Хан Кене (на каз.яз.)

Мылтыты суы ніне йрене оймаан есіл ерлер, олбасшыларынан айрылан со бгетке келіп арыны басылан толындай, жау шебіне таяй тсіп шашырана тотады. Кейбіреулері аттарыны басын брып алып, кейін арай шапты. ылышын ктеріп стіне тніп келген уыншы жаыны екі жауынгеріне, жерде домалап жатан Ожар зекіп:

— Тсідер аттан, итті балалары! — деді. — Байладар тез мені олымды! Апарыдар тез Сейтенні асына… алаа таянанда босатарсыдар, елден шыанша бірге стадар!

Ожарды олын артына байлап, у-шу болан жртты а ортасымен, бір шетте тран Сейтенге апара жатанда ол лдекімні:

— Арманда кеттідер-ау, ос арысым! — деген кіренген даусын естіді.

Ожар аау елді бетіне арауа жзі шыдамай, аяын шалыс басып те берді… Таланан, шабылан кш, жнін жлан тырнадай боп бар снінен айы-рылды. Енді кейін айтарылма болды.

Суы мылтыты, крлі ылышты скер жасаын басарып келген есаул Лебедев ысыра амшысын йіріп, асыр шапан ойдай йлыып алан жртты ке алаа жинады да, жанында тран оырлжа аа слтанны кіші баласы сары ала тймелі Шыыса жирен мртын тікірейте ежірейіп:

— айда ашып тылма? Сра мына шалдан, — деді баанаы кш бас- аран инабатты асаалды крсетіп, — патша азам жарлыынан тылу, ажалдан тылумен бірдей.

— Біз айыпты емеспіз, — деп асаал жауап беріп, тмен арады. — йірден сая ана блек жайылады. зен айда йса, тамшысы да сонда яды.

Тілмаш ашуланып алды. Сйтсе де сыр білдірмей:

— Алтын, Алтай, Тоа, Уа босты деп сендер де босылары келді ме? Азырана еріп азайын дедідер ме? Саржан слтан ту ктергелі, жрт та ат стінен бір тскен жо. анша ауыл ырына шырады. Тотайтын уаыттары болан жо па, кіле есуас?

Шал ауыр крсінді.

— Жаа зі айтты ой, Алтын, Алтай, Уа, Тоа ана жаа кетті деп. Сынытан бтенні брі жады ой. Оларды лгісімен згелер де киімін пішпесін айдан білесідер?

— Сонда а патшаа, аа слтандара ояр кінлары андай?

— Шыраым, ел тыныштыын жоалтан бір аласапыран заман болып кетті емес пе, — деді асаал уілеп, — жылы-жылы сйлесе жылан інінен шыады, атты-атты сйлесе мсылман діннен шыады. Біз бір мал баан момын елміз. Ауыл стінен атылан мылты тек ана жылыны ркітпейді…

— Ол мылтыты атыздырып жрген здері емессідер ме?

— Сонда бізге ой болып ырыл демексі бе?

— олынан ой болудан бтен келмесе, жаз жайылымыды, ыс ыстауыды біліп жайыа жрмейсі бе!?

— Жайыма жруге ойып трсы ба? — ария тілмаша оты кзімен арады. отан жанына асыр апанын азса, ойда не ес алады? Сыпайларыны шошайан мылтытары жеріме салынып жатан анау бекіністер сол ас-ырды апандары емес пе?

— здері ндеріді шыармасадар, олар да мылтытарын шошайтпайды.

— Ал німді шыарсам ше? Бауыздайын деп жатанда ешкі екеш ешкі де баырып леді. Сен бізге сол ешкі рлы болма дегені бе? Жо, шыраым, жерімізді жыртып, зенімізден балыын аулап жрген мжыа амшы ктерген бір де аза жо шыар. Ал ылышын сйретіп есіктен кіріп тр менікі дегендерге…

— И, ондайлара не істей аласыдар? олдарынан келері бгінгідей бос- а ырылу ма?

— Адал лу де — абырой. — ария тілмаша алар бркіттей сстана кз тастады. — Шыраым, ая алысынан байадым, сен зі білайыр, не болмаса Уалиханны рпатарыны біріне сайсы… Бас кеспек болса да тіл кеспек жо деген, бір срайтын сзім бар…

— Не сз?

— білайыра да, Улиге де патша азам хандытарымен бірге ндыз ішік, оалы оыр, алтын балдаты алмас ылыш берді. ндыз ішік пенен оалы оырды беруі тсінікті, бекзадалар кисін деген шыар. Ал ылышына жн болсын? Оны кімні басына тндірсін деп сыйлады?

— Патша азамны дегеніне кнбегендерді!

— Дрысыды айтты, ер жігіт екенсі. Біра біз кппіз ой. ара да болса, анымыз бір азапыз. Ули мен білайыр рпаыны брімізді бірдей басымызды ала беруге алай жрегі дауалайды?

Тілмашты ашыл жзі кп-кре боп кетті. Аталары аза халыны анішер ара ниет жендеті деп тран осынау тіл тартпас шалды ат бауырына алуа да дайын. Баанадан есаул Лебедевке шалды сзін аудармай ойан. Енді шыдай алмай жіішке еріндері дір-дір етіп:

— Есаул мырза, — деді ашуын баса алмай, орысшалап, — мына ара саал, патша азамды балааттап тр!..

— Итті баласы! — деді есаул ызылт мрты ашуланан анден кшікті йрыындай дір-дір етіп тікірейе ап. — Крсетейін мен бан патша азама алай тіл тигізуді! — Ол атын ойнатып Абзал асаалды асына жетіп барды да мсіндей озалмай тран ел аасын бзау тісті, орасын бауырлы тобыл- ы амшысымен, дл басынан тартып, тартып жіберді, — М саан! М, саан! Патшаа тіл тигізетін сабазсы ой!

лаштай сілтеген амшы ауаны кескілеп «ыс, ыс» етеді. артты басынан ан жосып аа жнелді, біра Абзал жартастай болып, н шыармастан озалмай тр.

Бл смдыты крген жрт шегін тартып рпиісе алды. Енді рыс кезінен де бетер рейленгендей. Біра ылыштарын жаладатып тран солдаттарды кріп, кейін жапырылды.

— лтірді ой сорлыны! — деген йелді ащы даусы шыты.

Дала таы да тына алды. Ызалана соан алы жртты жрегін теіз толып, айы алып тыдаандай, бар лем крген смдыынан шошып блан-талан болуа таяу.

— Мына едірейген мысы мртты ранына кінбеймін, — деді Абзал шал бетіндегі анын сртпей, — сары ала тймелі слтан рпаы, аным бір азаым еді, сені араша тспегеніе кінемін.

Сйдеді де Абзал е аыры кшін жиандай здеріні келген жаына арай аяын ілби басып жре берді.

Жрт таы да соны соынан ерді.