Çавал сарăлсан

Кун-ҫул урапи малаллах кусать. Чарас тесен те чараймастӑн. Этеме пӑхӑнмасть ҫав кустӑрма, хӑй кусӑмӗпех туртать вӑл этеме. Ҫулсем те иртеҫҫӗ. Хӗрӗх урлӑ каҫни те сисӗнмерӗ. Ят пур ӗнтӗ: вӑл савӑнтарать. Трофим Матвеевич тесен районта мар, республикӑра та пӗлеҫҫӗ. Анчах кам шутлӗ-ха вӑл телейсӗр тесе? Ҫапах та телейсӗр. Кам айӑпӗпе? Марье айӑпӗпе. Ҫук, каҫарма пултараймасть вӑл ӑна…

Трофим Матвеевич малтанхи хут Ҫавалкаса тӑхӑр ҫул каялла. Май уявӗ иртсе кайсан килчӗ. Лавкка хупӑччӗ. Ҫынсем продавщицӑ чуччу патӗнче терӗҫ.

Сарлака-сарлака, ҫеремлӗ урам варринче икӗ йӑмра хушшине чуччу ҫакнӑ. Ярӑнакансем сулӑмпа ҫӳлелле хӑпарса кайнӑ чухне вӗсен айӗпе мотоциклет ҫине ларнӑ хӗр вӑшт! кӑна тухса каять.

— Вӑт анра! Пӗртен пӗрре ҫитсе ҫапсан вилет вӗт, — шухӑшларӗ райсоюз председателӗн заместителӗ. Чуччу ларкӑчӗ хӑйне ҫитсе ҫапас пек чӗри кӑртлатса илчӗ. Тӑвраллах пухӑнса тӑнӑ каччӑсемпе хӗрсем Марье чуччу айӗнчен тухса каймассеренех алӑ ҫупаҫҫӗ, хавхалантарса тем кӑшкӑраҫҫӗ.

Акӑ, хӗр каялла таврӑнса хӑйӗн мртоциклне йӑмрасем патне тӑратрӗ. Тем хушӑра вӑл халь ҫеҫ ярӑнса чарӑйнӑ чуччу ларкӑчӗ ҫине сиксе хӑпарчӗ, унтан чапа тухнӑ ҫӗнтерӳҫӗ пек ҫынсене мӑнкӑмаллӑн пӑхса ҫаврӑнчӗ.

— Кам манпа ярӑнать?

— Арҫурипе арҫури ярӑнтӑр, — шӳтлерӗ тахӑшӗ.

— Е Ҫавалкасра манпа ярӑнма каччӑ ҫуралман-и?

— Каччи пур, — хуравларӗ Трофим Матвеевич, чуччу патнелле ҫывхарса.

— Э-э, зампред., — тере Марье шӳтлӗрех. Пысӑк кӑвак куҫӗсем савӑнӑҫпа ялкӑшрӗҫ, вӑл илӗртмелле кӑмӑллӑн кулса-сахӑр пек шурӑ та тикӗс шӑлӗсене кӑтартрӗ:

— Юрӗ. Кӳлхӗррисем тупӑнчӗ. Хӑрасан эп явап тытмастӑп.

— Курӑпӑр кам хӑранине.

Ярӑнакан мӑшӑр ҫӳлтен те ҫӳле кайса пычӗ. Авӑнчӗ юманран хывнӑ ҫирӗп кашта.

Кам ярӑнман пуль чуччупа? Сана хирӗҫ тӑракан хӗр кӑвак тӳпенелле хӑпарса кайнӑн туйӑнать. Унӑн пит-куҫӗнче ҫухалми савӑнӑҫ вылять, кӗпе аркисем ҫилпе вӑркӑшаҫҫӗ. Аялалла аннӑ чух тӗпсӗр авӑралла вӗҫнӗ пек туйӑнать: чӗре хӑвӑрттӑн картлатса тапать, ишет, ишет вӑл кӑкӑрта, хӑй вырӑнӗнчен тухса кайнӑскер. Санпа пӗрле ҫӗр ишет, санпа пӗрле йӑмрасем сулланнӑн тӳйӑнать.

Трофим Матвеевич ун чухне хастар хӗрачана темӗнле пулсан та хӑратма шутларӗ. Хӑлхасенче ҫаплипех ҫил шӑхӑрчӗ. Иккӗшӗ те хӗрелсе кайрӗҫ, ҫапах тапма пӑрахмарӗҫ.

Чуччу чарӑнсан, ҫӗре чи малтан Марье сикрӗ.

— Вӑт каччӑ! — пысӑк пӳрнине ҫӗклерӗ хӗрача. — Эсир мӗн? Ҫавалкас каччисем тетӗр тата. Мулкач чӗрисем эсир, — кулса ячӗ вӑл.

— Ырлах ӗнтӗ пуҫлӑхна.

