἀποστήµατος ἢ τοµὴν γίγνονται καὶ ὅσαι διὰ κένωσιν ἀθρόαν ἐν ὑδέροις. ἀπόχρη δὲ τούτοις ἐν µὲν τῷ παραυτίκα τοῖς ὀσφραντικοῖς ἀνακτήσασθαι· µικρὸν δ’ ὕστερον ῥοφήµασιν εὐπέπτοις χρῆσθαι. εἰ δὲ διὰ λύπην ἢ χαρὰν ἢ φόβον ἢ θυµὸν ἢ ἔκπληξιν ἐκλυθεῖεν, ὀσφρητικοῖς τε καὶ ταῖς τῶν ῥινῶν καταλήψεσιν ἀνακτησάµενον ἐµεῖν ἀναγκάζειν. ὡσαύτως δὲ καὶ τοὺς ἐπὶ τραύµασιν ἢ καθάρσεσιν ἢ ἀλγήµασι τοῖς κατὰ τὰ ἄρθρα καὶ νεῦρα καὶ τῶν µυῶν τοὺς τένοντας ἔν γε τῷ παραχρῆµα δεῖ ἀνακτᾶσθαι· µετὰ δὲ ταῦτα τὴν προσήκουσαν ποιεῖσθαι τοῦ παθήµατος θεραπείαν. αἱ δ’ ἐπὶ τοῖς κωλικοῖς πάθεσιν ἢ τοῖς εἰλεοῖς ἤ τινι τῶν οὕτω µεγάλας ἐπιφερόντων ὀδύνας ἑπόµεναι λειποθυµίαι ταῖς τε τῶν πεπονθότων µορίων ἀλέαις µάλιστα καθίστανται καὶ ταῖς τῶν ἄκρων τρίψεσιν. τὰς δὲ δι’ ἀῤῥωστίαν οἰκείαν τῶν διοικουσῶν τὸ σῶµα δυνάµεων ἐκλύσεις ἐπὶ δυσκρασίᾳ τῶν µορίων ἐκείνων γιγνοµένας, ὅθεν αἱ δυνάµεις ὁρµῶνται, ταῖς ἐναντίαις δυσκρασίαις ἰᾶσθαι προσήκει, θερµαίνοντας µὲν τὰς ψυχρὰς, ψύχοντας δὲ τὰς θερµὰς, ἐπί τε τῶν ἄλλων ἀνάλογον. ἡ µὲν οὖν ζωτικὴ καλουµένη δύναµις, ἣν ἐκ καρδίας ὁρµωµένην ἐδείξαµεν, ἐκ τῶν ἀµυδρῶν σφυγµῶν γνωρίζεται. ἡ δ’ ἐξ ἥπατος µὲν ὁρµωµένη, θρεπτικὴ δ’ ὀνοµαζοµένη, ταῖς αἱµατώδεσι διαχωρήσεσι κατ’ ἀρχὰς µὲν ὑδατώδεσί τε καὶ λεπταῖς γιγνοµέναις, ὕστερον δὲ παχείαις, οἵαπερ ἡ ἀµοργή. τὴν δ’ ἀπ’ ἐγκεφάλου µὲν ὁρµωµένην δύναµιν ἐξαιρέτως δ’ ὑπό τινων ὀνοµαζοµένην ψυχικὴν, τῇ ἐπὶ τὰς προαιρετικὰς κινήσεις ἀῤῥωστίᾳ γνωρίζοµεν. ἀλλὰ περὶ µὲν τῶν τοιούτων διαθέσεων ἰδίᾳ σοι γράψοµεν ἐν ἑτέρῳ γράµµατι, πάµπολλα γάρ ἐστιν ἐν αὐτοῖς παρορώµενα τοῖς ἰατροῖς.