Тыын былдьа?ыгар

Тыатаа?ы охсор кэмигэр биир ыт а?аран биэрэр, ол кэм?э атына борбуйугар хатанар. С?бэлэспит курдук утуу-субуу борбуйда?аллар. Ити кэм?э ытарга с?п буолла диэбиттии, Булчут адьыр?а ар?а?ыттан ойон т?стэ. Эмискэ саа тыа?а сатараата, ону кытта да?аспытынан адьыр?а со?уйан тиэрэ баран т?стэ. Онтон туран, ?рэххэ киирэн хаа?а?ы бырахпыттыы ойон бур?ата турда. Инчэ?эй сиртэн тэбинэн, и?э?э кэнниттэн ы?ылла истэ. Ыттар тилэх батта?ан, саппай уобустулар.

Би?иги буолар буолтун кэннэ дьэ ?йд?н?н уу испит сылгы курдук у?уохпут халыр босхо баран, с????хп?т уйбакка, сиргэ лах гына олордубут. Уоскуйан табахтаан сыыйдыбыт. Ол олорон кыл т?гэнэ буолбут хабыр хапсы?ыыны эргитэ санаатыбыт. Сап са?аттан сал?анан, ситии са?аттан ситимнэ?эн, айыыларбыт аргыста?ан, иэйэхситтэрбит э?ээрдэ?эн тыыннаах орпут ??р??б?т ?р?г?й? хам кууста. Онтон Баай Байанай утары ууммут боччумнаах булдун м?чч? туппут хомолтобут курус тыына солбуйда. ?рэххэ аргыый киирэн кыылбыт дэгиэ ты?ырахтаах ата?ынан батарыта ?ктээн, ойбут олугун к?рб?т?м уоннуу ыллар хардыы этэ.

Булчуту, эр-бэрдин, сарда?алаах сарсы??ыга адьыр?а ардай а?ыыта дуу, булт ?л?скэн ??р??тэ дуу, сииккэ сиэлэн, хаарга хааман мэлийии курус тыына дуу к??тэрин, инникини тымтыктанан к?рб?т суох.

Соло?до

Талба-талыы хонуулаах Таатта Эбэ хонуутун устун булчут хайы?арын аргыыйдык сыр-сыр тэбэн истэ. Билигин тымныы кы?ын оройо ?гэннээн турар кэмэ, хонуу-сы?ыы ма?ан суор?анын саптан сытар.

Эдэр ки?и бултаабыта ха?ыс да сыла, онон булт кистэлэ?ин билиэн-к?р??н ба?арара с?рдээх. Кини андаатарга ииппит тууларын к?р?н баран дьиэлээн и?эр. Б?г?н да Байанайа мичик гынна, онон ?тт?к харалаах, илии тутуурдаах. Хайы?ара улгумнук иннин диэки дьулуруйар, салгын ыраа?а, чэбдигэ с?рдээх.

К??лтэн тахсан сы?ыыга киириитэ эмискэ куочай кугас соло?до суолугар кэтиллэ т?стэ. Субу барбыт суола мэктиэтигэр буруолуу сытар. Булчут ??рэн сэгэс гынна, бэргэ?этин с?м?йэтинэн ?р? ааста уонна сонордоото. Соло?до тэ?-тэ?ник лэбиргэччи ойон, к??л диэки барбыт. Булчут к??лгэ киирэн суоллаабыта – кыыла к??л муу?угар тиийэн, андаатар о?остубут бугулугар киирбит.

Булчут ?р толкуйдуу барбакка, ??р?йэхтик туттан, соло?до киирбит суолугар тимир чааркааны ииттэ уонна тугу эрэ ал?аан ботугураата. Бука, Байанайыттан к?рд?ст??? буолуо.

Нэдиэлэ буолан баран булчут аа?ан и?эн соло?дотун суолун хайбыта – тахсыбатах. Онтон эмиэ кэлэн к?рб?тэ – суол суох. То?о баччаа??а дылы тахсыбат ба?айытай диэн дьиктиргии санаата.

