Кии биирдэ олорор

Дьон й-санаата уларыйара тргэнэ срдээх эбит. Урут саарбахтааччылар гстэрэ билигин сэбиэскэй былааы туох да халбаа суох ылыммыттар. Саа былаас кинилэр эт-хаан былаастара буолбут. Ону кмскээннэр тиистэринэн-тыырахтарынан тх айыламмыттар. Иллэрээ сыллааыга диэри политикаа р-хараны араарбат, тойотторо дьаайбыттарын хоту с кэриэтэ сылдьар хамначчыттар, батараактар, харахтара аыллан, айахтааы атыппат араатар буолбуттар. Инньэ тртэхтэриттэн сэбиэскэй былааска дьулуспут, ол дьулууулара дьэ туолан рбт-ргйдбт курдуктар. Чэ кинилэр буоллуннар дааны. Кырдьыга, сэбиэскэй былаас быстыбыттар, дьадаылар былаастара буоллаа. Кыыыта баар: рэхтээх сахалар кыылга булгуччулаахтык холбоспуттара. Дьэ дьиибэ. рэхтээх дьоннор, урукку былаас эргийдэинэ, быдан чгэйдик олоруохтара суох этэ дуо? Билигин ити кумалааннары кытта тэнэстэхтэринэ холоон ннр-тлэнэр инилэр. Итиэннэ сатаатар кннр саата суох, кннр хонтуораа эрэ лэлии сырыттахтара дуу. Улуус улууу кэрийэ сылдьан, “сэбиэскэй былаас кмскэлигэр бс-бттн тмсэн, Пепеляев генерал сэриитин утары таас хайа кэриэтэ ньыгыллык туруоу! р сэриини нтрт!” диэн мунньах, араатар б. Тыа дьадаыта кинилэри итээйэр, кинилэри батыар эбит. Уонна дьон йн-санаатын бу бассабыыктар сахаа автономияны биэрэн кыайбыттар. Ханна да сырыт, дьон тылын баа наар: “Автономия… Автономия…” Дьэ сатабыллаах сатаналар. йэлээх сааын тухары кулут сылдьыбыт норуокка автономияны биэрэр диэн, кырдьык дааны, манан суол дуо? Ол эрээри ити билигин автономияны айхаллаан айааланааччы сорох сэниэ трттээх рэхтээхтэр кыайан тургутан йдбттр: бу птээх-астаах, баайдаах-дуоллаах аймах автономията буолбатах, кулут-кумалаан, хамначчыт, дьадаы автономията ээ! Бу биигини утары тууламмыт, биигини ээргэ аналлаах, кинилэри ннэрэргэ-ргйдтрг айыллыбыт автономия ээ! Ити билигин автономияны уруйдааччы рэхтээхтэр кэлин кээйиэхтэрэ ээ… Чэ сах сиэтин кинилэри!..

Валерий аппаны туораан, Советскай уулуссаа тахсан, хаамарын бытаарта. Бэйи, хайыах баайытай? Тииттээхэптэргэ таарыйар дуу, суох дуу? Ньукуус Тииттээхэп семинарияа рэнэр эрдэинэ Валерий биир саамай чугас дооро этэ. Оччотооуга политиканан дьарыктанар уолаттартан тэйэ туттара. Ол оннугар хата клээх, крдх-нардаах бэчэриикэлэргэ ктппэккэ сылдьара. Ньукуус аата Дьэримиэй Сдэрэбис, бухгалтер оонньор, Валерийы эмиэ сблрэ, дооругар кэллэинэ, бэрт эйээстик крср, ону-маны сээргээ сатыыр буолара. Уолаттар семинарияны бтэриэхтэриттэн биирдэ-иккитэ элэс крсн ааспыттара. Онно соччо тугу дааны ыаахтаан кэпсэппэтэллэр да, Ньукуус уларыйбыт быыыта биллибэт этэ. Уруккутунуу биир кэм клэ-сала сылдьара.

