Çавал сарăлсан

Анчах пысӑкрах лаптӑкӗ — вӑрман ҫӗрӗ. Ку ҫӗр ачаш ача пекех, йывӑр ӑна юрама. Ӑна пӗр-икӗ ҫул хушши ан тӗкӗн, вӑл ҫиелтен хура тӑпра пекех курӑнать. Ал лаппи тарӑнӑш чакала кӑна, аяларах кӗллӗ тӑпра пуҫланать. Нимӗн те тытӑнса тӑмасть ҫав кӗлле тӑпра ҫийӗнче: ҫумӑр шывӗ те, ӳсен-тӑрансене тутлӑх паракан апат та. Вӗсем кӗллӗ тӑпра витӗр юхса тухса «амӑш тӑпри», е ялти пек каласан, «арлан тӑпри» ҫине пухӑнаҫҫӗ. Арлан тӑпри ҫур метр тарӑнӑшӗнче е унтан та аяларах. Ахаль каслӑ плуг кӗллӗ тӑпрана ҫиеле ҫавӑрттарса кӑларать. Мӗнле апат пур унта ӳкекен тыр пӗрчи валли? Ҫумӑр ҫусанах чул пек хытса ларать. Ташла — путмасть, хӑма пек янӑрать. Ҫавӑнпа тыр-пул тухӑҫӗ пӗчӗк. Ҫав ҫӗре юсама вуншар ҫул кирлӗ. Тислӗк ытларах тӑкрӑн пулсан, тарӑнрах сухалама юрать, тӑкмарӑн пулсан — тарӑн сухалани тип шар. Кӗллӗ тӑпра ҫиеле тухса выртать, малтанхи ҫумӑрпах хытса ларать. Тыррине акса хӑвартӑн пулсан та, шӑтса тухаймасть. Вӑйлӑ тракторсем, тем тӗрлӗ ака пуҫӗ шухӑшласа кӑларчӗҫ, ҫапах та вӑрман ҫӗрӗн тухӑҫӗ суха пуҫӗ вӑхӑтӗнчи шайрах тӑрса юлчӗ.

Ҫак ҫӗре Мальцев меслечӗле сухаласан?

Шухӑшпа ирттернӗ каҫсем! Ҫӗнӗ плуг ҫуралать пуҫра. Кампа малтан канашламалла? Кама хӑвӑн шухӑшна уҫса памалла?

Павел Мальцев патне ҫыру ҫырать.

Анчах ответлӗ-ши вӑл ӑна?

Ӗнтӗ икӗ эрне иртсен хуравне кӗтме те пӑрахнӑччӗ Павел. Пӗр кунхине ӑна сасартӑках ыттисенчен нимӗнпе уйрӑлсӑ тӑмӑн конвертлӑ ҫыру тыттарчӗҫ.

«Хисеплӗ Кадышев, — тесе пуҫланӗ Мальцев. — Санӑн ҫырӑву мана тарӑн шухӑша ячӗ. Ҫакна пӗлтеретӗп: манӑн меслет вӑрман тӑпришӗн юрӑхсӑр. Кам пӗлет: асӑннӑ ҫие кӑштах тарӑнлатни ҫӗрти сывлӑшпа шыв режимне лайӑхлатма май парӗ. Вӑл паллӑ. Эс сӗнекен плуг пирки ҫакна ҫеҫ калатӑп: эп сан чертежна Челябинскри машинӑсем тӑвакан завода ярса патӑм. Унта манӑн лайӑх палланӑ конструкторсем ӗҫлеҫҫӗ. Вӗсем тата мӗн калӗҫ. Малтан тӗрӗслесе пӑхни кирлӗ.

Анӑҫлӑ пулмасан,татах шырама лекӗ. Тӗпчевҫӗ, шыравҫӑ ӗҫӗ ҫӑмӑл мар. Эп ҫӗре тӗпчесе пӗлес, унӑн вӑрттӑнлӑхне тупас тесе хӗрӗх ҫул ӗҫлетӗп, ҫапах лайӑх пӗлсе ҫитрӗм теме пултараймастӑп.

Шыра, тӗпче, Кадышев юлташ. Хӑв шухӑшланине, хӑв ӗмӗтленнине вӗҫнех ҫитер.

