Кии биирдэ олорор

Аргыылап уута букатын ктн хаалла. р сытта. Кэнникинэн кыыырбыта улам уараата. Абатыйбыт уоа ааыыта аны кэмсинэ быыытыйда. Соотох мин эрэ уун тн утуйбакка килэччи крн тахсабын диэн алдьаммыта, Ааныа эмиэ санаараан, мунчааран мунана сытар эбит. Ону аралдьытыан, уоскутуон оннугар кргйдээн бобулланаата дии. Ол эрээри, кии кыыырыах, Ааныс дааны кхснэн сытан крср дии. Итиэннэ “манныктан мунчаарабын” диэн саа таааран кэпсиэн дааны тоо сатамматый?.. Оннугун оннук буолуо да, кырдьыга, хаан эйэргээ рэнэн илиитин даллатан тоуйуой? Уонна кии кэм сэээрэр, сэлээр киитигэр онтун-мантын кэпсиирэ буолуо. Кинилэр буоллаына отуттан тахса сыл бииргэ олордулар да, истиник эйэргээн хоммут тбэлтэлэрин Аргыылап дьиэ бэрт ахсааннааы йдр. Эдэрсин эрдэхтэринэ аыйах оннук тбэлтэ баара. Баар быыылааа. Билигин, кырдьан-бохтон, кэлэр-барар кыах млтбтн, кс-уох аыйаабытын кэннэ санаатахха, ойох кииэхэ кини хаыс соус эр эбитэ буолуо ээ.

Дьахтар мунааы кэм эйэргээри, атаахтыыры, имэриттэрэри-томоруттарары, сыллатары-ууратары, сымнаас сыыаны, сылаас хоонньу сблр буолуохтаах. Оттон Аргыылап мр, дьарыйар кргйтэн, ардыгар сутурук да ыарыттан, хаан эмэ таылы таратан тиргиллэртэн ураты тугу биэрдэ киниэхэ, хоойго сытыарар хотун ойоор? “Хотун ойох…” Кырдьыга, Аргыылап кинини соччо-бачча хотун да курдук санаабат, бэйэтигэр тэнээбэт, дьрэлээбэт этэ. Аата оонньор ыаллыы улуус баайын кыыын ыллаттараары гыммытын буолуммакка, сэргэ нэилиэк сэниэ эрэ соус ыалын кыыын кэргэн кэпсэппитэ. Дьнэ тупсаайыгар умсугуйан. “Кэпсэппитэ” диэн, тылга эрэ итинник. Дьиэ кыыы кытта кэпсэтэр, кини сблрн-сблээбэтин ыаспыйалаар диэн кэлиэ дуо? Ымсыы соус аатыттан син кбчч харчыга, отучча сгэ атыылаан ылбыта. Ол да иин эбитэ дуу, кини кэргэнин хара манайгыттан атыылаыллыбыт мал, кэрэ, кыраыабай мал кэриэтэ крбтэ. Бу мал киниттэн тугу дааны, исти сыыаны, ичигэс тылы, эйэргээр тапталы дааны эрэйэр бырааба суоа. Кини соруга диэн эрин наадатын толоруу, кини дьиэтин-уотун кр эрэ этэ. Хайа уонна таптаан илэ-сала ктэргэ соло-билэ наада ээ. Аргыылап буоллаына сэр туруоуттан биир кэм тыын былдьаыгынан сылдьар курдуга: баранары-уарыыры билбэт лэ-хамнас, атыы-тутуу, кэлии-барыы. Ол лскэнигэр кнэ-тнэ да тиийбэт, тптээн да утуйбат этэ. Ыгылыйбыт кии илиитигэр туох тбэспитин хабыалаан ааарын кэриэтэ кини суоран анныгар тиэтэйэ-саарайа киирэн тахсара. Онно хайаан силигин ситэрэн эйэргээ, сыллаа-уураа сатыы сылдьыаай?

Билигин йдтхх, Ааныс бастаан сктэн кэллэин утаата сымнаас илиини, итии срэи, уоттаах уоу эрэйэр эбит быыылааа. Биирдэ улаа диэки хаыйыллан баран, ытамньыйа-ытамньыйа, хоргуппуттуу тыл ыыктыбыттааа: “Айыкканыый… Мин эмиэ ыалдьар эттээх, тэбэр хааннаах киибин ээ…” Ону оччотооуга улахаа ууруллубатаа.

Т да мал кэриэтэ атыыланан кэллэр, Ааныс, аны санаатахха, кинини чахчы сблр, таптыыр этэ. Ханна эмэ р буолан кэллэинэ, рэн, сирэйэ оолуу мичилийэн, сардааран крср, арыт утуйа сытан уугуннаына кини ойооугар сымнаас тнэн саба тэн ыга кууспут, тбтн кини тбтгэр холбуу аспыт буолара. Ону баара кии утуйарын мээйдээмэ диэн халбарыччы анньан кэбииллэрэ. Хардата суох таптал р буолсу дуо, сотору сойон, эйээс мичээр тымныы хараынан, сылаас тыл тоуй саанан, чакынас кл ньимийбит уоунан солбуллан барбыттара. Бу курдук, биир суоранынан саптар эрээри, икки тус-туспа оронноох курдук, орон икки ттгэр чугааспакка сытар буолбуттара, арааа, србэттэн тахса сыл буолла. Оо, ырааппыт дааны…

Аргыылап аттыгар Ааныс мэлдьи баар буолуохтааар рэнэн хаалбыт. Мэктиэтигэр бу сэргэ кии сылдьар ээ диэн соччо баардылыы да санаабакка дылы. Арай суох буолан хааллар, итээстийэ саныа эбитэ дуу. “Мунаах… Ити курдук эдэр сааыттан эмээхсин буолуор диэри мин туспар, мин оолорум тустарыгар букунайан, хардата диэн биир ичигэс тылы истибэккэ, олох олорон бтэн эрдээ дии”. Аргыылап оонньор бу билигин, кырдьан баран, эргитэ санаан крднэ, дьи эрэллээх киитэ диэн соотох бу кини, кэргэнэ Ааныс эрэ эбит. Ону баара… Кии бытыгын быа ктээтэинэ биирдэ йднр дииллэрэ чахчы буоллаа.

Аргыылап улаа уунан суораны таарыйда:

– Ааныс…

Харда ииллибэтэ.

Аргыылап тбтн ндтн ииллээтэ: ууктаас. Кини, суоран саатын арыйан, хатырбыт бакыр тарбахтарынан дьахтар тбтн холустук имэрийдэ:

– Аа… ныс… Кыыырыма… дуу…

Дьахтар ибир да гыммата. Аргыылап, урут соччо-бачча ыйыта барбакка да эрэ тутар-хабар бэйэтэ, бу сырыыга хайдах эрэ бохсуллубут курдук буолла. Кини, саата суох сыппахтыы тэн баран, э тыынна уонна дьахтары санныттан аргыый эргилиннэри тардан крд да, анарааыта буолуммата, эрчимнээхтик хамнанан кини ытыын тл илгииннэ. Сибилигин аай сыалыар быарыныы сымнаабыт Аргыылап айа кирсинии быыппаста тстэ, ытыын тилэинэн дьахтары кхсттэн истиэнэ диэки умса аста:

– сс… ол-бу буолардаах… Сптр…