Яны не пройдуць!

У Крапілаўцы зноў пачыналіся трывожныя дні. Яшчэ ў кожнага ў памяці жыла страшная ноч, калі ўланы абходзілі двары, хапалі мужчын і білі іх бізунамі і шампаламі, а пасля бралі самі з засекаў дабро, выганялі з хлявоў жывёлу і гналі, што на панскі двор, а што ў горад. I вось зноў папаўзлі чуткі, што хутка прыдуць палякі. Чуткі прыходзілі з млына Геллера, з хутароў з-за рэчкі і з гораду. Ім не хацелі верыць і пачыналі баяцца іх. Вечарамі, калі заходзіла сонца і пачынала змяркацца, крапілаўцы палахліва паглядалі на захад, за рэчку, нібы чакалі ўбачыць на тым баку здань страшнага і чужога, што непрыкметна ішла да іх. Калі на зямлю клалася цёмная ноч, калі ўсё змаўкала, шмат хто з крапілаўцаў паціху выходзіў з хаты і, нерухома стоячы сярод двара, услухоўваўся ў цішыню, ці не чуваць глухіх далёкіх гарматных стрэлаў. Але нішто не парушала начное цішы, фронт быў яшчэ далёка і з надыходам дня людзі супакойваліся. Начамі толькі, здавалася, часцей вылі сабакі, уздымаючы ўгору пысы, і ў крапілаўцаў ад іхняга працяглага завывання мурашкі бегалі па целу, верылася, што сабакі чуюць бяду. Іх слухалі і білі нагамі, каб змоўклі.

Праз некалькі дзён яшчэ завідна ў Крапілаўку прыехала верхам чалавек сем чырвонаармейцаў. Яны прыехалі з-за ракі. На валасны двор, дзе сталі яны пакарміць коней, адразу сышлося поўсяла. Сяляне таўпіліся па двару, загаварвалі з чырвонаармейцамі і распытвалі іх, ці далёка фронт. Ім не хацелася верыць, калі чырвонаармейцы сказалі, што да фронта шэсцьдзесят вёрст. Яны бачылі, што вайскоўцы раней, чым прыехаць на валасны двор, аб'язджалі суседнія з Крапілаўкай лясы і праехалі ўздоўж рэчкі. Што-ж яны выглядалі? Сяляне хадзілі каля коней, падкідвалі ім сена, глядзелі ў зубы, ці маладыя, гладзілі па худых спінах і нібы між іншым пыталі ў чырвонаармейцаў:

— Ну, то як, добрая ў нас пазіцыя будзе?

Чырвонаармейцы хітравата ўсміхаліся, адказваючы:

— А калі што — не дрэнная, толькі мабыць, не спатрэбіцца.

— Думаеш?

— Так мяркую,— адказваў чырвонаармеец.— Шэсцьдзесят вёрст фронтам прайсці — не раз плюнуць. Калі падкінуць нам сіл, можка іх назад штурхануць.— I ў сваю чаргу пытаў:— А вы, што-ж, баіцёся іх, ці чакаеце?

Сяляне злавалі.

— Ласку панскую мы ўжо бачылі, а баяцца — як сказаць, абы вы не збаяліся...

Чырвонаармейцы збіраліся ад'язджаць. 3 іх камандзірам з выканкома вышаў і Каленік. Чырвонаармейцы падцягвалі коням падпругі ў сёдлах, садзіліся на коней, а сяляне маўчалі. Толькі калі крануліся яны ехаць з двара, Сімкавец Антон сказаў:

— Хоць-бы павячэралі вы ў нас, да пераначавалі, таварышы...

— Няма калі, таварышы, дзякую,— адказаў камандзір разведкі.

— I не пагаварылі, нічога не сказалі нам, — пашкадаваў Сімкавец.

— Другім разам можа, а сёння вам што-ні-што раскажа таварыш Каленік.

I камандзір і чырвонаармейцы разам казырнулі сялянам, кранулі з месца коней і паехалі за раку.

— Разведка ад штаба войск, аглядалі нашыя месцы,— сказаў Каленік, калі чырвонаармейцы зніклі ў змроках вечара. Усе маўчалі. Усе ведалі, што фронт наблізіцца і да іхнага сяла. Чакалі, што яшчэ скажа Каленік. І нехта спытаў, не дачакаўшыся слоў Каленіка:

— Значыць, зноў яны прыдуць...

— Да рэчкі пэўна дойдуць, але далей не пройдуць, не павінны прайсці,— адказаў Каленік.

— Хто-ж іх не пусціць?

— Мы, мы самі не пусцім. Я не жартую, хлопцы,— сказаў Каленік.— Кожны з нас умее страляць. У нас ёсць кулямёт і вінтоўкі. І да ўсяго ў нас незвычайна выгодная пазіцыя. Калі мы паспеем арганізаваць людзей, мы іх не пусцім ні на адзін крок далей.

Назаўтра ўвечары ў памяшканні выканкома адбываўся зачынены партыйна-комсамольскі сход. Сакратар партыйнай ячэйкі пачаў сход з таго, што сказаў пра набліжэнне фронта.

— Фронт, пэўне, не затрымаецца ў нас,— казаў ён.— Давядзецца адыйсці і трэба, як ёсць указанні з павету, каб кожны комуніст і кожны комсамолец зараней сказалі, хто пойдзе з Чырвонай арміяй на фронт, а хто застанецца сядзець дома.

Ён стаяў за сталом, вакол якога сядзелі комуністы і комсамольцы, і маўчаў, пазіраючы на таварышоў. У кожнага на твары ён бачыў цень нездавалення і доўга ніхто не азываўся на яго словы.

— Гавары, хлопцы,— сказаў ён яшчэ.

— А калі ніхто не пойдзе адсюль, а?

Сакратар не разумеў, што хоча сказаць Каленік.

— Ты што? — спытаў ён.

— Я кажу, што ніхто з нас адсюль не пойдзе,— галасней сказаў Каленік.

— Ды ты што, адурэў?

— Не адурэў, пачакай.— Каленік усміхнуўся, здагадаўшыся, як яго зразумеў сакратар.— Я стаўлю пытанне зусім па-іншаму. Трэба бараніцца, а не адступаць. Калі стаць уцякаць ад іх, можна ўсю Совецкую рэспубліку ім аддаць, разумееш? А я кажу: трэба ўсіх узняць на ногі, хто толькі ўмее страляць, і ў акопы разам з чырвонаармейцамі. Па ўсіх вёсках трывогу ўзняць трэба, пабачыш тады, якія атрады збярэм мы, якую сілу людзей мець будзем.

Сакратара Каленікава прапанова крыху збянтэжыла. Ён не думаў пра магчымасць абароны ў такім плане, як гэта меркаваў Каленік. Да гэтага ён меў дырэктыву з павета. Нейкі час абодва яны маўчалі. Пасля Каленік запытаў: