Яны не пройдуць!

— Што-ж ты маўчыш? Я сказаў не толькі сваё, так усе думаюць. 3 мужчынамі я гаварыў ужо. Запісывай, браток, каб я заўтра-ж арганізаваў партызанскі атрад у Крапілаўцы, а памочнікамі мне прызначце ўжо каго я сам назаву.

— Але-ж па меркаваннях камандзіра, які быў у нас, фронт адразу адыйдзе за Бярэзіну,— запярэчыў сакратар.

— А па маіх меркаваннях, яны далей нашай рэчкі не пройдуць,— адказаў Каленік.

Каленік падышоў да стала, за якім стаяў сакратар, і паклаў руку на паперу, якая ляжала перад сакратром.

— Запісвай,— сказаў ён,— даручайце, таварышы. — I ўбачыўшы, што сакратар, усміхаючыся, бярэ аловак, дадаў:— А памочнікам Жытко пішы, Сімкаўца і Прорвіча.

Шырока ўсміхаючыся, Каленік яшчэ бліжэй падсунуў паперу да рук сакратара.

— Пішы, бачыш, усе згодны...

Сход скончыўся позна. Ноч цёмная і маўклівая. Каленік развітаўся з апошнім з падарожнікаў і ідзе вуліцай адзін. Ідзе ўслухоўваючыся ў цішыню. Часам яго ўвагу прыцягвае белая постаць чалавека ў дварэ. Ён пазнае чый двор і аклікае людзей. Людзі, як і ён, выходзяць начамі слухаць цішыню. Каленік перакідваецца ў цемры з чалавекам некалькімі словамі і крочыць далей паміж кануўшых у сон хат і садоў, у якіх спеюць яблыкі.

Дома Каленік не лёг спаць, а ўзяў на паліцы сшытак і, запаліўшы лямпу, сеў пісаць. Сядзеў схіліўшыся над сталом і час ад часу ўзнімаў галаву і нерухомымі ўдумлівымі вачыма пазіраў за вакно ў цемру. За сценамі хаты даўно ішла ў сваіх чорных вопратках ноч. Яна пазірала ў вокны, шчыльна тулячыся да шыб. Пазіраючы насустрач ёй, Каленік бачыў перад сабою доўгія рады людзей, узброеных вінтоўкамі, і над імі чырвоны штандар і паціху перачытваў напісанае ў сшытку. Мінутамі павяртаў твар да пасцелі, дзе спалі дзеці, глядзеў на закінутую на падушцы галаву дачкі, на ўскудлычаныя яе русыя валасы і ласкава ўсміхаўся.

Спаць Каленік клаўся ў гэтую ноч на самым золку. У хаце было душна, і ён выйшаў на двор, каб легчы на калёсах. Гэта была пара самага моцнага сна, калі ноч збіраецца ў дарогу ад ледзь прыкметных яшчэ сполахаў зары. Ноч адыходзіла на захад, навісаючы над небасхілам чорнаЙ хмарай. Каленік зірнуў туды, мосцячыся на сене ў калёсах, і прыслухаўся. Да яго дайшоў далёкі, але зусім выразны глухі і кароткі гарматны стрэл. Пасля яшчэ і яшчэ. Каленік падумаў, што можа чуе гром. Але не было маланак, чорная хмара не палыхала іхным бляскам, а па тым, як чаргаваліся выбухі, можна было зразумець, што чуюцца ўзрывы знарадаў. Ён нерухома стаяў каленкамі на калёсах і слухаў як раз за разам глуха білі ў цела зямлі цяжкія выбухі. А ўдзень нічога не было чуваць, і крапілаўцы па звычайнаму выйшлі ў поле з косамі і сярпамі, выехалі з плугамі і баронамі. Людзі касілі, пазваньваючы мянташкамі і брускамі. Пануквалі аратыя і запявалі час ад часу жнеі. Усё было як і звычайна, толькі часцей людзі паглядалі за раку. Варта было паказацца на дальнім узгорку за ракой каму-небудзь, як спыняліся касары і аратыя і выпростваліся жнеі. Але вонкава ўсё было як звычайна, і ўдзень Каленік нікому не сказаў, што чуў ноччу.

Пасля полудня Каленік першым прыехаў з поля дадому. Перад захадам сонца, як было ўмоўлена ўчора на партыйным сходзе, на плошчы каля выханкома сабраўся чонаўскі атрад. Чонаўцы прыйшлі з чырвоным сцягам, усе ўзброеныя. Кулямётчыкі прыкацілі на плошчу вычышчаны кулямёт. Другі і трэці нумары стаялі па абодвы бакі кулямёта, абпаясаныя накрыж патроннымі стужкамі. Як толькі сабраліся чонаўцы, у царкве зазванілі трывогу. Густы бас самага большага звона, захлынаючыся ў сваім гуле, клікаў у наваколле. Тры разы пракрычаў так звон, і на плошчы сыйшліся амаль усе крапілаўцы, мужчыны, жанчыны і дзеці. Хто быў дома, адразу кідаў усё і бег да выканкома. Хто затрымаўся ў полі, спяшаўся дадому, каб распрэгчы каня, ці павесіць да часу пад стрэхай касу і ісці на сход. Натоўп людскі рос з кожнай хвілінай.

Чонаўцы стаялі выстраіўшыся ў два рады. На правым флангу асобна стаялі кулямётчыкі і чонавец са сцягам. Каленік стаў наперадзе іх і ўзняў угору руку.

— Таварышы! — сказаў ён.— Мы не хочам хаваць ад вас праўды, хоць і цяжкая яна і можа для каго страшная. 3 дапамогай Антанты польскія легіёны зноў ідуць, каб аднавіць у нас памешчыцкія, буржуйскія парадкі. Мы ведаем, што гэта значыць. Небяспека падыходзіць да нас, і ўсе як адзін, мы павінны стаць грудзямі за нашу рэспубліку. А калі стане кожнае сяло, кожная вёска, не пройдуць яны далей ні на адзін шаг. Мне паручыў наш партыйны сход клікнуць вас усіх на барацьбу ў партызанскі атрад, каб перагарадзіць жывой сцяной дарогу беламу гаду, каб не даць яму ступіць на нашу зямлю...

Каленік, гаворачы, пазіраў на людзей, што стаялі велізарным натоўпам перад ім. Можа заўтра прыдзе вайна да ракі і кожны з іх пэўне думае зараз, што можа заўтра ўжо не давядзецца выйсці ў поле. Твары ўва ўсіх былі ўдумлівыя, урачыста сур'ёзныя. Бачыў ён перад натоўпам і сваю маці. Маці гаварыла з ім раніцою. Калі дзеці спалі яшчэ, яна вывела яго з хаты і сказала:

— Ходзіш ты нешта не такі, як заўжды, скажы мне.

Ён сказаў, што блізка фронт і будзе збіраць партызанскі атрад.