Губернскі дэтэктыў. Справа аб крывавых дукатах

Паставіўшы фужэр на столік, ён рушыў прэч. Яўгенія Канстанцінаўна заплюшчыла вочы, чакаючы, што грымнуць зараз за ім дзверы, але ж як сціхлі крокі Падгорскага, у іхнім доме запанавала нязносная цішыня. Аднак неўзабаве пачулі яны, як нехта ўварваўся ў вітальню, Тэдзі кінуўся з брэхам праганяць захопніка, а гэта аказаўся Снопін.

– Ох, паляціць мая шапка, – загаласіў ён. – Адпусціў! Сам жа адпусціў…

Нават не атрымаўшы запрашэння прысесці, павятовы спраўнік паваліўся на канапу, абхапіўшы галаву. Акрамя буркатуна Тэдзі, усе маўчалі, нават не гледзячы на Ігната Андрэевіча. Той адняў рукі ды ўсё роўна пачаў тлумачыць:

– Схаваўся адзін галубчык! Целам сябрука прыкрыўся і ляжыць, стаіўшыся. Мы іх разнялі, глядзім, а ён жывенькі, вочы вылупіў, крычыць: ва ўсім прызнаюся, толькі не забівайце! Ну, мы яго давай хутчэй распрошваць, як прыдумалі замест дзявіцы грошы патрабаваць, адкуль што, а ён, як на духу, і распавёў і пра золата, і пра Штэйна…

– Ігнат Андрэевіч, ты нешта загаворвацца пачаў, – глуха адказаў татухна. – Напэўна, хацеў ты сказаць – пра Файна.

– У тым жа ўвесь і смак, даражэнькі ты мой Канстанцін Мікалаевіч! – раскінуў рукі Снопін. – Пра Штэйна, пра яго, нягодніка! Зачмурыў ён нас з табою. Да забойства ў флігелі ён не спрычыняўся, гэта праўда, аднак што ж мне распавёў той ліхадзей. Ты думаеш, у Пецярбургу ён толькі механіцы вучыўся? Ніяк не – мелася ў яго яшчэ адна навука: дазнаўся аднекуль, як тыя галандскія дукаты падраблялі. Толькі Файн золата яму аддаў, дык займеў наш Людвіг Восіпавіч план горшы за бацькаў. Пераплавіў тыя манеты, што засталіся, і што ж ты думаеш? Сабраў старых Файнавых памагатых, ды нарабілі яны гэтых дукатаў. І здагадайся цяпер, дзе яны гэта рабілі? Маўчыш? А вось што я табе адкажу – на лесапілцы на тваёй яны гэта рабілі! У выходныя дні грашылі на пакацістую! А ты яму давяраў, слова ён табе даваў, ды слова ягонае – гэта цьху! Ён нас з табой з’есць, не задавіцца. Залатыя дукаты! Ды там золата гэтага з гулькін…

Павятовы спраўнік зірнуў спадылба на прысутных дам і толькі махнуў рукой, гаротна ўздыхнуўшы:

– А-а-ай! Пазалачоныя яны… І нявеста гэтая, строіла бязвіннасць! Ды яна ж з ім адзін другога не перацягне. На станцыі, гляджу, адкуль яна такі файненькі сакваяжык цягне? Вось зараз скеміў – гэта ж Штэйн да яе тады прыехаў сваю долю хаваць. Хлусы! Адзін на другім сядзіць і трэцім паганяе, толькі вось мы з табой, Канстанцін Мікалаевіч, у дурнях засталіся…

Снопін прыкрыў вочы рукою.

– Вы сказалі – на станцыі? – спытала Лізавета Яўгенаўна.

– Так, – ледзь не плачучы, адказаў павятовы спраўнік. – Учора днём выпусцілі вашага інжынера, ды я іх з шынкароўнай сам, асабіста давёз да станцыі ды пасадзіў на цягнік.

Думаў, яны ў Вільню жаніцца едуць, ды што там. Сказаў памагаты яго, што збіраўся Штэйн ажно да Галандыі, быццам нехта ў яго там ёсць, нейкі супольнік, не ведаю. Ну, і гэтую з сабой, вядома ж, прыхапіў…

У гасцёўні зноў усе сціхлі ды толькі татухна перарваў маўчанне. Падышоўшы да дачкі, ён паляпаў яе па плячы і сказаў:

– Эх, Яўгенія Канстанцінаўна. Насамрэч – дура. Бабуля з цяжкім енкам звалілася ў непрытомнасці побач са Снопіным, але ж, на шчасце, з’явіўся ў іхняй гасцёўні нарэшце доктар.

КАНЕЦ?

З рэцэнзіі на раман Я. Пракшыной

«Дукаты з крывавым адлівам» (апублікавана ў «Отечественных записках» за 1876 год)

«…У заходнія губерні ехаць страшна. Мяркуючы па маляўнічых апісаннях правінцыйных наваяўленых “пісьменніц”, у кожнай вёсцы чакаюць наіўнага наведніка пачварныя бандыты. У гарадках паболей – абавязкова сустрэнецца парачка злосных габрэяў-штукароў, ну а ўжо ў самім Менску спакойнае жыццё можна не іначай як толькі сніць!

Цэнтральная сцэна з сабачкам, які і знаходзіць заяўленыя ў назве дукаты, вядома ж, цешыць сваёй вынаходлівасцю, але ж хацелася, каб было ў апісаннях больш рэалістычнасці. На жаль, у дадзеным выпадку такога сказаць нельга. А ўжо чаго варты саладжавы фінал! Увогуле, такіх драўляна-станоўчых галоўных герояў, здаецца, сусветная літаратура яшчэ не ведала. Увесь тэкст прасякнуты задужым рамантызмам, ад кожнага радка так і патыхае Шылерам.

Прысуд адзін: вядома ж, у замежжы з’явілася нарэшце некалькі жаночых імёнаў, што ўзбагацілі прыгожае пісьменства, аднак мы ўсё яшчэ мусім чакаць, калі і нашыя паненкі дасягнуць гэтакага ж узроўню. А шлях да таго вядомы – трэба, прынамсі, калі і не мець уласны досвед, але ж хаця б добра ўяўляць, пра што вы, пані, пішаце.

Уважлівы Чытач».

З журналаў панны Пракшыной

НЕКАЛЬКІ ПЕРШЫХ ЗАПІСАЎ ПАЗНАЧАНЫЯ ДАТАЙ, РАНЕЙШАЙ ЗА АПІСАНЫЯ Ў РАМАНЕ ЗДАРЭННІ, А З ГЭТАЙ ПРЫЧЫНЫ Ў ДАДАТКУ НЕ ПРЫВОДЗЯЦЦА.

Менск. 5 верасня 1875 года, субота.