Ньукууу крср Валерий хаста да уулуссаа кэтээн баран табыллыбатаа. Уол мэлдьитин аргыстаах буолара. Ааастык лэтигэр тиийэрэ букатын сатаммат. Соуччу дьиэтигэр барыаын эмиэ дьулайар. Ол иин Испирдиэкэни чуната ыыппыта. Онтуката адьас тнэрини туойда дии. Ким билэр. Дьэримиэй оонньор сэбиэскэйдэртэн туох бэйэлээи сомсон оччо кытарбыт . Кырдьаас кии бэрт кыра ахсын соччо уларыйыа суоун сп этэ. Баар, кини Испирдиэкэ ыманаан ырдьаныырын абааы крн тнэри хайыспыта буолуо. Оннуга эмиэ сп. Хата чахчыта оннук ини. Ньукуус бэйэтэ эмиэ, кн, оонньууну туппут кии, кн сиилиир, бэл маанытык танары, хаалтыы баанары утарар бассабыыкка кубулуйбут ? Ньукууу тылга киллэрбит, илиигэ ылбыт кии элбэх дьон йгэр-санаатыгар тиийиэх этэ: кини билэрэ-крр, дооро-атаа гс буолуохтаах. Бу курдук барыттан бары куттана-дьиксинэ, сэрэхэчийэ сырыттахха, соругу толорбокко чоро соотох туран хаалыахха сп. Кэбис, хоргус акаары тылын истимиэххэ. Сылдьыахха!..

Валерий бэркэ билэр дьиэтин халанын тутааын харбыаласта. Тарта. Хатааыннаах. Тосуйда.

– Киминий? – кыыс оо саата иилиннэ.

– Мин… мин… – диэтэ Валерий быаарыыта суохтук. – Ньукуус баар дуо?

– Суох.

Валерий, турбахтыы тээт, иккиин тосуйда.

– Кимиэхэ наадалааххыный? – чочумча буолан баран кырдьаас куолас кнээтэ. Дьэримиэй оонньор куолаа.

– Ньукууска.

Тимир крчк тыааата. Валерий тымныы туманын брнэн иирдьэ атыллаата.

– Дорооболору.

– Дорообо… – оонньор тоуй соустук хардарда уонна киирбит кии диэки с гынна да, сыа чмэчи барыарбах сырдыгар кимин-хайатын кыайан билбэтэ.

– Дьэримиэй Сдэрэбис, билбэти дуу? Эиги чэйгитин элбэхтэ испит буолуохтаах этим, – Валерий тлгн уулаах уаат рдгэр уурда, сирэйин тууна бааммыт саалын аллара тарта уонна дьиэлээх оонньор “сыгынньахтан” диэн этэрин, иирдьэ ыырарын ктэн биир сиргэ тэпсэнээтэ.

– Эн… Бэлиэрий… Аргыылап… эбиккин дуу?

Оонньор ыалдьыт кэллэ диэн сэээрбитэ, сэргэхсийбитэ биллибэтэ, хаччаай тбтн сууралана-сууралана, хатыыр, рдк бэйэтэ сх-схтэринэн ллэн, хос тэн акыллан турда.

– Мин-мин… – Валерий рсптт хардарда.

– Бу… хаан кэлли?

– Аыйах хонно.

– Хантан?

– Ууортан, – Валерий илин истиэнэ диэки сапсыйда.

– Ууортан хантан?

Валерий оонньор тоуй, хатыылаах, ону ааан хаыс дьнн, дьиэтин тас ааныгар туруоран эрэн доппуруостааынын барытын атыыраата. “Испирдиэкэ баайы бу сырыыга, арааа, кырдьыгы эппит эбит”, – дии санаата. Ол да буоллар, ууга тэн эрэр кии оттон тутуарыныы, баар, бу Дьэримиэй сэрэнэр дьнэ буолаарай, устунан ирэн-хорон бараарай диэн эрэкэдийэн, аала сатыы-сатыы мичээрдээбитин кубулуппата.