Ведзьміна тоня

— Ну, я табе мазгі зараз выб’ю! Каменныя ў цябе будуць мазгі! — Эдзік высыпаў з кішэні на дарогу каменьчыкі, знайшоў самы вялікі. Уклаў яго ў рагатку.

Камень, пушчаны з усяе сілы расцягнутай гумай, пранізаў рот птушкі і выляцеў з галавы.

Сарачанё ўпала.

— Глядзі, Віцька, без мазгоў, а дрыгае! — Эдзік закладваў яшчэ адзін каменьчык. — Дабіць! Атрымлівай! На! — і чарговы каменьчык упіўся ў невялікае цельца птушкі, выдзіраючы чорна-белыя пярынкі.

Каля яго ног трапяталася, ніяк не хацела паміраць знявечаная, з прастрэленай галавой птушка. Незразумелы інстынкт кіраваў мышцамі крылаў і ног, і цельца трапяталася на пыльнай дарозе, пакідаючы на траве кропелькі чорнай крыві.

Віцька не мог адвесці вачэй убок, хоць яму было ўжо жудасна глядзець на гэтае забойства, і агіда ад мярзоты таго, што адбылося, падступіла камяком да горла — так, што ні крыкнуць, ні ўздыхнуць.

А Эдзік, раззлаваны адчайнай, неверагоднай жывучасцю птушкі, страляў, страляў і страляў:

— На!

— На!

— На!

Ён не бачыў нічога вакол, акрамя гэтага стракатага, здаецца, сто разоў мёртвага цельца.

Віцька глядзеў на сябра, потым дастаў з кішэні каменьчык, заклаў у сваю рагатку. Напружанымі да здранцвення рукамі расцягнуў гуму моцна, так, што далей цягнуць не было куды, прыцэліўся ў стрыжаную патыліцу Эдзіка і стрэліў. Каменьчык, коратка прасвістаўшы ў паветры, пляснуў у галаву сябра. Той, дзіка завыўшы ад болю, упаў ледзь не тварам на забітае ім сарачанё і пакаціўся, падвываючы, па зямлі. І тады Віцька крыкнуў, на ўвесь свет крыкнуў:

— На і табе!

Частка 11

Розныя планы, карты, схемы Віталь маляваў з такой асалодай, як сапраўдны мастак сваё любімае палатно. Як толькі добра пазнаёміўся з компасам, зразумеў, што такое азімут, маштаб, умоўныя знакі, яго ахапіла нейкая гарачка складаць планы ўсяго, што ён бачыў вакол. За два гады ён намаляваў такі план вёскі, што яго план вывесілі ў кабінеце геаграфіі. Віталь ганарыўся не тым, што план намаляваны прыгожа, а тым, што ў гэтым плане было ўсё максімальна па праўдзе: і азімуты вытрыманы, і адлегласці, і кожная дарожка і сцяжынка. А колькі ён з «казой» пахадзіў па вуліцах пад незласлівыя, ды ўсё ж дастаткова крыўдныя насмешкі!

Картаскладаннем Віталь захварэў. Душа яго прагнула працы, і мінулым летам ён вырашыў скласці план калгаса. Бо той, які бачыў у калгаснай канторы, быў няправільны — ужо прафесійнаму воку Віталя не трэба было і лінейку да той схемы прыкладваць.

Але ж «казой» калгас не абмераеш. Выручыў бацькаў мапед — там жа быў спідометр. Цэлы месяц днямі Віталь ездзіў па ўсіх дарогах, потым да позняй ночы чарціў, разлічваў. У розных кутках калгасных палёў з’явіліся яго меткі — паўтарамятровыя жэрдкі, па якіх ён вымяраў дакладную адлегласць па прамой.

У адзін дзень ён так быў захапіўся працай, што аж падскочыў над сваім самаробным планшэтам, калі побач завішчалі па-свінячы тармазы «Уазіка». То быў сам старшыня калгаса Мікалай Рыгоравіч. Ён быў яшчэ зусім малады мужчына, толькі два гады кіраваў калгасам. Дзівіліся з яго вяскоўцы: і таму, што малады, але — разумны, і таму, што ніколі не крычыць і тым больш не мацюкаецца. Але толькі збоку здавалася, што ён мяккі: калі што сказаў — так і будзе. Трох трактарыстаў за п’янку звольніў, як ні прасіліся. Дысцыпліна ў яго — на першым месцы. І яшчэ дзівіліся вяскоўцы: па палях, па фермах гойсае, а заўсёды пры гальштуку, у чыстым, і туфлі блішчаць, быццам бруд да іх не прыстае. Праз тры месяцы ён усіх калгаснікаў па імёнах ведаў, да старэйшых за яго звяртаўся па бацьку. Адчувалася яго павага да людзей і ў словах, і ў справах: як ні цяжка пакуль, а зарплату ў час плаціць…

— Што гэта ты тут робіш? — строга запытаў старшыня, заглядваючы ў планшэт Віталя. — Ты адкуль?

— Ды… свой я, — напалохаўся крыху Віталь. — Вось, з вёскі, Аўдзееў Віталій.

— Антона Аўдзеева, трактарыста, сын? — працягваў распытваць старшыня, усё гледзячы ў паперу, на якую Віталь толькі што праставіў лічбы замераў. — І што робіш? Гэта ты на ўсіх палях жэрдкі наставіў?

— Я план складаю…

— Які план? Захопніцкі? — старшыня ўзняў вочы ўжо на Віталя, і той супакоіўся. У вачах Мікалая Рыгоравіча была ўсмешка.

— Не-е… — Віталь сабраўся, прадоўжыў: — У вас у канторы план няправільны, адлегласці на вока памаляваны… А я дакладны складаю.

— Бачу ўжо, — працягнуў старшыня, зноў схіліўся над планшэтам. — Гэта ў цябе дарога да ўрочышча Жмерань, гэта масток, канава… Як сфатаграфаваў. А што за лічбы?

— Працягласць дарогі, а гэта — працягласць канавы.

— Ого! — па-сапраўднаму здзівіўся старшыня. — А чым мераў?

— Дарога — па спідометры, адлегласць па прамой — вось, вешкамі.

— Ну-ну. І многа ты паездзіў?

— Гэта ўжо апошні квадрат.

— Які квадрат?

— Я калгас на квадраты разбіў. Астатнія часткі ў чарнавым варыянце ўжо гатовыя.

— З усімі дарогамі, канавамі і кіламетражом? — бровы Мікалая Рыгоравіча папаўзлі ўверх, ён недаверліва глянуў на хлопца.

— Ага. Я месяц праездзіў. Вось тут закончу — і буду чыставую маляваць.

— Ну, хлопча, — старшыня перагартаў некалькі лістоў у планшэце. — Што ж ты да мяне адразу не прыйшоў?

— А навошта?