Воскрешение Перуна. К реконструкции восточнославянского язычества

Piorun byl nie tylko najwazniejszym bogiem u Slowian Wschodnich, mozliwe jest, ze przez kr'otki czas byl ich jednym bogiem. Jak zauwazyl Lowmianski, istniejq. dowody na to, ze inne bogowie w panteonie Wlodzimierza sq. tam dod'ani przez chrzescijanskiego redaktora. Innymi slowy, pierwsza reforma religijna Wlodzimierza miala na celu nadanie poganstwu charakteru religii monoteistycznej. Zabytki archeologiczne, przywolywane na potwierdzenie istnienia szesciu bog'ow w panteonie Wlodzimierza, nie s^ wiarygodne. Szczeg'olowa analiza zamieszczona w niniejszej ksi^zce та pokazac, ze prawie wszystkie swi^tynie poganskie przypisywane wschodnim Slowianom (dwie w Kijowie i po jednej w Nowogrodzie i Pskowie) s^bardzo w^tpliwe. Cz?sc z nich z calq. pewnosci^ nie jest pozostalosciq. architektury sakralnej, inne zas sq. pozostalosciami obrz^dku pogrzebowego.

Na potwierdzenie swego syst'emu bog'ow z Rodem na czele, Rybakow odwofywal si? do pos^gu ze Zbrucza — czworograniastej stelli z wyobrazeniami antropomorf'icznymi. Szczeg'olowa analiza tego zabytku wskazuje, ze przedsta- wiane tam postacie nie mogq. byc uznan'e za wyobrazenie Roda czy bog'ow z panteonu Wlodzimierza, a calego zas pos^gu nie mozn'a uznac za typowy wytw'or wschodnioslowianski. Bior^c pod uwag? czas jego powstania jest on p'ozniejszy anizeli wschodnioslowianskie poganstwo. Ze wzgl?du na jego ikonografie, pos^g ze Zbrucza n'alezy l^czyc ze Slowianszczyzn^Zachodniq. w pol^czeniu z wplywami koczownik'ow. Podobn'e pos^gi spotyka si? na tym obszarze (Naddniestrze) dosyc cz?sto. Przekazy historyczne zas poswiadczaj^ tam obecnosc plemion zachodnioslowianskich, kt'orym przez dhigi czas udawalo si? unikac chrystianizacji (w szczeg'olnosci L?dzianie).

L^czenie postac'i Pioruna z funkcj 3. gromowladcy bylo rezultatem procesu zapoez^tkowanego jeszcze na etapie wsp'olnoty indoeuropejskiej i konty- nuowanego w okresie p'ozniejszym. Jego wezesnymi cechami byla pot?ga i wojowniczosc sk^d bierze si? jego zwi^zek z d?bem, toporem i strzalami. Z uwagi na oddziaiywanie na urodzaj i plodnosc pojawiajq. si? nast?pnie erotyezne elementy kultu Pioruna. Uznanie czwartku za dzien Pioruna nasupilo juz pod wplywem kalendarza chrzescijanskiego. Taki obraz Pioruna zrekonstruowany z mit'ow ukazal si? w folklorze wajnachskim.

Przyjrzyjmy si? obecnie tresciom folkloru wajnachskiego w kontekscie naszej wiedzy o etnografii i folklorze wschodniej Slowianszczyzny.

Wajnachskie przekazy dotycz^ce kobiet, kt'ore posyla Piorun do nieba aby lac stamt^d wod? imituje deszcz, sq. zapewne echem slowianskich opowiadan o wiedzmach i czarownicach — «stworzycielkach pogody», czy jak je okreslajq. Niemcy «wiedzmach blyskawicy» (Blitzhexen). Na Ukrainie wierzono, ze wiedzmy mogq. krasc deszcz z nieba i trzymac go w cebrach. Z zbiorze Afanasjewa znajdujemy przekazy o tym, ze wiedzmy latajq. do nieba woz^c tam beezki (zupelnie jak w czeczenskich przekazach dotycz^cych kobiet Pirlona), kt'orych wybuch powoduje nawalnic?. W Rosji zachowal si? zwyczaj rozbijania beezek w celu wywolania deszczu.

Jakie pocz^tkowo tresti zawieralo rozbijanie beezek? W bajkach rosyjskich do beezek zamyka si? niezwyczajne dzieci, takie jak blizni?ta czy domniemane dzieci duch'ow. S3, one nast?pnie wpuszczane do wody a owe cudowne dzieci rozbijajq. jq. wychodz^c na wolnosc, gdzie ezeka ich wspaniala przyszlosc. Ten motyw byl powszechnie wykorzystywany w zyciorysach uzurpator'ow, aby przywi^zac ich do dynastii carskiej (np. Sargon, Perseusz i inni). U podstaw tych motyw'ow z bajek lezy re'alny zwyczaj zwany «pr'obq. wiedzmy» polegaj^cy na pr'obie jej utopienia. Wierzono, ze potwierdzeniem wiedzmarstwa b?dzie jej przezycie. Obecnosc «bozych dzieci» w tych opowiesci doprowadzila zapewne do zast^pienia utopienia przez wyp?dzenia do wody czy splaw. Ten ostatni zwyczaj jest analogiczny do splawiania swi?tych przedmiot'ow, kt'ore utracily swq. wartosc uzytkow^ (np. przestarzale ikony, itp.). Pot?pione lub wygnane do wody kobiety, kt'ore zachowaly atrybuty b'ostwa, staly si? rusalkami.

Na Rusi rusalkami stawaly si? kobiety-topielce oraz nie ochrzczone dzieci. Od tych skrzywdzonych, kt'orzy nie przezyli danego im ezasu oezekiwano zlego ale tez pomocy. Те do niedawna s^siadki lub krewne uwazano, ze przemienione w rodzaj wiedzm i czarownic. Wierzono w ich wladz? nad pogod^ (wywofywanie deszczu) oraz l^czono z d?bem — drzewem Piorunowym. Obrz?d «wodzenia rusalki» lub «odprowadzenia rusalki» dotyczyl skladania ofiar czlowieczych, w kt'orych czarownice lub inne kobiety przedsta- wialy si? b'ostwu w imieniu wsp'olnoty wioskowej.