Дзённік суддзі Верасаўца

— Бульбу я купіла, правільна. А вось у каго — не пазнаю, не прыкмеціла.— Гаварыла яна, як і ішла,— нетаропка, спасцярожліва. I крыху напеўна. Голас у яе быў прыемны, мяккі. Жанчына, відадь, добра ўсведамляла гэта і старалася надаць яму яшчэ больш прывабнасці, вымаўляла словы так, быццам хацела выказаць ціхае здзіўленне.

— Падсуднага вы калі-небудзь сустракалі?

Яна пільна паглядзела на Пушкарэвіча, начэрненыя бровы яе таргануліся.

— Здаецца — не. А можа, і сустракала, ды міма прайшла. Ці ж мала іх, такіх прыгожых ды ладных, на свеце? — Недарэчна рагатнула — відаць, думала, што адказала вельмі дасціпна.

— Выбачайце, чаго вам смешна?

Ухмылка імгненна знікла з твару Гаўрылавай. Ён зрабіўся жорсткім і непрыемным.

— Падумайце, можа, успомніце.

— Не вымагайце, грамадзянін суддзя. Сказана — не бачыла,— азваўся падсудны. У яго расшыраных зрэнках бліснулі халодныя іскры.— Няхай запісвае ў пратакол.— Ён кіўком галавы паказаў на сакратарку.

— Падумала, не сустракала,— прапела Гаўрылава. Яна ўжо астыла ад непрыязнай узрушанасці, у куточках губ зноў трымцела дзёрзкая гаркаватая ўсмешка. Было зразумела: іншага, калі і крывіць душой, яна не скажа — зараклася на гэтыя словы.

Наступным даваў паказанні Ілья Калеснік. Ён быў жылісты і сухі, з завостраным тварам. Стаяў прыгорбіўшыся і ўсё паціраў далонямі. Церане — апусціць рукі, церане — апусціць.

— Няхай не прытвараецца, бульбу ён прывёз маёй суседцы.— Калеснік паказаў вачамі на падсуднага.— Хацеў гэта я, паабедаўшы, задрамаць, ды ўдзень які сон — унукі не далі. Дык я выйшаў у сад. Стаю, значыцца, у садзе — сліву разглядаю, а тым часам да Гаўрылавай у двор — машына. Развярнулася і задам да самых сянец. Ён мігам выскачыў з кабіны, адкрыў борт…

— Заткніся,— пагрозліва прасіпеў Пушкарэвіч.

Сведка заплюскаў вачамі, з мінуту маўчаў ад разгубленасці.

Праз адчыненую фортку заляцела аса. У старожкай цішыні чуваць было, як яна, тыцкаючыся ў шыбы, гудзела сярдзіта і заўзята.

— А ты, відаць, злы, як тая вунь аса,— сказаў Калеснік.— Не злуйся, не трэба за праўду злавацца.

Ён зноў паўтарыў свае паказанні.

Дапыталі іншых сведак. Пракурор Павел Іванавіч Здараўцоў у парадку дапаўнення судовага следства звярнуўся да Пушкарэвіча:

— Яшчэ раз растлумачваю вам, падсудны: чыстасардэчнае прызнанне віны змякчае пакаранне. Можа, раскажаце праўду?

Павел Іванавіч, малодшы саветнік юстыцыі з вялікімі зоркамі на пятліцах форменнага кіцеля, выглядаў стомленым. Сказаўшы гэтыя словы, ён адкінуўся на спінку крэсла і чакаў адказу. На другой ад загародкі лаўцы, скрыжаваўшы рукі на грудзях, сядзела маленькая хударлявая жанчына — маці падсуднага. Вочы яе, калі загаварыў пракурор, знерухомелі. Яна быццам нешта ўспамінала, цягнула з закуткаў памяці і ніяк не магла выцягнуць. Як ён змоўк, жанчына павярнулася да сына, аж падалася ўся да яго, і нема маліла аб нечым нязводным позіркам.

Пушкарэвіч устаў не спяшаючыся, абапёрся рукамі на поручні загародкі. На маці не глянуў. Цёмныя вочы калюча пазіралі на Паўла Іванавіча.

— Вы, грамадзянін пракурор, новенькае што-небудзь сказалі б. Можа, што пра амністыю чуваць? — Глытнуў сліну.— А папаша правільны, відаць, чалавек, справядлівы, відаць. Толькі памыліўся ён, не я прывозіў бульбу. Вядома, з-за слівы можна і не ўгледзець добра — галлё. Слушна, папаша? — Ён пашукаў вачамі Калесніка.

— Пад свой бок — слушна. Сліва — што, сцяна? — Калеснік устаў.— Скажы, што каб не ўнукі, дык наўрад ці ўбачыў бы. Іч, як мыла, выслізгвае.

Пракурор задаваў пытанні — вострыя, трапныя, няўмольныя.

— Вы, падсудны, сказалі: прыёмшчык крухмальнага завода на ўсіх накладных распісаўся, што атрымаў бульбу, ды адну накладную вы згубілі. Таму і значыцца па дакументах, што на дзве тоны здалі бульбы менш, чым атрымалі ў калгасе. Гаварылі?

— Згубіў — і цяпер гавару.

— Але ж там,— Павел Іванавіч паказаў на крымінальную справу на судзейскім стале,— падшыта накладная, на якой няма роспісу прыёмшчыка. У куфэрку вашага «газона» знайшлі яе. Не здавалі бульбу?

— Грамадзянін пракурор, без мяне такіх накладных можна навыпісваць, колькі захочацца начальніку міліцыі.

— А на той — ваш подпіс: «Атрымаў Пушкарэвіч». Адкрыем восемдзесят сёмы аркуш справы, паглядзім подпіс… Што — не трэба? Чаму?

— Ну, як дасцё свае акуляры, дык адкрывайце, паглядзім. А без акуляраў не разбяру, ці падроблены подпіс, ці мой.

— Не фанабэрцеся, Пушкарэвіч, сур’ёзна адказвайце.

— Я ўсё сказаў сур’ёзна. А калі хочаце, магу і сур’ёзней.

— У мяне больш няма пытанняў.— Пракурор нешта падкрэсліў у сваім дасье. На яго высокі прамы лоб упала рудая пасма. Светла-шэрыя пільныя вочы пазіралі з-за акуляраў задумліва. Погляд не пасаваў да рэзкага голасу, які нядаўна ўладарыў у зале.

I раней я неаднойчы бачыў Паўла Іванавіча такім — незвычайна засяроджаным, паглыбленым у свае думкі да самазабыцця. Тады мне іншы раз чамусьці здавалася, што гэты непахісны, строгі ахоўнік законаў дома па вечарах тайком ад усіх ці то стварае музыку, ці вершы піша. Я неяк сказаў яму аб гэтым. Ён рассмяяўся, а вочы яго зрабіліся яшчэ больш задумлівымі.