Бабалардын баяны 2

Тоодо өскөн караган,

Карагандан тараган,

Анан ошол Кылжырдан,

Эки уруу эл жаралган.

Ошол Кылжыр атадан,

Орозбакты, Дөөлөсбакты,

Абийир топтоп башынан,

Орозбакты акылман,

Оройлонбой жини жок,

Өзүн токтоо кармаган.

Дөөлөсбакты шум болгон,

Митаам анан куу болгон.

Душманга намыз алдырбай,

Айланасы чеп болгон.

Биринчисин бугу дейт,

Көл тарапты мекендейт.

«Көлүбүз көркөм» экен дейт,

Экинчиси Сарбагыш,

Бийик тоолуу жерде дейт,

Нарын тоолор тарапта,

Кара Саз, Долон жакта,

Ал тарапты мекендеген,

Алыскы жерди жердеген,

Бийик тоону аралап,

Ачык жерде сабалап,

Ит агытып, куш салып,

Келатты шаң таратып.

Эээй…

Эзелки баба жомогу,

Эстесе келеер оролу,

Эчен-эчен жыл өттү,

Эстегинин баары өттү.

Эчакынын тарыхын,

Эстебеске чара жок,

Ой, эч деле амал калган жок.

Бугу менен Сарбагыш,

Бир атанын тукуму.

Биригишип бирге өскөн

Бир айгырдын кулуну.

Байыртадан айтылат,

Бабалардын жуп-жубу.

Дөөлөтү тайбай келаткан,

Дөөлөсбакты, Орозбакты,

Бийик тоодо жашаган,

Бир атанын кулуну,

Билимдүү адам аталып,

Биле жүрчү ушуну.

Орозбакты атанын,

Беш уулу болуптур.

Арыкмырза, Мырзакулмырза,

Асан, Кара, Токочмырзалар,

Алыс жакка аттангандар,

Бакыт каалап жалпыга,

Баары бирдей тең мырза.

«Улуу үмүткө жетсин деп

Уулдарым манап болсун»– деп,

Коюулган аты бүт мырза

Балдардын айткан атагын,

Бабалардан кеп козгоп,

Баянын айттым алардын

«Сырдаш болуп жүрсүн»-деп,

Узун өмүр сүрсүн»-деп,

Баарын мыза атаган.

Мырзалар калбайт сапардан.

Сактасын деп бир кудай,

Санжырамын жайы ушундай.

Дагы бирөө мындай,-дейт,

Баян айтып жебирейт.

Дөөлөсбакты атанын,

Жалгыз уулу Сарбагыш,

Дал ошондон тараптыр,

Сарбагыш деген ууру аты,

Санаттарда калып калыптыр,

Андан бери өтүптүр,

Арбын-арбын замана,

Эки тууган кырчылдашып,

Бир-бирине тиш салып,

Жоо болушту бөлүнүп,

Душман болуп көрүнүп,

Кайып учуп далай жыл,

Карматпай кетти караанын.

Кайсы бирин айтайын,

Катаалдыгын замандын.

Аны айтып жатпайбы,

Асыл сөздө баянчым.

Ойноп алып от менен

Ормон хан өлдү Балбайдын,

Анын каны коё бербей,

Катаал тагдыр чапчыган.

Ормон хандын куну үчүн,

Бугулар канча чабылды.

Жаштары азап тартышып,

Жашып далай ыйлады.

Ал чабыштан ата-эне,

Азамат эрден айрылды.

Армандуу кошок ырлары,

Аралап учуп айылды.

Анын баарын билдиңер,

Арман келбейт оордуна,

Азаптуу күн уланып,

Болоор иш эми болду да.

Ырыстуу ойду бекемдеген

«Ынтымактуу бол»– деген.

Мен эмес бул акылды,

Жееренче чечен көп айткан,

Толубай сынчы, Токтогул

«Тобуң менен бол» деген.

Байыркы күү Камбаркандын,

Бакыт ырын безенген.

Дол ошол ой келе берген,

Тээ байыркы чеченден.

Сөздөр далай айтылган,

Сөз кадырын чеккенден.

Орзбакты атадан,

Далай тукум таралган.

Жоо чабаар эр болуп,

Эр уулу менен тең болуп.

