Дзённік суддзі Верасаўца

Ляснік выцягнуў з мяшка цурбан, прымераў. Ні да першага, ні да другога пнёў цурбан не падыходзіў. Другі выцягнуў — таксама не падышоў. Пні былі шырэйшыя.

— Ну, бачыце? Што я казаў? — Бабошка радаваўся.— Не трэба і сувязістаў тых шукаць, усё ясна.

Цімчанка нахмурыўся. Нічога не адказаўшы, высыпаў з мяшка яшчэ два цурбаны. Прымераў іх да вяршынь, якія ляжалі побач з пнямі.

— А гэтыя, бачыце, падышлі,— адказаў стрымана.— Тут хітрыкі-мітрыкі. Не ведаю я Бабошкі?.. Думаю, чаго гэта ён так настойвае, каб цурбаны адпілавалі іменна ад камлёў? Вось я і рашыў ад вяршынь таксама адпілаваць,— растлумачыў ляснік.— Дык падыходзяць ці не? Глядзі, браценік!

— Здорава! — усклікнуў Бабошка.— Як у той казцы…

Не зважаючы, што можа запэцкаць смалою штаны, ён сеў на шырокі пень, закурыў.

— Дык як жа гэта так? — прагаварыў змарнела, ціха.

— Вось і мне хочацца даведацца: як жа так? — запытаў я.

Бабошка доўга маўчаў.

— Хай ён растлумачыць…— сказаў нарэшце глухім голасам, прыжмурана глянуўшы на Харытона Каралюка, які моўчкі стаяў воддаль, прытуліўшыся да сасны.

— Давайце спярша нешта высветлім, потым тлумачыць будзем.— Каралюк віхлястай паходкай падышоў да лесніка.— Адкажы, таварыш Цімчанка, чаму камлёвыя цурбаны не падышлі?

— Таму, што нехта пні ўкараціў. Толькі вось не дадумаўся мудрэц той таксама вяршынкі падправіць,— з’едліва, падрабляючыся пад яго тон, сказаў Цімчанка.

— Здагадкі, якія даказаць трэба. А вось я зараз выкрыю цябе. Адкуль нам вядома, што гэтыя пятакі ты адпілаваў ад вяршынь тых апісаных бярвенняў? Можа, ад іншых — што побач з тымі ляжаць? Правільна, Гаўрыла Сазонавіч,— адкуль нам вядома?

— Каля апісаных іншых бярвенняў няма. Будзем ехаць назад — заедзем, пабачыш. I заадно, як ты кажаш, пятакі гэтыя там падмераем. Там яны таксама падыдуць.

Назад ехалі ранейшай дарогай. Грузавік прагрукатаў па мастку. Вузкая рачулка, што пятляла па лажку, непадалёку зноў завярнулася і падступіла бліжэй да дарогі, метраў сто цякла ўздоўж. Там, дзе ў лукавіне зелянела асакой балацянка, пахаджваў бусел — шукаў жаб. Ён спыніўся, застыў, яго ахапіў неспакой. Прысеў, наважыўся ўзляцець. I, калі мы ад’ехалі, заспакоены, сігануў далей.

А да мяне падкраліся ўспаміны. Такая вось рачулка была прытулкам маіх дзіцячых гульняў і мар. Навязаўшы на поплаве цяля, я разам з хлапчукамі-равеснікамі аддаваўся сваім забавам. Воддаль, не звяртаючы на нас увагі, у маладых асоках гаспадарылі буслы. Мы іх не чапалі: паважная птушка — не тое што нейкія там вераб’і. Намардаваўшыся ў жмуркі ці ў кала-забівалу, мы ўсаджваліся на траву, паўгінаўшы свае стрыжаныя галовы, слухалі аб прыгодах дзеда Талаша. Чыталі па чарзе.

Успамін гэты выклікаў нечаканыя развагі. Мне падумалася: можа, і ён, Бабошка, некалі ля такой вось рачулкі загадваў сваё жыццё, у сваіх мроях бачыў шырокі свет, а цяпер успамінаў пра гэта? Я павярнуўся, праз задняе акно кабіны паглядзеў у кузаў. Бабошка, прымасціўшыся на нейкім яшчыку, сядзеў сагнуўшыся, пазіраў у дол. Відаць было, што яго душа нудзілася. Што ён думаў, што адчуваў?

I самому мне стала трывожна. А чаму? Іншы раз цяжка даўмецца, калі табе больш трывожна: калі ты сам не можаш разабрацца ў сваіх пачуццях ці калі бачыш, што не можа ў іх разабрацца нехта іншы, каго табе абавязкова трэба зразумець.

Пасля абеду судовае пасяджэнне прадоўжылася.

— Калі, Бабошка, прызнаяце іск, раскажыце, як было,— прапанаваў я.

Ён доўга стаяў, у задуменні апусціўшы галаву, потым павярнуўся да залы.

— Каралюк, дзе ты, мо сам раскажаш? — Глухаваты голас яго хрыпеў.

— Што мне расказваць? — Каралюк устаў, трасянуўшы галавою, адкінуў з ілба кудлы.— Падумай, Сазонавіч, што ты гаворыш?

— Калі не хочаш, я раскажу. Пра ўсё.

I расказаў.

…Бабошка ў свой час вырашыў ужо вывесіць на дзвярах канторы Галоўчармет аб’яву, што патрэбен загадчык склада, калі ў пакой зайшоў Харытон Каралюк.

— Чуў, шукаеце кладаўшчыка? Лепшага, чым я, не знойдзеце,— весела пажартаваў ён.

Гаўрыла Сазонавіч распытаў, дзе Каралюк нарадзіўся, чым займаўся раней, і, азнаёміўшыся такім чынам з яго біяграфіяй, строга папярэдзіў:

— Каб растраты — ні на капейку. Бо глядзі, у турму ўпяку.

Будзьце спакойны, начальнік. Калі што — каб мне волі не бачыць,— пакляўся Харытон.

Праз паўгода ў Каралюка на складзе была выяўлена нястача металалому на дзвесце рублёў. На другі дзень пасля рэвізіі ён сцішана, таямніча звярнуўся да Бабошкі:

— Пазычце грошай, Сазонавіч.

— 3 глузду з’ехаў,— спалохаўся Бабошка.— Дзе я табе іх вазьму?

— Я пакрыю нястачу, а бухгалтар не пакажа яе па дакументах,— сіпеў Харытон.— План выкананы, растраты няма, і вы, Сазонавіч, рублёў трыста прэміі атрымаеце. Згода?

Усю ноч тады не спаў Бабошка. Рознае думалася. Але прагнасць адолела. Спачатку ён усё ж перажываў за свой учынак, ды з цягам часу махнуў рукой: усе, маўляў, людзі грэшныя.

Калі, як гэта было абумоўлена ў распісцы, надышоў час разлічвацца, Каралюк спакойна адказаў яму: