Бабалардын баяны 2

Ал жерге мал жайып,

Жолдор менен өтүүчү,

Конуп, түнөп жүрүүчү.

Кылымга аты таанылган,

Санжырада айтылган,

Ак баракка жазылган.

Сөздөн-сөзгө тараган.

Кылжырдан эки бала бар,

Бугу менен Сарбагыш,

Алардын да баянын,

Абалкынын аянын,

Аңгеме кылып айтабыз.

Башталмасын ары улап,

Баш аягын тактайбыз.

Эки уул Кылжыр атадан,

Тукум улап тараган,

Орозбакты, Дөөлөсбакты,

Орозбакты көлдү ээлеген,

Ошол жакты жердеген,

«Байыркы баба жери»-деп

Түзөң, тоону мекендеп.

Бүркүт учкан оболоп,

Чоң Кемин менен Көк Ойрок,

Дөөлөсбакты ата жашады,

Жайлап жана кыштады,

Токтоо бербей октос алыш,

Зуулдап учкан заманы.

Кылжырдын аты Сарбагыш,

Мойну ийри, өңү чекир,

Дал ушундай аталыш,

«Кылжыр»– деп аталыптыр

Ушул ат анан калыптыр.

Өргө карай бараткан,

Өмүрүбүз канча ким билет.

Куттуу тилек каалган,

Кудай гана бир билет.

Курап жазган ырымы,

Кудуреттеп сыйладым.

Учуп күйгөн ырыман,

Үнү угулуп ата-бабанын

Эээ.ээй…

Байыркынын жомогу,

Баштаса келеер оролу.

ТАГАЙ БИЙ

Теңир Тоону жайлаган,

Далай ыр калды Тагайдан.

Жол көрсөтүп бий болуп,

Жорго үстүндө чайпалган.

Жолун калбай арбытып,

Аргымак чуркап өткөндө,

Артынан шаң таралып,

«Эр Тагай бий өттү»– деп,

Элдер калчу каранып,

Богорстон, Койлон, Кылжырдан,

Ар уруулар тараган,

Узун жолду арбытып,

Уулдар чыкты жараган.

Анын тондуу балдары,

Саяк, Азык, Чериктер,

Коңурат менен Чертике,

Жол улаган берендер,

Ырыска салып Теңир Тоону,

Ыр таратып кеткендер.

Атактуу биздин Тагай бий,

Түндүк, түштүк тарапты,

Кыргыз турган аймакты

Бир хандыкка бириктирип,

Манас туусун көтөргөн.

Элдин эрки көкөлөгөн

Моголстан ханы болгон,

Хан Саидге каршы барган,

Аларды жеңип ала алган.

Улуу тоонун арстаны,

Учурунда аты даңкталган..

Ал кезде кыргыз борбору,

Барскон болуп аталган.

Андан кийин күн өтүп,

Алда нечен түн өтүп.

Кыргыздар менен моголдор,

Каршы туруп кармашты.

Моңол ханы хан Саид,

Чоң кошуунду кураган,

Ысык Көлдү жеегинде,

Кан суудай агылган,

Болуп өткөн чоң майдан.

Кыргыз колу аз болуп,

Жеңилип аргасыздан.

Тагай бий колго кармалып,

Кашкарга алып барылган.

Туткун болуп кармалган.

Могол ханы хан Саид,

«Кыргыз оңой эл эмес,

Жок кылуучу мен эмес.

Балее болот башыма,

Асылбайын арстанга,

Жок кылгандан жазганган.

Хан ордоодо аны кармаган

Элге журтка таанылган.

Аралап журттун баардыгын,

Албан ишти аткарган.

Хан ордодо таанылып,

Атагы Моголстанга таралып,

Кыргыз журтун башкарып,

Аты аталып ал жерде,

Кабары кеткен элине

Зулайка кызга үйлөнүп.

Аны менен бирге жашаган,

Аз убакыт өттү арадан.

Ай айланып жыл жылган.

Султан Саид Тагай бийди,

Аргасыздан бошоткон.

Кетееринде сапар алып,

Зулайка менен коштошкон.

