Дзённік суддзі Верасаўца

— Праца ад вашай хваробы вылечвае. Толькі праца. Шафёрам хочаце ці куды? — спытаў я.

— Нельга мне шафёрам, перавучвацца трэба. Хоць куды ўладкуйце, толькі хутчэй.

Згорбіўшыся, няўклюдна перакасіўшы плечы, ён выйшаў.

***

У парках і садах ціха перашэптваліся лісцем дрэвы. 3 зарэчнага лесу цягнула смалістым водарам хвоі. Сонца не скупілася на ласкавае цяпло.

Двухпавярховы цагляны дом, у якім я жыў, засялілі на мінулым тыдні, і цяпер работнікі камунальнай гаспадаркі добраўпарадкоўвалі двор. Пасярод яго, дзе меркавалася разбіць сквер, пабудавалі дзіцячыя арэлі. Астатнюю плошчу меліся заасфальтаваць. Пад асфальт навазілі пяску.

Завярнуўшы ў двор, я адразу ўбачыў Пушкарэвіча. Ён сядзеў на кукішках, прытуліўшыся плячамі да сцяны дома. Перад ім з вясёлым пранізлівым ціўканнем імкліва праносіліся ластаўкі. Ён праводзіў іх журботным позіркам і дыміў цыгаркай. Відаць, нешта ўспомніў, устаў, выплюнуў цыгарку і абцасам утаптаў у зямлю.

Праходзячы міма, я паздароўкаўся з ім. Каля дзвярэй азірнуўся, спыніўся. Пушкарэвіч, абапёршыся на рыдлёўку, стаяў, пазіраў на дзяцей, якія з радасным віскам гушкаліся на арэлях.

Высока сінела бясхмарнае неба. Толькі далёка на захадзе віднелася нерухомае шэрае воблачка. Белагаловы хлапчук, выбелены летнім сонцам, прыжмурыўшыся, глядзеў на неба. Потым сеў у сядло арэляў, павярнуўся да Пушкарэвіча, закрычаў:

— Дзядзя Андрэй, у вашай ракеце на Месяц палячу.— I памахаў рукой. Пушкарэвіч усміхнуўся, узмахнуў у адказ — парывіста, таропка, аж увесь падаўся наперад.

Ён яшчэ пастаяў з мінуту, закасаў рукавы і глыбока ўсадзіў рыдлёўку ў зярністы пясок. Шырокая ссутуленая спіна ў чорнай палінялай сарочцы мерна згіналася, і было відаць, як пад нацягнутай тканінай рухаліся лапаткі.

Я падумаў: што ж сапраўды стане той жывіцай, якая зарубцуе душэўныя раны гэтага чалавека? Праца? Шчырасць да людзей, што познім парасткам, як сасна між каменняў, прарастала ў ім?

Безумоўна, не так проста перамагчы дрэнныя звычкі. Не прыкрыць, не прыхаваць — а выкараніць з душы. Для гэтага трэба вялікая сіла волі, мудрая мужнасць. Ці хопіць іх у яго?

Сонца апусцілася нізка. На дварэ станавілася па-вячэрняму ўтульна і ўрачыста. Я нечакана адчуў шкадаванне, што заканчваўся светлы, цудоўны дзень позняга лета.

НА ДРУГІ ДЗЕНЬ

Яго звалі Алег Купрыянаў. Быў ён у пары самага росквіту — малады, дужы. Абвінавачваўся ў крадзяжы дзяржаўных сродкаў. Не, Купрыянаў не ўзломваў сейфаў, не прысвойваў давераных яму па службе каштоўнасцей, не нападаў на інкасатараў. Ён знайшоў іншы спосаб «заграбаць грошыкі». Працаваў майстрам-будаўніком і выпісваў фіктыўныя нарады на работу. За перавыкананне планаў, вядома, атрымліваў незаконныя прэміі.

Зала стракацела белымі і блакітнымі кашулямі, квяцістымі кофтамі. Людзі прыціхлі. Сонца яшчэ добра ўгравала, стаяў душны і парны дзень. Вокны былі расчынены. Па бруку суседняй галоўнай вуліцы грукалі грузавікі, з парку даносіліся ажыўленая гамана, смех. Дзесьці ў высокім бялёсым небе, як улавіць слыхам, жураўлі неслі лета ў вырай. Але па клопатнасці і засяроджанасці на тварах прысутных відаць было: усё, што адбывалася ў шырокім і вольным прасцягу, захапляла ўвагу іх ненадоўга. Усё саступала месца таму, што дзеелася ў гэтай драўлянай немаладога веку будыніне.

Пакуль я растлумачваў абавязковы ў судзе працэсуальны рытуал, Купрыянаў сядзеў ляніва жмурачыся, разваліўшыся. Паклаў нагу на нагу і спакваля пакалыхваў наском моднага чорнага чаравіка.

— Трэба, падсудны, сядзець у больш прыстойнай позе,— папярэдзіў я яго.

— Прабачце, грамадзянін суддзя, мне так зручней.— Ён не паварухнуўся.

— Устаньце.

— О, гэта іншая справа.

— Вінаватым у прад’яўленым абвінавачанні прызнаяце сябе?

— Невінаваты.— Купрыянаў паправіў гальштук, абцягнуў пінжак і чамусьці пацёр рукі.

— Значыць, фіктыўных нарадаў не складалі, так трэба разумець вас?

Нейкая думка, што бліскавіцай адбілася ў яго пільным, як у коршака, позірку, надала яму порсткасці, і ён яшчэ нахабней прагаварыў:

— Ну навошта, грамадзянін суддзя, так спрошчана думаць? Складаў, але віны ў гэтым не бачу. Грошы трэба былі.— Усміхнуўся, задаволены такім простым, ясным тлумачэннем.

Я выразна адчуў яго нядобры штучны настрой, за якім хавалася нейкая марнасць.

— Вы ж сумленнай працай зараблялі не мала. Навошта вам спатрэбіліся крадзеныя?

— Каб прыгожа жыццё абсталяваць. Рэстаранчык, уцехі розныя… Душа патрабуе — дай ёй.

— Не вякай пустога,— азваўся пануры стары з апушчанымі пракуранымі вусамі, што сядзеў каля грубкі. Відаць — бацька: сказаў з болем і схаваў вочы пад гушчынёй шырокіх броваў.

— У кішэню дзяржавы палез, турмы захацелася,— асуджальна кінула ў яго за спіной жанчына з мядзянымі пафарбаванымі валасамі.

Тон яе голасу прыйшоўся не да спадобы старому, ён непрыхільна крутнуў галавой. Потым прыгорбіў плечы, відаць, з бояззю чакаў, што яшчэ скажа сын.

— Але для таго, каб жыццё было прыгожым, перш за ўсё патрабуецца нешта для душы. Трэба чэсна працаваць.

— Правільна, грамадзянін суддзя,— усклікнуў Купрыянаў, пстрыкнуўшы сябе пальцам па горле каля кадыка.— Для душы заўсёды чалавеку трэба.