Агасфэр (Вечны Жыд)

Але я, Агасфэр, бачыў, як чатыры вершнікі ляпалі сябе па сьцёгнах ад унутранай гарачнасьці й як сем галоваў Антыхрыста бляялі, ашчэрыўшы зубы, і я чуў, як падымалася нараканьне сярод ордаў Гога й Магога й сярод пахібных анёлаў і сярод іншага пешага люду, быццам яны ня верылі сваім вушам; але перш чым мог выбухнуць вялікі рогат пекла, які запоўніў бы нябёсы, ад першага неба да сёмага, з такой утапічнай лухты, гля! перад намі стаіць ужо старац-пісец Кнігі жыцьця і маўляе: Ты прыйшоў, мой сыне, разам з усімі гэтымі мяняць сьвет паводле твайго вобразу?

І падняў рабі руку, каб адмахнуцца ад старога так, як адмахваюцца ад настырнай мухі; а той сказаў: Ты забываеш, мой сыне, што твой вобраз ёсьць і мой вобраз, бо ты неаддзельны ад мяне, як ніхто іншы.

І падняў рабі меч, каб забіць старца; а той раптам пачаў расьці й расьці й зрабіўся вялізарны й стаяў нагамі на разбуранай зямлі, галава высока ў воблаках, і падняў руку Сваю, якая была рукою, у якой ён калісьці трымаў усё створанае Ім разам са Сваімі анёламі і ўсімі сузор'ямі й з Адамам, і прагучаў голас, які быў мацнейшы за самы моцны гром і разам з тым як шалясьценьне ветрыку ў лісьці, і сказаў слова, толькі гэта адно, менавіта Сваё імя, імя Бога, нявымоўнае, таямнічае, сьвятое.

І ўсе застылі, быццам маланкай працятыя, чатыры цёмныя вершнікі, і орды Гога й Магога зь іх серністымі й чырвонымі й чорнымі й буланымі коньмі, і шаранча зь іх як бы прарэзанымі вачыма, вогнеплявальнымі хобатамі, і зьвер зь сямю галовамі й дзесяцьцю рагамі й пахібныя анёлы, і пешы люд, які паўстаў з магілаў са сваімі пошасьцямі й сваімі скалечанымі чэлесамі, і пачалі растварацца перад маімі вачыма й расплывацца й распластвацца, пакуль ужо нічога не засталося апрача вялікай пустаты й прасторы, ў якой пустата пашырылася, разышлася, і ў гэтай пустаце постаць рабі, без скакуна, бязь меча, маленькая і кволая і пакутлівая, якім ён і быў, калі сустрэўся са мною ў пустыні, і зусім адзінокі. І я здалёку чуў яго сьмех, які я ведаў, і гэта было ўсё, што засталося ад валадара глыбіняў і вялікага барацьбіта супроць парадку, анёла Люцыпара.

Мы падалі, рабі й я.

Мой вечны браце, кажа ён, не пакідай мяне.

І паклаў я галаву сваю яму на грудзі, так як быў зрабіў гэта на яго апошняй вячэры, і ён пацалаваў мяне ў лоб і абняў мяне й сказаў, што я плоць ад яго плоці, і як цень, які належыць яму, як другое ягонае Я. І мы аб'ядналіся ў любові й сталі адно.

І як ён і Бог былі адно, так і я стаў з Богам адно, адна йстота й сутнасьць, адна вялікая думка, адна мара.