Ноч Цмока

Выцягнуты ў даўжыню агарод зарос травой, вішняком, дальні кут — непралазнымі сліўкамі. Адзіная ўскапаная градка, доўгая і вузкая, выглядала тут чужой і яшчэ раз падкрэслівала нежаданне гаспадара ўмешвацца ў прыродны рух. Я абышоў крок за крокам увесь сад, аблазіў слівоўнік, зазірнуў у будку прыбіральні. Нідзе нічога. Ні нейкага клунка, ні свежакапанай зямлі. Быццам дзіця мёртвым прынеслі ў гэты дом, паэт зрабіў труну з прывезеных спецыяльна (відавочна!) дошчачак і павёз. Хаваць, бо Ляўдок не меў сваіх могілак, бліжэйшыя — за пяць кіламетраў на цэнтральнай сядзібе, ён якраз і ехаў туды.

Склаў пратакол, распісаліся панятыя: Уладзя — са сцішанай палёгкай, Сонька — з адчуваннем важнасці сваёй справы. Мы вярнуліся разам да дома Калтуневічаў, прыселі на лаўцы перад хатай — я і цётка Сонька.

— Гэта не допыт, Соф’я Андрэеўна, — патлумачыў я. — Папярэдняе апытанне, размова простая. Я заўважыў, вы нешта ведаеце пра Насцю, дакладней пра яе адносіны з некім, хто мог бы. быць яе ворагам. Раскажыце, калі ласка. Але напачатку: ці ведалі вы, што Насця была цяжарная?

— Здагадвалася! — выгукнула задаволеная цётка. Ёй, зразумела, вельмі імпанавала з’яўленне не абы-якога слухача, яна быццам падабралася ўся, усё адно як збіралася выступаць з трыбуны. — Апошні раз, значыць, як пабачыла, як Насця ідзе — гэтак павольна, асцярожна, не-не ды кране рукой жывата, — і здагадалася. Але ж во ніяк не ўцяміла, што раджаць ёй хутка. От, тут прагледзела.

— Ці бачылі вы Насцю і гаспадара дома, дзе мы толькі былі, разам? Якія ў іх адносіны былі?

— От гэтага не было, дакладна. Той дзівак адзін жыў. Насця яго цуралася.

— Па чым было заўважна?

— А неяк я бачыла, як яна ішла, а ён — насустрач (малако нёс, купляў у Падлужнага), то Насця і дарогу перайшла, хоць там сцежкі няма. Быццам да Марылі павярнула, а не зайшла ж да яе. От.

— А з кім з дачнікаў Насця сябравала, сустракалася?

— Ды яна зналася з імі ўсімі, яны яе мінулым годам у сваё свята ўзялі, восенню. Апранулі так дзіўна, абкружылі з усіх бакоў, стужкамі абвязалі і вялі ў лес. Там гулялі.

— А ні з кім канкрэтна не бачылі яе?

— Не, не бачыла. Ды гэтыя дачнікі ні пры чым! — упэўнена, але напаўголасу, павярнуўшыся да мяне, адказала Сонька.

— А хто пры чым? — не мог я схаваць здзіўлення.

— Нашы! Яны Насцю са свету звялі, я ўсё ведаю!

— У чым яна вінаватая так? Давайце па парадку, Соф’я.

— Якая я табе Соф’я, Сонька я, такой і памру. Усё жыццё Сонькай прабыла, нат калі грамату давалі, дык старшыня так і казаў — Соня. Адна я тое ведаю і паклялася была маўчаць да смерці, ды во смерць Насці мне рукі развязвае. Ты слухай, я табе ўсё расказваць буду, а ўжо сам маракуй, тое табе трэба ці іншае.

— Ну, давайце так, — не змог я схаваць сваёй цікавасці ў голасе.

— Дык от. Ганначка, ета колішняя жонка Зміцера, сама не наша, з суседняга нават раёна. І яна сябравала з сястрой Міхася-Стаяка.

— Чакайце, чакайце, — перапыніў я цётку, хоць напачатку сабраўся яе толькі слухаць, не перабіваць, бо вопыт падказваў: чым менш пытанняў задаеш такім людзям, тым больш кароткі і змястоўны іх аповед.

— Ну дык ета мы так Падлужнага клічам. Сорам казаць маладому, але ж во скажу, — перайшла на хуткі шэпт Сонька. — Казалі, кара яму — цяпер як з жанчынай надараецца яму спаць, дык стаіць і стаіць. Ну, мужчынская сіла такая, ніяк не падае.

Я не змог стрымаць усмешку.

— Дык якое там пакаранне? Узнагарода.

— Ага. — прыкусіла пакрыўджана вусны Сонька, мабыць, ёй было крыўдна, што адну з яе таямніц, такую простую ісціну, я не змог зразумець ці зразумеў няправільна. — Ён жа і сам мучыцца, і жанок мучыць! — акрэсліла яна праблему Міхася Падлужнага. — То колькі ні было баб — ніводная не сцярпела. От цяпер думай: кара ета ці дарунак.

— Так, зразумела, — мусіў я згадзіцца, — канечне ж, пакаранне. Дык а далей?

Сонька пакоўзалася на лавачцы, бы выбіраючы сухім азадкам больш мяккае месца, хоць лаўкай была адна шырокая цёмная ад часу дошка.

— Перапыніў ты мяне. Ага, Ганначка сябравала з Міхасёвай сястрой. Да Падлужных яна прыязджала, а заадно каб да Зміцера схадзіць, бо Ганначка была слабаю зусім, з твару бледная, худзенькая, бы дошка, нат цыцкі віселі. Бачыла я, мыліся дзеўкі за хлявом, як бульбу прапалолі. Вось Зміцер і пачаў лячыць Ганначку: травянымі настоямі паіў, голую прымушаў па расе качацца. Ой, я от раз зусім незнарок пайшла. Іду сабе і бачу: сарамата якая — голая дзеўка качаецца вар’яткай па лузе! Але, брахаць не буду, стала Ганначка папраўляцца. Месяц яна тут прабыла. Шчыравала на агародзе разам з сястрой Міхася і ім самім, траву каровам рвала, даіла. І от праз месяц больш жвавая стала, паружавела крыху.