Кии биирдэ олорор

– Бу сытаахтыыллар сахалаах нуучча уолаттара барахсаттар. Убай-быраат кэриэтэ сэргэстээн, – Ревком бэрэссэдээтэлэ эмискэ кн тстэ. – Кэбис, “кэриэтэ” диэн этэр сыыа. Кинилэр чахчы бырааттыылар. Т да биир ийэттэн-ааттан трбтхтрн, тус-туспа омук ыччаттара буолбуттарын иин, кинилэр идея, й-санаа, охсууу ттнэн дьинээх бырааттыылар. Ол ханнык баарар эт-хаан бырааттыылааар ордук бигэ, ордук эрэллээх бырааттаыы. Бу бары норуоттар баттаммыттара рблссннэй кыргыыы уотугар уаарыллыбыт бырааттаыылара, кинилэр гс ньургун уолаттарын, кыргыттарын кыа хааннарынан ситииллибит доордоуулара туохха дааны хотторуон сатаммат! Халы хаалаахтар, суон сааллаахтар, т дааны кыыллыйдаллар, ргйдх ктп рблссйэтиттэн клн туппут, автономиятын бэлэхтэппит саха норуотун хаан дааны эргэ батталлаах олоххо тттр эргилиннэриэхтэрэ суоа! Саха сиригэр сэбиэскэй былаас йэттэн-йэ тухары нэ-крэ, торолуйа-туругура туруо!.. Быралыйар бырастыы буоллун…

Араатар тиэх тылларын оркестр сыналана сапта…

Ойуунускайы рдк ууохтаах, модьу-таа крнээх байыаннай, Саха сирин сэриилэрин командующайа солбуйда. “Байкалов… Байкалов… Карл Карлович…” – диэн сибигинэии дьон кэккэлэрин саба срдэ. Байкалов сс 1905 сыллааы нуучча бастакы революциятыгар кыттыбыт кырдьаас хомуньуус . Омугунан латыш. Урукку араспаанньата Некундэ диэн эбит. Кини Сибииргэ Колчак армияларын утары кыргыыыларга аатыран ити билии араспаанньатын ылыммыт диэн кэпсииллэр…

Байкалов байыаннай маан бараан сонун кириэстии тспт саппыйаан курдар халы тааатын синньэтэн, нксгр соус ууоун кннрн крдрллр. Кини бд сурааыннардаах рдк муруннаах, кэтит сстээх улахан тбт мрамор таастан кыыллан ооуллубукка дылы.

Командующай Кыыл Армия урут урусхаллаабыт р генерала Пепеляев, эмиэ сэрии хомунан, омук империалистарыттан кмлннэрэн, илин Аянтан Саха сирин диэки салаллан иэрин туунан эттэ.

– Биигини иннибитигэр кырыктаах охсууу ктэр. Бу охсууу бастакы сиэртибэлэрин – кнд бойобуой доотторбутун кытта бгн бииги бырааайдаабыт, – командующай тимири тимиргэ охсон эрэрдии кытаанах чааан куолаа тымныы салгыа сатарда. – Бу кутураннаах мнтээ кинилэр ааас хоруоптарын иннигэр туран андаайабыт: Саха сиригэр сэбиэскэй былааы самнары ктээн, кыыл Россияны кыайаары иэр Пепеляев генерал суолугар бииги, Кыыл Армия байыастара, саха норуотун кытта бииргэ илии илииттэн ылсыан, сарын сарынтан даайсан, тулхадыйбат ньыгыл таас хайа буолан туруохпут! рнэр сэриилэрин нт сынньыахпыт! Ол туугар бииги, лбт доотторбут курдук, олохпутун дааны биэрэрбитин кэрэйиэхпит суоа! Андаайабыт!..

– Андаайабыт!.. Андаайабыт!.. Андаайабыт!.. – снэн ыстаал ыстыык р кыырайда.

Ити кэнниттэн тылы Россия Коммунистическай (большевик) партиятын обкомун секретара Максим Кирович Аммосов ылла. Бу киэ эрилкэй харахтаах, сэргэх, сырдык сирэйдээх, эрчимнээх, сытыы туттуулаах, намыах соус, бэйэтигэр ср-сп эттээх-сииннээх кии, кр тстэххэ, хайдах эрэ эдэр хотойу санатара. Бу билигин дааны, т да ыар кутураны кхсгэр сгэн турдар, кини тыл этээри, ууоргу мырааны одуулуурдуу крэччи туттубут тбтттэн чигдигэ бигэтик тирэммит хаатыкатын тумсугар тиийэ – бтн бэйэтэ бтннтэ уоттаах охсууу тлннэн, кэнээски кыайыы сардаатынан куустаран турарга дылы. Аммосовтаах Ойуунускай саха дьадаылара саамай киэн туттар, ытыктыыр, таптыыр дьонноро этилэр. Кинилэр ааттара саха дьонун срээр “сэбиэскэй”, “бассабыык”, “хомуньуус” диэн тыллары кытта дьрэлээн киирэрэ. Кинилэр ааттара ити тыллардыын биир йдбллээх курдуктара.

Максим Кирович инники атыллаата уонна чуор, дьэкэ куолаынан сааран барда. Кини Коммунистическай партия кыра омуктары социальнай, экономическай уонна колониальнай батталтан босхолоон, кинилэргэ чэлгийэ н, барара сайдыы киэ эркээйилээх суолун тэлэйбитин аынна.