Ноч Цмока

— Ну вось, хіба ж я памыляюся тады? — перапыніў я і радасна дадаў: — Успомніў! Ёсць жа абраз такі — святы Юры забівае змея ці цмока. Так жа?

— Так, — пяшчотна ўсміхнулася Надзея і патлумачыла, бы настаўніца дзіцёнку: — Святы Юры забівае Цмока. Алегорыя, сімвал перамогі хрысціянства над паганствам, разумеет? Той змей на абразе — не нейкае стварэнне з Пекла, не д’яблава дзіця. Менавіта Цмок. І ён там увасабляе старажытную веру нашых продкаў, якая была вынішчана хрысціянствам. Тая ж казка пра Кашчэя Бессмяротнага — гэтаксама гісторыя змагання хрысціянскай царквы з паганствам. Можаш уявіць, на якім месцы ў пантэоне паганства знаходзіўся Цмок, калі смерць над ім зафіксавана ў абразах. Цмок. Цмок быў незалежнай, вольнай істотай. Але калі чалавек аднойчы ўстанаўліваў добрыя стасункі з Цмокам, то той забяспечваў яго бязбеднае існаванне: прыносіў яму скарбы, бараніў ад ворагаў, сцярог дом ад бяды.

 — І як можна. нарадзіць Цмока? — прыдуркавата спытаўся я. — Ад каго?

— От не ведаю, — з усмешкай развяла рукі Надзея. — І ніхто не ведае. Хрысціянствам паступова было знішчана ўсё, што мела дачыненне да старажытнай веры. Вынішчалася агнём у прамым сэнсе. Засталіся толькі паданні. іншым разам і вельмі супярэчлівыя. Паводле адных, Цмока можна прывабіць, калі спячы для яго яечню без солі і тлушчу і аднесці той пачастунак на гарышча. Паводле іншых, Цмока можна было выгадаваць. Напачатку дачакацца, калі чорны певень знясе яйка. Пасля тое яйка павінен насіць мужчына пад пазухай некалькі гадоў. І з яйка вылупіцца маленькі Цмок. Карміць зноў жа яечняй без солі.

— Цікава! — не схаваў я захаплення. — А чаму Цмок не любіць солі?

— Солі не любяць усе, хто жыве ў пазасвеце. ну, не сярод людзей. Соль. яна як абярэг. Прыкмета ж вось ёсць: рассыплеш соль — да сваркі ў сям’і. Таму, што соль у тыя часы была вельмі рэдкая, каштоўная, яе ашчаджалі, бераглі. Таму ў яе і такія якасці абярэга.

Нейкі час я маўчаў, раздумваючы над тым, што з пачутага можа прыдасца практычна. Ведаць, безумоўна, цікава, але ж Насця Грыцук не была чорным пеўнем. Я ўсміхнуўся сваім думкам і спытаў:

— А хіба не недарэчна гучыць умова нараджэння Цмока: напачатку певень павінен знесці яйка?

— Ты таму і пасміхаўся? — трошкі раўніва спытала Надзея.

— Ды ўспомніў дзіцячую загадку: знёс певень яйка на кітайска-савецкай мяжы. Каму дастанецца: кітайцам ці савецкім?

— Ага, помню і я, — пасур’ёзнела Надзея. — А знаеш… пустое доўга не жыве.

— У сэнсе?

— У тым сэнсе, калі нешта мае пад сабой доўгую гісторыю жыцця ў казцы, міфе, то там заўсёды схаваны глыбокі сэнс, зашыфраваныя веды, сапраўдная гісторыя.

— Ты перакананая, што за кожнай небыліцай нешта хаваецца?

— А ты зменшыш свой скепсіс, калі я нагадаю табе, як была раскапана Троя? Да Шлімана нават ніхто і не сумняваўся: выдумка, казка, легенда, міф! А лабірынты Мінатаўра? Яшчэ прыклады хочаш?

Якой прыгожай стала Надзея ў сваім узбуджэнні! Яна падалася наперад, прымружаныя вочы ззялі, нават невялікая складка на лбе не псавала твару, а надавала яму энергіі. Трапяткія ноздры вострага носа ўздрыгвалі. Я ўпершыню бачыў Надзею такой: сапраўды ўзрушанай, зацікаўленай, крышку нават агрэсіўнай, якая казала пра сваё, роднае і блізкае, бараніла яго. Міжволі ўсміхнуўся.

— Чаго ты смяешся? — разгублена спыніла сябе Надзея, неяк адразу асела, быццам птушка крылы склала.

— Прабач, калі ласка, — я прыгарнуў Надзею да сябе, пальцы правай рукі запусціў у яе валасы — ад скроні далей, нібы расчэсваў. Ведаў — яна любіла, калі я так рабіў. — Ты зараз мне так нагадала нашу сакратарку ў адзін дзень. Да яе прыйшла сяброўка, нешта пачалі гаварыць пра дзяцей. У сакратаркі двое, звычайныя дзеці, без асаблівых талентаў. І вось сяброўка неяк няўклюдна ўпікнула нашу Зіначку, маўляў, дзеці твае ні ў музычнай школе, ні ў мастацкай. О, як усхапілася Зіначка! Яна так бараніла сваіх, у тры сказы даказала, што яе дзеці — найлепшыя! Вось. І ты так бараніла сваё. свайго Цмока.

Крануўся вуснамі лба Надзеі. Удыхнуў пах яе валасоў. І нечакана Надзея застыла напружаная. Упершыню я адчуў такую незразумелую нерухомасць Надзеі, і мяне трывожна казытнула: нешта здарылася?

— Васіль. Можна я нараджу ад цябе дзіця?

Надзея вымавіла сваё пытанне, асцярожна, просячыся, вызвалілася з маіх рук, нейкае імгненне сядзела, схіліўшы галаву, потым узняла на мяне вочы.

Я пацягнуўся па цыгарэты.

Калі ў нас здарылася блізкасць, у той самы першы раз, неяк адным словам Надзея дала мне зразумець: мне не трэба непакоіцца пра наступствы. І мы ўвесь час не засцерагаліся.

— Я не разумею, як так атрымалася. — крыху нервова прагаварыў я, мнучы цыгарэту.

Унутры мяне пачынала дробна трэсці. Раптоўна я зразумеў, як жыццё, тое, якое ёсць сёння, можа абрынуцца, і замест яго ўзнікне нешта новае, пакуль чужое для мяне, а галоўнае — без майго жадання. Як жа так? Чаму яна вырашыла падмануць мяне?

— Вой, дурненькі! — весела-адчайна ўсклікнула Надзея. Саслізнула на калені перада мною, абхапіла мае ногі, паклала на іх галаву і зноў зірнула на мяне, знізу наверх, але з неверагоднай пяшчотнай перавагай.