– Мен Мониторинг марказиданман! – менсимай жавоб берди у.
Улардан амма чўчирди, чунки ўзларини салкам бутун олам хўжайинларидек тутишарди.
– Чииб кетинг бу ердан! – аслида бундан ўполро гапирдим. – Ким бўлибсиз, ходимларимга дў урадиган?
Кўринишидан зиёли ва оир-боси рабардан бунаа муомала кутмаган алиги киши довдираб олди. Индамай чиди-кетди. Мен ўша заоти Мониторинг марказидагиларни йиилишга чаирдим.
Кириб борганимда, амманинг кўзи менда, биров изииб, биров хавфсираб араб турарди.
– озир сизларга иладиган яхшилигим шуки, – дедим Марказнинг директори ва яна бир неча ходимга, – ўз аризангизга кўра ишдан бўшатаман ва сизларни хотирамдан ўчириб ташлайман!
Мониторинг марказига шу пайтгача амалда амма ишни юритган Дилноза Зиёмуамедова5 директор бўлди. озир у Президент Администрацияси рабарининг ўринбосари. Фам-фаросатли, аракатчан оддий ходимларни директор ўринбосарлари лавозимигача кўтардим. Муддат ўйдим, йўл-йўри кўрсатиб, аммани ишга солиб юбордим.
Энди энг улкан ва бўйсунмас кит – «Ўзбекистон» нашриёти олди. Ўша, директори «гапирсам, эрталабгача ўтирамиз», – деган нашриёт. Ростдан ам янги вазирга айтадиган гаплари кўп экан – типографиядаги ўшиб ёзишлар, талон-тарож, мулкни ўзлаштириш олатларининг тарихи жуда узун, Иттифо даврига бориб тааларкан. укуматнинг барча доиралари билан алоалари зўр йўлга ўйилган. атто ўшни давлатлар миёсида ам. Ўз-ўзидан маълумки, амма ужжатлари жойида. «Ўзбекистон» республикага вагонлаб ооз олиб кирадиган нашриёт эди. Айрим фактларни талил илган олда, катта этимол билан давлат курсида олинган ооз мамлакат ичида бозор нархида сотилганини тахмин илиш мумкин. Ўртада жуда катта пул айланарди. Шунинг учун нашриёт директори мени рабар сифатида тан олмади, топшириларимни бажаришни хаёлига ам келтирмади. «Серый кардинал» Мамуджон Зайтаев6 бўлиб чиди. Лавозимида эллик йилдан бери ўтирган мансабпараст, амалдор бу отахон еч нимадан тап тортмасди.
Типография доим давлатдан катта буюртмалар олиб, дарслик, кундалик ва дафтарлар чоп этса ам, давлатга фойда келтирмас, аксинча, зарарга ишларди. Аслида даромад кимларнингдир чўнтагига тушар, тизимда менат илаётган 650 нафарга яин ишчи эса арзимаган маошини ам ватида ололмасди.
Уларнинг даромад топиш йўлларини ўрганиб, «ойил!» деб юбордим. ооз салфетка-сочичалар ва ожатхона оози ишлаб чиарувчиларга ўрам-ўрам чииндини ам пуллашар экан, шоввозлар! Табиийки, ундан ам «откат» – улуш олишган. Хуллас, амма нарсадан пул илинган. Алмисодан олган нашриёт ускуналари эса тез-тез ишдан чиар, уларни янгилаш ва замонавий техникани ишга тушириш зарур эди. Лекин этиёт исмлардан ам «откат» олмаса бўлмайди.
Менинг исоб-китобимга кўра, кимларнингдир чўнтагига ар йили миллионлаб доллар тушган. Мамлакатдаги энг йирик нашриёт эса талон-тарож илинган, вайрон бўлган. Лекин бу менинг шахсий кузатув ва хулосаларим. Мен тергов олиб борадиган, кимгадир айблов ўйиб, далил идирадиган прокуратура эмасман. Аммо ўз фикримни айтишга аим бор, буни менга еч ким таилай олмайди.
Майли.
Янги йил арафаси. Ишчиларга мукофот пули таратилсин, деб топшири бердим. Корхонанинг ўзида катта сана урдик. Шерали Жўраев, Юлдуз Усмонова каби санъат юлдузлари, танили ўшичиларни таклиф илдик.
Ўзиям роса издиришди!
Концертдан кейин, зиёфат охирида сўзга чидим.
– Кайфиятлар алай? – сўрадим йиилганлардан. – Нимага баъзиларнинг юзида хурсандчилик кўрмаяпман? Янги йил байрам-ку?! Мана, мукофот пули олган бўлишингиз керак…
Ўтирганлар орасида ала-овур бошланди. анаа мукофот? еч ким еч нима олгани йў…
Рабариятнинг ранги ўчиб кетди.
– Мен ЎзМАА директори сифатида ўз мажбуриятимни бажардим, ходимларни мукофотлаш аида буйру бердим. Лекин рабарларингиз буйруни бажармаган.
– Кечирасиз, али улгурмадик… – деган мужмал жавоблар эшитилди.
– Если вы не выполняете мои поручения, я буду вынужден вас уволить, – ответил я. При всех. В микрофон.
– Агар берилган топширини бажармасангиз, сизларни ишдан олишга мажбур бўламан, – бу гапни амманинг олдида, микрофон орали айтдим.
Эртасигаё шошилинч равишда мукофот пули таратилди. еч андай протоколу расмиятчиликка араб ўтирмаслигимни билиб, айиишди, шекилли. амманинг олдида нимани ўйласам, ўшани гапираман, ишдан шартта бўшатишим мумкин, аризага «ўз хоишига биноан…» деган ёзувни тиркаб, ими-жимида чопонни елкага ташлаб кетиш йў.
Мукофотни ватида бериш арзимаган масаладек кўриниши мумкин, лекин бу янги рабарнинг бир сўзли эканини исботлади. Шундан кейин ишчиларнинг муаммоларини ўргана бошладим. Ўзига хос очи эшиклар марафонини эълон илдим. Истаган ходим келиб, дардини айтиши, савол ёки таклифини бериши мумкин эди. Эрталабдан бошланган кирди-чиди ярим кечагача давом этарди. Тўйлар, маошлар, таътиллар, даволаниш, ижтимоий имтиёзлар, хат-ужжат – кўрмаган масаламиз олмади.
Типография ходимларини эса оголантирдим: ким ўрилик илса, жавобгарликка тортилади. Тўри, «откат»лар билан солиштирганда бу пул хамир учидан патирдек эди. Кимлардир барибир эски унарини ўймади ва ишдан бўшатилди.