Тепӗр самантран Трофим Матвеевич мотоциклетӑн хыҫалти ларкӑчӗ ҫинче ларса пычӗ. Катрашкаллӑ, тумхахлӑ ял урамӗн ҫулӗпе Марье машинине ҫирӗппӗн тытрӗ, лупашкасем урлӑ асӑрхаса каҫарчӗ.

Лавккине уҫса шалтан ҫаклатрӗ. Халатне хывсан, Трофим Матвеевич хӗр кӗлеткине курса хытса тӑчӗ. Вӑл яштака пӳсиллӗ. Ҫаврака хул пуҫҫийӗсем сӑпайлӑ та, пилӗкӗ ҫинҫе. Трофим Матвеевич Ленинграда кайсан, эрмитажраччӗ пулас, «Венера Таврическая» кӗлеткине курнӑччӗ. Марье ӑна темшӗн тӳрех ҫав сӑнара аса илтерчӗ. Акӑ вӑл ун енне ҫаврӑнчӗ те, куҫ умне тӑпӑл-тӑпӑл ҫӗкленсе тӑракан кӑкӑрӗсем тухрӗҫ.

— Венера, — хӑй те сисмесӗрех персе ячӗ Трофим Матвеевич.

— Мӗн?

— Чиперлӗх турри иккен эсир…

— Ӑна пӗлместӗп. Ухмахлӑхӑн турӑ пулсан, вӑл мана пӑхса ӳстернӗ пулӗ, — кулчӗ хӗр. — Ҫавна асӑрханӑччӗ Трофим: савӑнӑҫлӑ ҫӗртенех Марье сасартӑк тӗксӗмленнӗччӗ. Унтан: — Сирӗн мӗн тӗрӗслемелле? — тесе ыйтнӑччӗ.

Трофим Матвеевич ача пекех пулса кайнӑччӗ. Ҫапла, вӑл жалобӑ тӗрӗслеме килнӗ. Лайӑх таварсене тӑванӗсене, ҫывӑх ҫыннисене сутни ҫинчен, лавккана час-часах хупӑ тӑратни ҫинчен ҫырнӑччӗ унта. Марье ҫакна илтсен аптраса ӳкессе кӗтнӗччӗ вӑл, анчах лешӗ ахӑлтатса кулса ячӗ.

— Тӗрӗс. Ку элеке ман ҫинчен мар, сирӗн ҫинчен ҫырнӑ. Тавар ҫителӗксӗр пулсан, ман кама мӗн парас? Мана эсир ыйтнӑ таран тавар парсан, никам та элек ҫырмасть.

— Пур таварне те сутма пӗлмелле.

Ӑна мана ҫын ан вӗренттӗр. Кам пай укҫи тӳленӗ, ҫавна чи малтан йӗтӗн тутӑр та, йӳнӗ ҫитсӑ та…

— Эп килнӗ чух лавкка мӗншӗн хупӑ?

— Ӑҫтан иртен пуҫласа каҫченех тӑратӑн? Ҫын ҫуккӑ та — хупрӑм.

Марье хӗрлӗ эрех кӗленчине уҫрӗ, стакан ҫине ячӗ.

— Каҫарӑр, ӗҫместӗп. Сӗннишӗн тавтапуҫ, — хирӗҫлерӗ Трофим Матвеевич.

— Пӗлетпӗр эсир мӗнле ӗҫменнине. Ялпо председателӗ арҫын продавецсене ӗҫнӗшӗн е эрехе ваккӑн сутнӑшӑн ятлать, хӑй пирӗн лавккана килсен ҫур литра шап ҫеҫ ҫавӑрса хурать. Укҫине шамӑ яланах манса каять.

«Пуҫлӑхсем ҫинчен еплерех шутлать вӑл. Тата хӑюлӑхӗ ӑҫтан тупӑнать?» — шухӑшларӗ каччӑ. Чӑтаймасӑр вӑра:

Пурне те эс пӗр аршӑнпа ан виҫ, — тенӗччӗ.

Эй, арҫыннӑн аршӑнӗ-мӗнӗ пӗрех: эрех те хӗра-рӑм, — пӗр шиксӗр таварнӑччӗ Марье.

Трофим Матвеевич асӗнчен хӗр сӑнарӗ тухма пӗлмерӗ. Ӑна тӗлӗкре те ҫын ҫине кӑшт куларах пӑхакан илӗртӳллӗ куҫсем йӗрлерӗҫ. Вӑл вара тепӗр эрнерен райпо председательне лартса хӑнана кайрӗ…

Макӑрнипе куҫӗ хӗрелнӗ хӗре ҫав каҫах илсе таврӑнчӗҫ. Марье ун чухне вун тӑххӑртаччӗ. Вӑл… Вӑл вара вӑтӑр иккӗреччӗ.

Телей ҫулсенче-ши?