Universala Metodo

Noto 12 – Se onu ne volas o ne povas determinar la sexuo di ta individuo quan la personala

pronomo relatas, on uzas la pronomo lu qua montras individuo ma esas neutra relate

(pri) la genro. La pronomo lu havas quale plurala formo la sengenra li. De lu on derivas

la posedal pronomo lua (videz B 6).

Tala nocioni di qui la sexuo ofte ne esas klara, exemple: homo, individuo, infanto, persono;

anke la nomi d’animali, exemple hundo, kato, kavalo, on uzas por pronomo, lu. Ultre on

uzas lu dop kolektala nociono quale homaro, servistaro, hundaro.

Exempli:

1. Ni vidis ke ulo movis, ma en la obskura nokto onu ne povis determinar kad ol esas

persono od animalo od altro. Kande ni poke plu multe esis proximiginta, ni videskis

kun teroro grandega simio. Neregardite da lu ni sucesis eskapar ta danjeroza situeso.

2. Vu laudas un persono; lu certe esas kontenta pri to, ed eventuale anke la altri laudas

lua meriti. Ma vu laudas plura personi; preske certa esos ke nun kelki de li reprochas

vu pro ke vu esas (adminime segun lia opiniono) ne tote senpartisa. Li dicos: Nia meriti

esas same importanta kam ita meriti.

B 5. (Adjuntajo) – Demonstrativo

ed anke A 4. Genro

Same kam la pronomi li, lia povas ligesar kun (ad) il, el, ol, on povas anke pozar la sama personala pronomi ante ca e ta, se genro esas importanta. Do ni havas ilca, elca, olca, ilta, elta, olta.

Ofte pro to, la frazo divenas plu klara e plu facile komprenebla kam sen ta kompozita pronomi.

Exempli:

1. Omnu koncesas ke la viri e la mulieri havas la sama yuro quale homi. Or en kelka

societi ilti povas votar, ma elti ne povas to; do la yuro esas diferanta takaze.

2. Ube la puero esas? Il esas sur l’agro ube il gardas la kavalo. Advokez ilta, e vu pluse

gardez olca!

C 12. transitiva e netransitiva verbi

(Videz anke C 10. transitiva verbi e C 11. Netransitiva verbi).

Diversa verbi povas esar transitiva od intransitiva, do li povas havar rekta komplemento

(akuzativo) o ne.

Tala verbi esas:

acelerar, aglutinar, alternar, apetitar, avancar, balnar, brular, cesar, chanjar, deviacar, diminutar,

duktar, expansar, extingar, finar, fugar, fumar, fuzar, grilar, guidar, injeniar, kombustar,

komencar, mentiar, mezurar, pendar, penetrar, permutar, renversar, ridar, reprochar, riskar,

rompar , rostar, rular, sequar, servar, sufokar, sufrar, tacar.

D 8. Adverbo, dependanta de prepoziciono

Omna adverbo povas dependar de prepoziciono, ma preske sempre nur tempala e lokala

adverbi ligesas a prepoziciono.

45

Exempli:

o de ibe, de infre, de kande (= de longa tempo), de lor, de sempre, de supre, de ube,

o til ibe, til kande, til lor, til morge, til nun, til ube

o ad ibe, ad infre, ad ube, ek ube

o por sempre

o antehiere

o posmorge

o entote

E 22. inter – On uzas ta prepoziciono por montrar ulo quo esas pos o dop la komenco ma

ante od avan la fino di ulo, do interne ta du extremaji.

1. Lokale

o Kultelo inter la denti

o Tereno inter la rivero e la montaro

2. Tempale

o Tempo inter la karnivalo e Pasko

o Inter printempo ed autuno esas somero

3. Figurale

o Li parolas tote libere inter li pri ta afero

o Relato, deskonsento, diskuto, paco, disputo inter diversa personi

o la maxim jeneroza viro inter lua kolegi

o babilar, dividar, uzar inter su

E 23. apud – uzesas por montrar ulo quo esas o movas sur (en) la latero di ulo.

Nur lokale:

o Urbo apud la maro

o Irar dextre apud li

o Tablo apud fenestro

o Sidigar kamarado apud su

o Advenar apud tre kaduka domo

o Stacar apud la forno

o Paris apud Seine

E 24. che – montras ke ulo esas en la domo, habiteyo, rezidenteyo di ulu, do on povas uzar

che pri individui (homi ed animali).

Nur figurale:

o Dinear che la ministro (do en la domo di la ministro, dinear apud la ministro = sidar

apud il od exter lua domo).

o Studiar che universitato (do esas universitatano).

o Komprar pano che la panifisto (do en la domo di la panifisto; ma ne esas necesa ke on

kompras pro to rekte de la panifisto quale persono).

o Irar che sua kolegio (do en lua domo).

Pluse on uzas che por montrar ta speco, naciono, socio, societo, edc. o nur unika individuo

qua agas tale:

o Fumar esas kustumo che omna klasi, che la richi e la povri; che la superiori e la inferiori.

o Havar armo che su, on trovas simila soni anke che la simii.

46

F 17. Reciproka frazjunto

Per ta ni komprenas ke du od anke plura sam-ranga frazi (du chefa o du dependanta frazi)

juntesas inter su per du konjuncioni.