Кии биирдэ олорор

Бу этэ тыыннаахтыы кмллбттэр кылабыыалара, эрэиэкэтэ суох трмэ диэн ынырык сурахтаммыт тымтар тымныылаах ирбэт то муус кыраай киинэ. Нуучча ыраахтааылара рлспт стхтрн, эрэйдээн-мунаан лрхтэрин баардахтарына, манна утаараллара. Ким-ким рллэн-кыйданан, тгэнэн-ткэлийэн тиийэн кэлбэтээй рдк таара танары кыраабыт бу сир бтэр ууга дойдутугар? Манна кэлэн умсубуттара Россия халы дьонун араас бииин араалара – сарыыссалар бэрт былдьаан тылларын быан утаарбыт аристократ хотуттарыттан гс кии тыынын быспыт улахан суол ороспуойдарыгар тиийэ. Манна кыйданыы сорун крбттэрэ нуучча революционердарын бары клнэлэрин дьонноро – ыраахтааыга р тураары Петербург Сенатскай болуоссатыгар мэхтэспит декабристартан Россия баттаммыт аймаын ргйдх пролетарскай революциятын тэрийбит, салайбыт бассабыык партиятын биллиилээх дьонноругар тиийэ. Манна крсбттэрэ 1917 сыллааы Олунньу революциятын Ленин эрэллээх доотторо, тлннх революционердар, тулхадыйбат коммунистар Е.М.Ярославскай, Г.И.Петровскай, Г.К.Орджоникидзе. гс йэ тухары ргэ сылдьыбыт, р хараын р крбтх, быстыбыт-ойдубут, ткэтэх норуоттарын дьолун-соргутун, кэрэ кэскилин туугар уоттаах охсуууга кинилэр манна ууйбуттара саха бассабыыктарын бастакы хайаллаах кэккэтин…

Билигин Дьокуускай баттал-ктэл дьэбиннээх сыабын тоо тыыллыбыт, лэиттэр былаастарын туругурдубут сэбиэскэй Ийэ дойду саамай хотугу уук киинэ. Бу кырдьаас куорат хахсааттаах халлааныгар Совет былааа кыайбытын биллэрэн кыыл знамя уотунан умайыктана крэйбитэ хайыы-йэ бэис сыла буолла. Улуу Октябрьтан клн ылбыт саха норуота саа олоу тутар бастакы хардыылара мантан сааланаллар. Бу хотугу кыраайга урукку батталлаах йэни эргитээри хааа хааыраан элиэтээр революция ис уонна тас стхтрн утары кырыктаах охсууу мантан тэриллэр…

Бу кннэргэ Дьокуускай эргэ уонна саа, хараа уонна сырдык кн крсн крэстээр крээнигэр – ргйдх рлээх уонна аана суох алдьархайдаах сабыытыйалар ухханнарыгар олороро.

Бастакыта, урукку ыраахтааылаах Россия ууктан уук, хаалыылаахтан хаалыылаах колонията – Саха сирэ Советскай Автономнай Республика буолбута.

1922 сыллаахха тохсунньу 21 кнгэр РК(б)П Киин Комитетын Политбюротун чилиэннэрин санааларын ыйыппыттарыгар Владимир Ильич Ленин:

– Саха автономнай уобалаын буолбакка, Саха Автономнай Советскай Социалистическай Республикатын тэрийиэххэ. Ол туунан Политбюро уурааын бырайыагын ылыныахха, – диэн саарабыла суох быаарыылаах, ыйааыннаах тылын эппитэ итиэннэ сахалар автономнай государстволара социализм сардаалаах суолунан барара сайдыа диэн бигэ эрэлин биллэрбитэ.

Олунньу 16 кнгэр М.И.Калинин председателлээх Бтн Россия Киин Ситэриилээх Комитетын Президиума Саха Автономнай Советскай Социалистическай Республикатын тэрийэр туунан уураах ылыммыта. Советскай Россия правительствота бу историческай сабыытыйаа анаан тааарбыт Манифеыгар, саха норуотун истиник уруйдаан-айхаллаан туран, маннык кэрэ-бэлиэ тыллары суруйбута:

“Саха бырааттарбыт!

…Аан дойду рднэн арай суос-соотох Советскай былаас эрэ норуоттары национальнай ттнэн баттыыр-атаастыыр политикаттан ааастык уонна чиэинэйдик аккаастанна. Аан дойду рднэн арай суос-соотох Советскай былаас эрэ бтн Россия биир сомоо федерациятыгар кл ттнэн тмсбт тус-туспа народностар автономнай тутулларын идеятын ааастык уонна чиэинэйдик олоххо киллэрэр…

Туругурдун Советскай былаас знамятынан норуоттар босхолонуулара!

Туругурдун кл норуоттар эйэлэиилэрэ уонна бырааттаыылара!

Туругурдун Автономнай Саха Советскай Республиката!”

Саха АССР тэриллиитэ Улуу Октябрьскай социалистическай революция лбт-сппэт идеялара кнтэн кн олоххо киирэн ииилэрин дьэкэ кэрэитэ этэ, В.И.Ленин сирдьиттээх Коммунистическай партия национальнай политиката кырдьыктааын чаылхай холобура этэ. Дьон бииэ дьолго дьулуспут снэн, тыыынчанан сыллаах историятын устатыгар т гс блхтр, партиялар омук-омугу барытын охтубат соргулуох, улахан ооруулуох буолан айааламмыттара буолуой! Тлх гс мтнэн чаларыйар минньигэс, албын тыллаах деятеллэр “кл”, “тэ быраабы” биэриэх буолан тстэрин охсуммуттара, эрэннэрэн айдаарбыттара буолуой! Ол барыта кгэннии уостан спптэ, кл-кмр буолан кпптэ. Бары кыра да, улахан да норуоттар ити сырдык дьулуурдарын, исти бааларын арай Октябрь революцията скэппит Советскай былааа эрэ, арай Ленин сирдьиттээх Россия Коммунистическай партията эрэ толорбуттара. Хаан дааны, хойутун хойут дааны, дьон бииэ ханнык баарар рдк чыпчаалларга ыттыбытын иин, бу улуу чахчы клмрдэс килбиэннээх сырдыга лбдй суоа, норуоттар кэмэ суох элбэх кн-дьыл чгэйин-куаанын иэриммит кырдьыксыт йдбллэриттэн ст, умнуллуо суоа. Хаан дааны! Кии кэрэни кэрэхсиирин, чгэйи, тн йдрн тухары!