Кии биирдэ олорор

Генерал-лейтенант Пепеляев лр-тиллэр быылааныгар гстк тбээн кэрээннэриттэн тахсыбыт, эдэр эрдэхтэриттэн сэриини срн идэ оостубут дьонтон, ксн урукку р офицердартан смэрдэммит 700 киилээх этэрээти кылгас кэм иигэр тэрийэ охсубута. Ол этэрээтин Сибиир добровольческай дружината диэн ааттаабыта.

1922 сыллаахха балаан ыйын 6 кнгэр Сибиир добровольческай дружината Владивостоктан с байыаннай суднонан устан кэлэн, Саха сирин территориятыгар, Охотскай муора кытылынааы Аян пордугар, скэммитэ.

Пепеляевецтар, ханна да тохтообокко, тыыынчанан биэрэстэлээх аанньа суола-ииэ суох, ооуй оус бадараанныыр обоччолоох маардарын, иччитэх сис хайалары, халы хара тайаны суал походнай маршынан ааан, Дьокуускайы ылан, субу сабыс-саа тэриллибит советскай республиканы кыа хааа ууннаран, Сибиир диэки ааар санаалаахтара.

Пепеляев генерал сэриитэ аанаабыт бу кчмээй кннэригэр Саха АССР Ревкома уонна Народнай Комиссардарын Совета норуокка туаайан декларация бэчээттээбиттэрэ:

“…Саха норуотун ннээх стхтр, Россиятааы контрреволюция тобохторо, омук империалистарын кмлрнэн хааннаах баппаайдарын сс сэр тура илик эдэр республикаа уунарга сорунан эрэллэр. стх САССР территориятыгар хайыы-йэ киирдэ.

…Пепеляев сэриитин сыала уонна соруга дьэкэ – кинилэр Саха Автономнай Социалистическай Советскай Республикатын урусхаллыыр, суох оорор, саха норуотун кулут аймаар кубулутар, бииги кыраайбыт баайын-дуолун халыыр санаалаахтар.

Кинилэри утары охсууу саха нацията тыыннаах буоларын дуу, лн-эстэн стэрин дуу иин охсууу, автономнай Саха сирин дьылатын иин охсууу буолар…

Революционнай Комитет уонна Народнай Комиссардар Советтара Саха АССР бары нэилиэнньэтин Советскай былаас знамятын тула тмсэргэ итиэннэ кимэн киирэн иэр ст утары биир ньыгыл фронт буолан турунарга саха нациятын ыыраллар!..”

Саха сирин киэ киэлитин тухары ити ыырыы этинии ньириийбитэ:

– Бары к – Пепеляевы нтртгэ!

Онон бу сэээ ойууланар кэм Дьокуускай итиэннэ Саха сирин бтннтн олоор р уонна аймалан, ргй уонна алдьархай алтыспыт кэмнэрэ этэ.

4

Бгн кнс икки чааска Дьокуускайга, Марат болуоссатыгар, рс ууор р бандьыыт илиититтэн лбт икки кыыл армееы км буолар диэн педагогическай техникума рэи эрдэ бтэрдилэр.

Томмот Чыычаахап, техникум иккис курсун рэнээччитэ, студеннар олорор уопсай дьиэлэригэр тиийэн кирпииччэ кэриэтэ кыбыс-кытаанах, ньып-ньыгыл хара килиэби сылбаххай чэйинэн илитэн кум-хам ыстаан ыйыынна уонна доотторуттан арыый хаалан таырдьа таыста. Кини Красноармейскай уулуссанан аа-дьуо хааман иэн муннукка тохтоото. Аны ким эмэ хараар тбэээйэбин диэн сэрэхэчийэн тула ттн кылап-халап гынан ылла. Туманныра дьыбарсыйбыт уулуссаа билэр киитэ кстбэккэ дылы. Кэтит саппыйаан курунан ыга тардыммыт, кылгас маан бараан соннорун кытта соччо дьрэлэспэт хороор коммунарка бэргээлэрин тууна бааммыт икки кыыл армеец тээ кычыраччы хардыылаан уулуссаны ортотунан аастылар. Кинилэр кэннилэриттэн мууунан килэччи томут сыаралаах уу баар оонньор нэлбинэттэ.

Чугаынааы кэлииккэни хараын кырыытынан крн ыла-ыла, Томмот олбуор истиэнэтин диэки хайыан турда. Бачча тптэлэс тымныыга бу тыал хайыта сыспыт эргэ кумааыларын бэркэ наылыйан ааа турар сахаа гдс ууохтаах хатыыр уолу кии, бука, дьиибэргии кр эбитэ буолуо. Онуоха эбии дьыл баччатыгар киини соччо наылыппат дааны таастааа: атаар тиирэ кэтиллибит саары этэрбэстэээ, соролообут тии тириитэ саа сыыстаах кылгас сиэрэй суппуун соннооо, хата сэргэх соус куобах тыа бэргээлэээ. Ону баара бу уол бэргээтин сыааын быатын бааныахтааар сс р сэгэччи анньыммыт. Салгыа сиэппит хара бараан сирэйин хаана тэтэрбит, сэргэхтик крбт-истибит, хара кмр хараа дьэрэлийэ чоулуйбут. Бытааны да тиэтэтэр, сыылбаны да сыыдамсытар абытай тымныы бу эдэр киини букатын дааны тумнубукка дылы. Уол, т да сирийэн аахпыта буоллар, ити эргэ кумааыларга адьас наадата суоа. Кини соруктанан кэлбитэ атын этэ.

Томмот хараа аны олбуор аллараа ттгэр салыбырыыр инньэ быайыытааы театр афишатын сарымтаар халбарыйда. Кини бу афишаны хаста-хаста аахпыта эбитэ буолла (уулуссаа соотоун хайдах таах туруоххунуй, кэм тугу эмэ гыммыта буоллаххына сатанар). Онон кини ити афишаа туох диэн бэчээттэммитин крбкк да этэр кыахтаах: “Якутскай народнай театра. 1922 сыл атырдьах ыйын 25 кнгэр, пятницаа. ХАРА МЭ. с оонньуулаах пьеса. Прейсберг суруйуута. Режиссер Рахманов. Париктары оордо Боксер. Оонньууга кытталлар: Рахманов, Гайдук, Трофимов, Буланкин, Мухин, Рахманова уо.д.а. Киээ лоп курдук 7 чаастан сааланар. Спектакль кэнниттэн сарсыарда 4 чааска диэри К. Духовой оркестр оонньуур. Миэстэлэр сыаналара: 1, 2, 3, 4 эрээттэр – 15 муунта арсаанай бурдук; 5, 6, 7, 8 эрээттэр – 10 муунта, 9, 10, 11, 12 эрээттэр – 8 муунта, 13, 14, 15 эрээттэр – 5 муунта, галерея – 4 муунта…”