Ноч Цмока

— Вой, Васіль, калі Цмок яшчэ больш-менш вядомы, дык Яшчур у міфалогіі ўвогуле самая цёмная істота. Нідзе ніякага намёку на тое, як ён выглядаў і што рабіў. Да нас дайшло толькі адно — дзіцячая гульня. Дзеці абіралі сярод сваіх Яшчура, хлопца, садзілі яго зазвычай пад арэхавы куст. Дзяўчаты ў вянках вадзілі карагод, Яшчур выбіраў сабе дзяўчыну, забіраў яе вянок. І так — ва ўсіх. Пасля дзяўчынка павінна была выкупіць вянок: танцам, спевамі, пацалункам, нейкім іншым дзеяннем. Вось і ўсё, вядомае.

 — І? Ад чаго пайшло? — збянтэжана запытаўся я. — Ну якім бокам гэта дзіцячая гульня звязана з маёй справай?

— Ды ніхто толкам не ведае, — вінавата ўсміхнулася Надзея. — Зазвычай дзіцячыя гульні заснаваны на сапраўдных абрадах, але сэнс гэтага не можа патлумачыць ніхто. Бо гульня не толькі спрашчае абрад, развіваючыся з яго, яна пазбаўляецца шмат якіх элементаў, губляе першапачатковую сутнасць. Адно дакладна: Яшчур звязаны з ахвярапрынашэннем — тыя ж дзявочыя вянкі. Ну і тут жа сексуальны кампанент.

— Во як?!

— Канешне: пацалункі, выкуп за жаданне, арэхавы куст. Арэх заўсёды атаясамліваўся ў нашых продкаў з палавым пачаткам. Загадка такая была: рос-рос, са штаноў вырас, галоўкай загаліўся — дзеўкам згадзіўся. Гэта ж арэх, ляшчына. Чытала адно меркаванне: Яшчур — нейкае вельмі ж страшнае бажаство, якому трэба было прыносіць у ахвяру маладую жанчыну, адначасова то быў і працэс ініцыяцыі, то бок, дзяўчат, якія дасягнулі палаваспеласці, пасвячалі такім чынам у жанчыны. Толькі навошта ахвяра — невядома. Можа, каб іншыя нараджалі. Сустракала і іншае тлумачэнне, няхай і вельмі прымітыўнае, частковае, але не пазбаўленае логікі. Яшчур насамрэч старэйшына племені ці вярхоўны жрэц, які праводзіў агледзіны дарослых дзяўчат. І карагод вадзілі яны голымі, а ён выбіраў сабе ці то памочніцу, ці то наложніцу. Адначасова з гэтым дазваляючы найбольш спелым выходзіць замуж у бягучым годзе.

— От жа добра таму жрацу жылося, — пацмокаў жартаўліва Сяргей. — Сядзі сабе ў кусце і выбірай. О, я б доўга выбіраў з таго карагода..

— Маўчы ўжо, толькі языком ты выбіраеш. Як ажаніўся, дык адной падавіўся, — адгукнулася Надзея.

— Нічога не зробіш, так лёс з мяне злосна пажартаваў — зрабіў адналюбам!

— Ну і добра. І мушу дадаць, я б табе не пазайздросціла як жрацу. Вось каб не выпала ў якім месяцы патрэбнага дажджу — цябе б хуценька, як няўмеку, на дно ракі ці возера адправілі, каб ты там дажджу прасіў.

— Надзея. слухай, — пачаў я сур’ёзна, і стала ціха. — Хай сабе і так: Яшчур выбіраў сабе маладую ды гожую. А ці нараджала яна? І вось кім станавілася дзіця Яшчура?

— Ой, не ведаю, — уздыхнула са шкадаваннем Надзея. — Я сёння параспытваю, у мяне засталіся сувязі ў Інтэрнэце.

— Тады спытай наўпрост: ці мог Цмок быць дзіцём Яшчура?

— Як? — Надзея акругліла вочы. — Вось дык паварот міфа.

— Ды вось так.

Павісла маўчанне. Потым Сяргей лёгка ўзняўся:

— Прайдуся. Пешкі. Як кароль.

Ён узняўся — і нечакана твар яго быццам успыхнуў чырванню.

— Ого! Сонца! — выгукнуў ён і азірнуўся, нечакана радасны, як хлапчук. — Сонца бачу!

І я, і Надзея ўзняліся таксама, зірнулі ў той бок, адкуль на твар Сяргея лілося чырвонае святло. На захадзе неба было нечакана чыстым і светлым, быццам нехта ўладна пацягнуў завесу хмар наверх, прыўзняў яе і даў сонцу паказаць сваё чырвонае кола людзям.

— Дасць Бог пагоду, — задумліва прамовіла Надзея. — Будзе вам добра працавацца.

— Можа, урэшце і лета стане падобным да лета, — дадаў я.

Сяргей паволі пайшоў у агарод. Я застыў у чаканні: Надзея павінна была патлумачыць хоць нешта. І яна не стала чакаць:

— Здзівіўся?

Я ўдыхнуў паветра, і тут зайграў тэлефон. Ад неспадзеўкі я ўздрыгнуў — так недарэчна было пачуць вось цяпер, у гэты момант выклік. «Зіначка! Вось жа смала! Не буду браць!» А Надзея глядзела на мяне. Я адчуваў: яна думае пра тое ж, што і я.

Асуджана выцягнуў з кішэні тэлефон. І быццам камень з душы спаў — тэлефанавала не Зіначка, а Антон Джэйгала, эксперт.

— Васіль, вечар добры. Я тут закончыў. І не змог утрымацца, каб табе не паведаміць.

— Што закончыў? Што паведаміць? — насцярожыўся я.

— Ну, па смерці таго немаўляці-гідрацэфала.

— Яго забілі?

— Калі цалкам, дык нічога асаблівага, смерць натуральная. Ён пражыў колькі дзён, памёр ад ацёку лёгкіх, задыхнуўся. Але вось які момант.

— Ну, не цягні ж ты, не дзяўчынка!

— Дык вось. У яго чацвёртая група крыві.

 — І? У Насці… Чакай, а ў Насці?

— У Насці першая група. Я пераправерыў — так, дакладна першая.

— Ніякай памылкі? — я нервова адной рукой спрабаваў выцягнуць цыгарэту з пачка, Надзея заўважыла мае намаганні, узяла пачак і дастала мне сама.

— Ніякай памылкі, — сцвярджальным рэхам адказаў Антон. — У немаўляці чацвёртая група крыві. У верагоднай маці, забітай Насці Грыцук — першая група. І гэта значыць: знойдзенае мёртвае дзіця-гідрацэфал не яе.

12.

Самаўпэўненасць грунтуецца не на ведах, а на няведанні.