Ала жазгы көктөмдө,

Ала Тоого жөнөөрдө,

Аялына кайрылган,

Аманат кебин таштаган:

–Аркалап жүрөөр таалайды

Курсагыңда бала калды.

Төрөлгөн чүрпөң кыз болсо.

Аны өзүң билгиниң.

А эгерим уул болсо,

Ак санаага куш консо,

Карачоро кой деген

Карачоро деген сөз,

Карадан хан болот.

Чоро деген жигит да.

Тагай бий берди кестикти,

Маа көрсөтүп келүүчү,

Уулумдун ушул белгиси.

Жолдошу болуп жанында,

Жолун улап сапарлаар.

Жолунан көргөн баянды,

Жобуратып мага айтаар.

Аман болсо Карачором,

Он экиге толгондо

Кайрат күчтүү болгондо,

Эр Семетей бабасынча,

Турагы түшүп санаасына,

Аттанып чыгаар сапарга

Ала Тоого жол келеер.

Аркалаган кубанычын,

Аңгемелеп айтып береер.

Нени көрсө бу өмүрү,

Жомок болоор өткөнү.

Анан дагы күн өттү,

Ала-сала ай көчтү,

Жылдар жылып жөнөштү.

Төрөлгөн ошол баласы,

Эркек болду кыз болбой,

Энчиге таалай конгондой,

Теңирдин өзү коргоду,

Чынында мындай болорбу,

Оодарылып жыл өтүп,

Ошол бала акыры,

Үмүт басып ортону

Он экиге так толду,

«Атакем кайда энеке?»-деп,

Акмалап сураар кез болду.

Кең Кашкардын калаасында

Калың бакча арасында

Балдар менен жарышып,

Карачоро ойноп жүрдү.

Кээ бир кезде сүйүндү,

Оңдуу жакшы сөз укпай,

Оюу такыр ишке ашпай,

Кээ биринде күйүндү.

Балдар айтты балага:

– Атасы жок баласың,

Талаадагы таштандысың.

Айлар өттү, жыл өттү,

Атаңды качан табасың?

Ага качан барасың?

Хан ордонун баласы эмессиң,

Сен чоочун башка жерденсиң.

Үйгө келип Карачоро,

Үн катпай жатып алды.

Эркелетсе энеси,

Ага көңүл бурбады.

Такыр үнүн салбады.

– Кагылайын береке!

Атам кайда энеке?

Айткының баардыгын.

Андагы болгон иштерди,

Ачыкка гана чыгаргын.

Эне болсо жашырбай,

Кеп салып байма-бай.

– Сенин атаң Тагай бий,

Ала Тоолук жан эле,

Мындан көп жыл илгери,

Өз жерине кетти эле.

Сен курсакта жатканда,

Төрөлө элек чагыңда,

Сага кестик таштаган,

Аманат сөзүн баштаган.

Он экиге толгондо,

Эс акылдуу болгондо,

Бөтөн элге кор болбой,

Бөлөксүнөөр тең болбой,

Ата баба жердеген,

Ала Тоого жибер деген.

Албан-албан ой менен

Акыл айткан кеп менен

Бир кездеги аянды,

Мага ушундай баянды,

«Айткының»-деп тапшырган.

Абалкыны калтырбай,

Аңгемелеп кеп салам.

Аманат сөздү аткарам.

Ошол иш ошол болду,

Ошондой иш болмогу.

Бир күнү бала түш көрдү

Уламалуу ал түштү,

Удаасы менен үч көрдү.

Улуу тоонун асманында,

Шумкарлардын арасында.

Шукшурулуп жүрүптүр,

Ары-бери толгонду,

Ал кубанып ойгонду.

Энесинин жанына,

Карачоро жакын барды.

Эмне көрдү түшүндө,

Эбиреп айта баштады.

– Атаң деген бий болчу,

Ал тегин киши эмес.

Кыргыз деген элиң бар,

Ал жөнөкөй эл эмес.

Көп кылымды арыткан,

Көп тарыхты карыткан,

Далай менен кармашкан.

Кан чыгара тартышкан.

Намыс бербей башкага,

Айбаты күчтүү ааламга,

Аскасы асман тиреген,

Ала Тоо аттуу жериң бар,

Ак калпактуу элиң бар.

Ошол жакта жашаган,