Баатырлар чыкты жараган,

Кылымга аты даңкталган.

Дөөлөсбакты көп ирет,

Чабуул койду калмактарга.

Анда болгон чапкындарда,

Бирде жайыт талашып,

Бирде мал аралашып,

Ынтымакка келе албай,

Жоо болуп каршылашып.

Арбын адам жабыркаган.

Калың журту алсыраган,

Көрүп калды запкыны,

Чабуулда миз кайтармакка,

Кайра өчтү алмакка,

Ат коюушту калмактар,

Ошондо бир ааламатта,

Башталган чоң чапкында,

Орозбакты жалгыз качып,

Токойго барып жашады.

Жоо жакадан кеткен соң,

Айыл тынчып калган соң,

Айласы кетип Орозбакты,

Дөөлөсбактыга киши жиберди,

«Чабылып чачылганды,

Баарын айтып бер деди.

Чай ичип ылдам кел деди.

Кара жолдон бир өткөн,

Кагылайын боордошум.

Калмактар чапты айлымды,

Караңгүн мындай болбосун.

Ак кыядан бирге өткөн,

Асылым менин кандашым.

Акбозуму алып калмактар,

Арманга батты бу башым.

Караңгүн иним кой десең,

Калмакка кыргын салчу элең.

Каардуу душман өчөштү,

Кара жолдо көч өттү.

Өчөгүшкөн душмандар,

Өзүмө кордук көрсөттү.

Коо менен өтүп баратып,

Хорун бай чечти жүгүмдү.

Айтканга такыр көнбөдүң,

Алып бер эми өчүмдү.

Калмактарды далай чаап,

Калтырдың эле мүшкүлдү.

Жалгыз барып сен өзүң,

Кайтарып бер көчүмдү.

Болгон ишти кабарлап,

Жеерде атын камчылап,

Жетип келди чабаган.

Тууганына жаны ачыды,

Ушунчалык аны аяды.

Калмактарга жини келип,

Каар сактап тиштенип,

Дөөлөс баатыр ат минип,

Жетип келди агасына,

Элди көрдү чабылган,

Бүт баардыгы чачылган.

Бир жерде турбай санаасы,

Жини келип агасы.

– Корунга эми бар,-деди

Бүт баардыгын айт,-деди.

Чабылдык сенин айыңдан,

Азап кетпей башымдан.

Көк кыяда бараткан,

Көчүмү эми кайтаргын.

Ак кыяда бараткан,

Айлымы эми кайтаргын.

Жылгада ойноп даң салган,

Жылкымы эми кайтаргын.

Капырай ай, арман күн,

Калмакка эмне катылдың.

Дөөлөсбакты ат минип,

Калмактарга чаап келди.

Көчүңөрдү мен чапкам,

Жылкыңарды мен чапкам.

Агамын көчүн бер,-деди.

Айласы кетип телмирди.

Калмак баатыр кеп айтты

Кеп айтканда деп айтты:

– Дөөлөсбакты сенсиңби,

Дөөдүрөп эми келдиңби?

Терең орго салдырды,

Оозун бекем жаптырды.

Түн кирип, жылдыз чыкты,

Тиричилик башталды.

Канаттуулар сайрады,

Жашоонун чыгып сайраны.

Кыраңдарда термелип,

Кызыл гүлдөр жайнады.

Жан-жаныбар кыймылдап,

Жашоонун чыкты майданы.

Ордон кайра чыгарды,

Дене боюун тазалады

Дөөлөсбакты чоң бийди,

Корунга айдап алпарды.

Тизелетип жаткырды,

Жерге башын такады.

–Улуу урматтуу Корун хан,

Мен чапкамын көчүңдү,

Менден алгын өчүңдү.

Керүүдөн алгам жылкыңды,

Кетиргемин тырпыңды.

Орозбакты күнөөлү эмес,

Анын көчүн кайра бер.

Азамат болсоң кепке кел!

Сен эмнени кааласаң,

Баарын сага карматам.

Калмак ханы каары чыгып,

Мазактай күлүп кашкайды,

Уурутунан күлүп жылмайды.

Кекеер күлүп ырсайды.

Чапкан кандай болот экен,