Дзённік суддзі Верасаўца

Мільгануў вялізны кулак. Адзін раз, другі… Кроў заліла твар міліцыянера.

…У вузкай судовай зале Пінчукоў выглядаў веліканам — высокі, плечы шырокія, крутыя. Кінуў рукі за спіну, стаяў, ледзь нахіліўшыся наперад. Час адзначыў яго прадаўгаваты, з цяжкім падбародкам твар першымі зморшчынкамі.

Расказваў ён пра ўсё неахвотна, але падрабяана, праўдзіва.

— Я, значыць, зрабіў правы паварот,— Аркадзь паказаў на сваю правую руку.— Потым злева развярнуўся…

Гаварыў так, нібы слухаў сябе: скажа і памаўчыць, потым зноў пачынае ўспамінаць. Яго твар быў як акамянелы.

Жорсткая сутнасць хуліганства таілася ў яго фанабэрыстым прызнанні. Я ўсё чакаў ад яго нейкіх слоў, дужа патрэбных і яму самому, і ўсім, хто і гневаўся, і глыбока трывожыўся за яго. Чамусьці верылася, што ёсць у яго такія словы.

Потым суд дапытваў лейтэнанта міліцыі, Варанкову і іншых сведак.

Стаяла цёплае надвор’е. У зале было душна, ціха і трывожна. Толькі зрэдку чуліся кароткія, адрывістыя ўздыхі. Яны ўзнікалі, быццам нейкі глыбокі ўнутраны крык. Уздыхала Кацярына Пінчукова. Аркадзь варушыў засмяглымі вуснамі, бы нешта шаптаў у адказ на словы сведак.

Варанкова кусала пухлую верхнюю губу, рукі яе, сплеценыя пальцамі, нервова перакідваліся з калена на калена. Мне здалося тады, што яна пакутавала і ад сораму, і ад усведамлення сваёй віны.

I мы, суддзі, і прысутныя добра разумелі атмасферу суда. Адным з галоўных маральных урокаў гэтай справы была рэакцыя людзей на злачынства, надзвычайны эфект грамадскай галоснасці. Не толькі гнеў і жаданне кары былі ў гэтай атмасферы. I не толькі спачуванне пацярпеўшаму. Паглыблялася разуменне і сутнасці і мэты жыцця чалавека. Выпрацоўвалася нецярпімасць да праяўленняў жорсткасці, да права кулака, да грубай дзікай сілы. Людзі асуджалі гэта ўсё — такое чужое і высокаму гуманізму асобы, і квітнеючаму вясенняму саду, і ціхаму звону каласістай нівы, і гарачай чырвані расплаўленага металу, і прыгожаму звонкаму голасу жанчыны. А яшчэ яны глыбока і трывожна думалі пра чалавека, які сядзеў за невялікай загародкай, прыгорбіўшы крутыя шырокія плечы.

…Калі абвяшчаўся прыгавор, Пінчукоў стаяў з такім выглядам, быццам яму ўсё на свеце абрыдла і цяпер яго нічога не цікавіць, не трывожыць. Быццам і ў бяздумнай разгульнай вольніцы той, і ў сваім скрытым ад людскога вока перажыванні, што здабыў сабе долю арыштанта, ён выдыхся ўвесь дазвання.

Нё ўзрушыў яго і Лідзін крык. Ліда ступіла да суда, захлёбваючыся словамі, залямантавала:

— За што?.. Можна ж было ўмоўна!.. Чаму ў тур-у? Чаму так бессардэчна?..

Пінчукоў павярнуўся да яе, доўга глядзеў моўчкі. Чамусьці расшпіліў кашулю.

— Эх, даміно, даміно, да чаго ж ты мяне давяло,— сказаў, уздыхнуўшы. У ціхім голасе было столькі журбы, жалю і адчаю, што ён аж задрыжаў. Твар нядобра перасмыкнуўся: напэўна, Пінчукоў хацеў сказаць штосьці бадзёрае, ды само сабой вырвалася тое, аб чым пакутліва думалася. Варанкова ўстрапянулася, адкінула валасы і зірнула востра, але, няўцешная і прыгнечаная, адразу ж панікла.

Пасля суда Міхась Шаўцоў зайшоў да мяне ў кабінет. Закурыў, сеў. Пазіраў у акно, маўчаў. Я таксама маўчаў. Міхась павярнуўся, і мы сустрэліся позіркамі. Вочы сябра бліснулі. Аднак ён не распачынаў сваю звычайную гаворку. I я падумаў з нейкай злой радасцю: «Куды ж падзеліся твае палкія эмоцыі? Вось так: ведай, што мы падначальваемся не пачуццям, а закону, абавязку. Мы таксама не пазбаўлены эмоцый. Але яны павінны стасавацца з думкай, што нараджаецца дзяржаўнай мудрасцю закону».

— Напэўна, слабае суцяшэнне — разумець, што ты толькі напаказ выстаўляешся ў сваім непахісным раўнадушшы,— нарэшце загаварыў Міхась.— Як яго прарвала!.. I яна таксама… Напелася, навесялілася…— Ён пацёр пальцамі лоб.

— I яна таксама…— машынальна адказаў я. Нечакана мне чамусьці вельмі захацелася, каб Міхась зноў стаў іранічна распякаць мяне: «міратворац», «ліберал», «асцярожненькі дабрадзей»… Як ніколі раней, закарцела падыскуціраваць з ім. А ён сказаў:

— Паглядзі, восень, а такая цяплынь. Можна было б у рэчцы акунёў пацягаць.— Адвярнуўся, зноў утаропіўся позіркам у акно.

Над прасцягам людных гарадскіх вуліц, над велічным Дняпром і журботна задумлівымі паплавамі звінеў і ўсміхаўся светлы дзень.

Мне падумалася: «Што, адпала ахвота спрачацца, зубы акунямі загаворваеш, хітрэц?»

— От быў бы цяпер сярод людзей добрых, разам з сябрамі — дык не, гарэлка… I яшчэ ўсё напускаў на сябе ў судзе абыякавасць: было — не каюся і цяпер, маўляў, не перажываю.— Міхась нібы разважаў сам з сабою, потым запаліўся: — Ды як яго прарвала, а? Глядзі ты, не на суд жа — на яе, на Варанкову, і на сябе… Даміно давяло. Не, ты звярнуў увагу, як ён сказаў гэта?