Салампа Т. С. Мальцев».

Ытлашши нимӗнех каламан пулсан та, Павела Мальцев ҫырӑвӗ хавхалантарчӗ. Вӑл тепӗр чертеж туса тӗпчев институтне ярса пачӗ. Унтан хурав часах килмерӗ, анчах савӑнтармалласкер пулчӗ. Плуг пысӑк шанӑҫ пама пултарать, имӗш, анчах ӗҫре йывӑр та, ҫаврӑнӑҫусӑр. Ҫавӑнпа конструкцие лайӑхлатма сӗннӗ.

Ӑҫта тӗрӗслесе пӑхмалла плуга? Ӑҫта тумалла ӑна? Пӳртре тӗттӗмленсех ларчӗ. Каччӑ лампӑ ҫутрӗ, чӳрече каррисене карчӗ. Общежитири шава хӑнӑхнӑран кичем те салху пек туйӑнчӗ ӑна. Ашри юлхавлӑха сирсе «Политэкономия» кӗнекине тытрӗ. Вӑл вӗренме пуҫланӑ темӑ интереслӗ: «Ҫӗр ренти». Шухӑшлаттарать. «Районтах, республикӑрах тӗрлӗрен ҫӗр. Анчах районпа республикӑшӑн ҫеҫ мар, чылай пысӑк зонӑри колхозсемшӗн пӗр хак. Ҫав хак лайӑх ҫӗрлӗ хуҫалӑхсемшӗн аван. Ҫавалкассен ҫӗрӗшӗн — тӑкак. Гектартан ултӑ центнер илсен те, ҫирӗм центнер илсен те пӗр ӗҫех тума лекет. Тислӗк кӑлар, юр тыт, сухала, сӳреле, ҫум курӑкӗнчен тасат. Ҫулӗ тата. Пӗр колхозӗ станцӑран виҫӗ ҫухрӑмра. Теприн вӑтӑр ҫухрӑм ытла машинӑ хӑваламалла. Пӗри тырӑ леҫсе ытларах тӑкак курать, ӑна та виҫӗ ҫухрӑмрисен хакнех тӳлеҫҫӗ. Ҫавсене шута илме ҫук-ши? Начар ҫӗр ҫинче тырӑ ӳстерме ытларах вӑй хумалла. Вӑйне кура укҫине тӳле.

Тен, эпӗ тӗрӗс мар шухӑшлатӑп? Сана патшалӑх ӗмӗрлӗхех ҫӗр ҫирӗплетсе пачӗ пулсан, эсӗ ӑна юса, пуянлат. Ҫӗре япӑхтарса яни — усал ӗҫ туни. Колхозник хиртен пӗр ҫӗклем улӑм йӑтса кӗчӗ пулсан, ӑна суда параҫҫӗ, ҫӗре япӑхтарса янӑ колхоз председательне е агронома никам та айӑпламасть. Ятласан ятлаҫҫӗ, ятламасан ҫаплипех иртсе каять. Ҫӗре пӑснӑшӑн, ӑна ама ҫури ачине пӑхнӑ пек пӑхнӑшӑн ответ тыттармалли закон кӑлармалла. Вара ҫӗнӗ ҫырма-ҫатра та пулмӗ, колхоз пуҫлӑхӗсем те пуҫ тавра шухӑшлӗҫ».

Кашни темӑ Павела шухӑша ярать, вуласа тухнине чӑн пурнӑҫрипе танлаштарать, тен, ҫавӑнпах-и асрӑ юлать.

Ҫенӗкре ура сасси илтӗнчӗ, алӑка шаккарӗҫ.

— Кӗрӗр! — кӑшкӑрчӗ Павел. Вӑл хӑйне шухӑшран хӑтарнӑшӑн савӑнчӗ.

Анна иккен.

— Мӗн шаккасах кӗретӗн? Ан вӑтан, хамӑр ҫын.

— Ырӑ каҫ пултӑр, эппин, хамӑр ҫын. Ҫынни-качки сан, упапа пӗрех пурӑнатӑн, — кулчӗ хӗр.

Хӑвна та ырӑ каҫ пултӑр. Иртсе лар, пырса чӑмӑртарӗ каччӑ хӗр аллине.