Кэмниэ кэнэ?эс, булчут кэтэ?эн кэлтэгэй буолтун кэннэ, соло?дото дьэ тахсар. Булчут ый а?аарыттан ордук кэм?э, соло?до бугул и?игэр туох айылаах ?р буолла диэн дьиктиргии санаата. Эдэр ки?и билиэх-к?р??х ба?ата ба?ыйан, с?гэ?эриттэн кыра чохороонун ылан андаатар бугулун ???ээ ?тт?н суоран ылла. Булчут балайда ыры?алаан барытын ?йд??т? уонна соло?до ?й?н с???н ба?ын бы?а илги?иннэ. Онтуката маннык буолбут.

Куочай кугас ??н??х аарыма атыыр соло?до бэрийэр бэрдэ бугул уйа и?игэр киирэн, андаатар тахсар ойбонугар кэтэ?эн сыппыт. Сытар сиригэр кураанах оту та?ан тэллэх о?остубут. Тыын ыла ойбо??о быкпыт андаатардары ?м?т?ннэрэн, с?ннь?лэрин хадьыйар эбит. Дьи?инэн, андаатар ыраас сиргэ мээнэ туран биэрбэтэ буолуо. Бугул и?игэр туспа хос о?остубут, онно илдьэн сиир эбит. Ол хо?угар элбэх андаатар ты?ыра?а ордон сытар, атын у?уохтара к?ст?бэт, бука кистиирэ дуу, сиирэ дуу буолуо.

Соло?до чэнчис, ыраас му?утаан ?сс? биир хос о?остон к???рэттэр эбит. Онон утуйар, а?ыыр, к???рэттэр сирдэрэ эмиэ ту?унан. Бы?атын эттэххэ, соло?до андаатар бугул уйатын и?игэр толору хааччыллыылаах дьиэ о?остубут.

Би?иги аахайбакка аа?ар кыылларбыт, ??ннэрбит-к?й??рдэрбит бары тус-ту?унан олохтоохтор, бэрт дьиктилэр. Бары к?н сырдыгын былдьа?ан, олох и?ин охсу?аллар. Арай икки эрэ атахтаах тосту-туора бы?ыыланан, к?рб?т?н имири э?эр адьынаттаах. Сахаларга «олорор мутуккун кэрдимэ» диэн бэрт мындыр ?с хо?ооно баар. ?б?гэлэрбит сыы?а эппэтэх дьон буолуо.

Ньукулай Харытыанап кэпсээнэ

Харытыанап Ньукулай – эбэбитин кытта бииргэ т?р??б?т ки?и уола. Ньукулай а?ата Аргылла бэрт элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх икки хара?а суох о?онньор этэ. Аргылла о?онньор эдьиийигэр – би?иги эбэбитигэр кэлэн хоноон-?р??н, ыалдьыттаан барара. Онно Сэ?эн Боло кинигэтигэр киирбит былыргы ???йээннэри кэпсиирэ. Кы?ы??ы у?ун киэ?элэргэ Аргылла о?онньор куобах тириитин имитэ олорон Абаа?ы Да?ыр, Са?ыл М?нд??кээн тустарынан кэпсиирэ. Аргылла эдэр саа?ыгар у?ана сылдьан хара?ын дэ?нээбит, ол эрээри а?ыс о?отун иитэн атахтарыгар туруорбут. О?олоро билигин Таатта улуу?угар сис ыаллар, онтон биирдэрэ – Ньукулай. Кини биирдэ миигин к?рс?н а?ам ту?унан кэпсээбитэ. Онон, к?нд? аа?ааччы, ол кэпсээни истиэххэйи?.

«Мин оскуоланы б?тэрбит сылбар, к???н бала?ан ыйыгар, эн а?а?ар бултуу тиийбитим. Моойтоон диэн саастаах эриэн ыттаахпын. Убайым Дь?г??ссэ на?аа айма?ымсах, ?т?? ки?и этэ. ?й??-тайаа бэлэмнэнэн, ох курдук о?остон, биир ?т?? к?н Хопто ?рэ?эр бултуу та?ыстыбыт.