Дарц

ПхоьалгIачу дийнахь шен накъосташна тIаьхьакхиира Зеламха. Саламбек, Аюб, Абубакар, Зокку, ТIуьйраг, СаIид, кхиболу накъостий а, цаьрца Месяцев а карийра цунна Бумтана гена йоццуш цхьана кIотарахь. Амма ГушмацIа а, Солтамурд а, кхо гIалгIа а вацара. Беноша байъинера уьш. ХIокхара кхо бено а вийнера. Буццу а, БopгIa а, Хьамзат а. И пхийтта эзар сом бахьана долуш, бархI стаг вийнера. Царна йукъахь Зеламхин да а, ваша а. Беношца мостагIалла тIе а деанера. ХIинца беношна тIехь ши цIий дисина бекхам эца безаш. Иза декха деза Зеламхин, ша къонах велахь. Ца декхахь, нахана иза стаг а хетар вац. Цунах а тешна, цхьа а стаг цунна тIаьхьа а хIуттур вац. Оцу дийнан ойла йича, цхьа маслаIат хуьлу Зеламхина. Цунна бехке xIopш бацара, беной бара. ЗеламхагIеран цаьрца мостагIалла а, атталла цхьа а тайпа хьагI-гамо а йацара. ХIокхарна дуьхьалбевлларш а, дов долийнарш а, тешнабехкаца хIокхарех пхи стаг вийнарш а беной бара. Шайн пурстоьпо, оьрсичо, иракара а хIиттийна, хIокхарна дуьхьалбаьхна. ТIаккха вийнера хIокхара церан кхо стаг. Цунах шена маслаIат дора Зеламхас. Амма гIаддайна маслаIат дара иза. Цунна ца оьшура керл-керла мостагIаллаш. Уьш ца хилча а, Iедалца дерг а тоьура цунна логгелц.

Шайна хилла бохам тидаме а эцна, Месяцевх берхIитта эзар сом даьккхира Зеламхас. Амма оцу ахчанах хайра ца хилира. Иза бахьана долуш да а, ваша а, кхо накъост а вийра цуьнан.

Иза хеназа къанлуш ву. Дог а кIадделла. Шa байъинчеран а, ша бахьана долуш байъинчеран а, бохамаш хиллачеран а дукха ойланаш йо цо. Къаьсттана дукха дагахь лаьтта Къеди-Юьртан станцехь шаьш вийна вуьрхIитта стаг.

1905-чу шеран 10-чу октябрехь, кIирандийнахь, Соьлжа-ГIаларчу базарахь цхьа ладам боцчу гIуллакхна тIехула оьрсийн а, нохчийн а дов даьллера. Оцу девнехь цхьа оьрси вийнера. И дов, кхин доккха зулам ца хуьлуш, дIадоьрзур дара, Iедало дерза дитинехьара. Полковник Попов коьртехь а волуш, цига йеанчу Ширвански полко базарарчу нохчашна, карара массо а хIума схьа а доккхуш, йиттира, вуьрхIитта нохчо вийра, дукханна а чевнаш йира.

Цул тIаьхьа нийсса ворхI де даьлча, 17-чу октябрехь, кIирандийнахь, Къеди-Юьрта станцина уллохь пассажирийн цIерпошт а сацийна, цкъа хьалха пассажираш а талийна, тIаккха вуьрхIитта стаг охьа а воссийна, тоьпаш тоьхна, уьш байъира Зеламхас.

ХIинца тIаьхь-тIаьхьа цуьнан ойла йора Зеламхас. Соьлжа-ГIалахь базарахь йинчу акхараллина бехке Iедал ма дара. Нохчашна йиттина а, уьш талийна а, байъина а полковник а, салтий а. Ткъа Зеламхас, оцу нохчийн чIир йоькхуш, машаре вуьрхIитта оьрси вийра. Цкъа а герз каралаьцна а воцу. Цкъа а нохчашна новкъарло йина а воцу. Шайн доьзалшна тIе цIа воьдуш волу вуьрхIитта стаг… Баккъал а ша нийсо йан гIерташ хиллехь, бехкечарех бекхам эца гIерташ хиллехь, оцу базарахь акхаралла лелийна полковник а, цуьнан салтий а байа ма безара цо…

Зеламхин гергарчеран доьзалш, лоьцуш, Сибрех хьийсабо. Царах а дог лозу. Цуьнан гергарчу цхьана зудчо догIанах йоьлхуш дехар дира цуьнга, хьо бахьана долуш бехк-гуьнахь а доцу зударий, бераш, къенанаш ма хьийзабайтахьара ахь. Хьо даим а Iедалах ведда лелла вер ма вац. Айхьа хIинццалц лелийначунна хьо дохковаьллера, хьайх къинхетам бахьара, хьо бахьана долуш бехк-гуьнахь доцуш адамаш ма хьийзадахьара алий, Iедална карагIохьа бохуш. Зеламхас цуьнан ойла йо дукха хан йара. Ша лелочух воккхавеш иза а ма вацара. Амма иза ца тешара Iедало шена маршо лур йу, шех къинхетам бийр бу бохучух. ХIетте а, оцу зудчо и балхам бинчул тIаьхьа, областан начальнике, инарла Михеевга дехаран кехат йаздира цо. Оцу дехарна дуьхьал жоп Зеламхе ца даийтира, газета тIе зорба туьйхира. Иза Аюба дийшира Зеламхина.

«ТЕРЕК» ГАЗЕТО ЙАЗДОРА:

«Масех де хьалха гIараваьллачу обаргера Зеламхера Iаьрбийн маттахь йаздина кехат деана ханна инарла-губернаторе, инарла-лейтенанте Михеевга.

Шен лаамехь Iедалан караваха шена лаар хаийтарца цхьаьна, Зеламхас шен кехат тIехь йаздо, ша обарг валарна бехке округан администрацин цхьаболу хьаькамаш а, гобаьккхина лело харцонаш а, йамартлонаш а, къизаллаш а хилар. Цуьнца цхьаьна цо инарла Михеевга доьху хIокху шен кехате иза нийсонца хьажар а, шена гечдеш, къинхетамбарца, маршо йалар а.

Оцу кехатана жоп луш, Нальчикски йоцчу, областерчу йерриг а округийн начальникашна инарла Михеевс хIара чулацам болуш циркуляци йахьийтина:

«Обарг Гушмазукаев Зеламхера соьга кехат деана, оцу кехат тIехь цо дуьйцу ша обарг валаран бахьанаш, уьш нийсонан некъашца таллар а, къастор а, ша дуьйцучу бакъдолчарех тешар а, «Делан а, паччахьан а дуьхьа» шех къинхетам бар а доьху цо.

Зеламхин кехат ас дешна хилар а, цунна ас луш долу хIара жоп а массо а йартийн маьждигашкахь бахархошка дIакхайкхор молланашна а, къеданашна а тIедуьллу ас.