Маска чырвонае смерці

У даліне, дзе ўрачысты Хваласпеў-харал гучаў, Маляўнічы й прамяністы Замак велічна паўстаў.Розуму была там воля Над усім,І не асланяў ніколі Лепшых земляў серафім.Гордых вымпелаў палотны Замкавы вянчалі дах

(Дзень згубіўся той зіхотны У вяках).Там ветрык лёгкі над мураміШукаў забаў —Сабе, гуляючы сцягамі, Няўлоўны водар забіраў.Хто ішоў праз дол спагадны,Бачыў — там агонь не цьмеў —Духаў танец пад суладны,Меладычны лютняў спеў.

Там, у велічнай паставе,Сын каралёў,На троне ў асляпляльнай славе Сядзеў уладца тых краёў.Рубіны й перлы сноп праменняўСлалі з замкавых дзвярэй,З іх струменіў і струменіў,I іскрыўся ўсё мацней Хор галасоў; дзівоснай сілыЯны былі,

Іх песня караля хваліла —Не будзе лепшай на зямлі.Ды змрочны дэман, скруха злаяЯго пазбавіла стальца.О, плачце, бо яго адчаю Ужо не прычакаць канца,I слава болей не паўстане —Бліскучы шчыт;Яна — няяснае паданне,Што адышло ў нябыт.

I хто пабачыць у трымценніЧырвонае святло ў акне,Дзе так бязладна скачуць цені, —Той спешна замак абміне.Імкнецца вонкі жах суцэльны —Пачвараў плынь жывая.Там можна рогат чуць пякельны,А ўсмешак — не бывае.

Я добра памятаю, што гэтая балада выклікала ў нас шэраг разважанняў, што рабілі яснай адну думку Ашэра, якую я згадваю тут не таму, што яна такая ўжо новая (бо так думалі і іншыя [⁶]), а праз настойлівасць, з якою ён яе трымаўся. У агульным гэтая думка зводзілася да таго, што ўсё жывое здольнае адчуваць. Але ў ягоным хваравітым уяўленні гэтая думка змянілася ў больш дзёрзкую, якая ў пэўных аспектах урывалася ў царства нежывой прыроды. Мне бракуе словаў, каб выразіць, як аддана ён трымаўся гэтай думкі і наколькі быў у ёй упэўнены. Гэтае ўяўленне, аднак, было звязанае (як я намякаў раней) з шэрымі камянямі замка ягоных продкаў. На ягоную думку, здольнасць гэтага дому адчуваць была абумоўленая спосабам злучэння камянёў і іх размяшчэннем, гэтаксама як і плесняю, што аплятала дом, і гнілымі дрэвамі, што яго атачалі, а перш за ўсё — доўгаю, бестрывожнаю непарушнасцю ўсяго навокал і яго падваеннем у застылых водах возера. Доказам існавання гэтае адчувальнасці, казаў ён (і я ўздрыгнуў, калі ён гэта сказаў), ёсць паступовае, але бясспрэчнае згушчэнне адмысловае атмасферы вакол возера й дому. А наступствы гэтага, дадаў ён, бачныя ў тым невідочным, але неаслабным і жудасным уплыве, які стагоддзямі вылепліваў лёсы ягонага роду і яго самога зрабіў такім, якім я яго бачу цяпер, тым, кім ён ёсць. Такія меркаванні не патрабуюць каментароў, і я ад іх устрымаюся.

Нашыя кнігі — кнігі, што доўгія гады былі важнаю часткай разумовага жыцця хворага, — як і варта было чакаць, цалкам адпавядалі ягоным незвычайным уяўленням. Мы ўважліва вывучалі такія творы, як «Вэр-Вэр» і «Манастыр» Грэсэ*, «Бельфагор» Мак'явэлі*, «Нябёсы і пекла» Сведэн-борга*, «Падземнае падарожжа Нікаласа Кліма» Хольберга*, «Хірамантыю» Роберта Флада*, Жана д'Эндажынэ* і Дэляшамбра*, «Падарожжа ў блакітную далеч» Ціка* і «Горад Сонца» Кампанэлы*. Улюбёнаю кнігаю Ашэра была выдадзеная in octavo «Directorium Inquisitorum» [⁷] дамініканскага манаха Эймерыка дэ Жырона*, а над некаторымі ўрыўкамі з працаў Пампонія Мэлы* — пра старажытных афрыканскіх сатыраў і эгіпанаў — ён гадзінамі праседжваў у мроях. Але найбольшую асалоду ён знаходзіў ва ўважлівым вывучэнні надзвычай рэдкага тома in quatro, надрукаванага гатычным шрыфтам, настаўлення нейкае забытае царквы, — «Vigiliæ Mortuorum secundum Chorum Ecclesiaæ Maguntinæ» [⁸].