Хан Кене (на каз.яз.)

Бл орлыа шыдай алмаан Жоламан аырында ата онды. Соынан сарбаздарын ертіп, ш жыл бойы Елек маайына салынан бекіністер мен жаа орнап жатан алаларды шабуылдаумен болды.

Бан жауап ретінде патша кіметі жаса стіне жаса шыарды. О-дрілі мылты пен кк рыш ылыша шыдай алмай Жоламан скері сан жеілді. Біра туан жерді ке даласы оран болан жігіттер ашан да кп шыына шырамай тылып кете берді.

Жайыты кншыыс жаына шегелді олын мол сып желіккен патша кіметі енді Ор мен Троицк аласыны арасына жаа жол салды. Осымен байланысты Арын, Алшын, ыпша руларыны он бес мы шаршы шаырымдай е шрайлы жерін басып алды. Бл рулар енді кешегі з жерінен бгін шп шауып, мал оттатуа рсат алу шін патша ызметкерлеріне кп аша тлейтін болды. Мал айысы — жан айысы дейтін аза ке жайлау, шалынды даласынан айрылып, не істерін білмеді. Аырында барып А Жайы зені мен араткел ортасын жайлаан Арын, ыпша, Алшын, Найман, Уа, Керей рулары ауы-ауы а патша отаршылы саясатына арсы ереуілге шыа бастады. скер тран бекіністерді шауып, а патшаа берілген, Россия империясыны ол астына кіріп алан Бкей, Ули, Смеке тымдарынан шыан слтан-правительдерді ауылдарын талады. Алайда зара баасты, бсеке, алауызды сияты дерт жайлаан бл руларды оан-лоы ереуілдерін, аза даласыны р тсына скерлі бекініс орнатып лгірген патша губернаторлары басып тастап отырды. Жайы зеніні кншыыс жаындаы Орта жз бен Кіші жз рулары ткен жылы ана жаппай бас ктерген еді. Бл 1835, яни ой жылы ереуіл араткел мен Жайы арасындаы е лкен ереуіл болды. Біра бл ктеріліс те нтижесіз аяталды. Алайда ол бастаан батырлар енді жауды жеке шауып жее алмайтындарына кздері жетті. Бкіл азаты бірігуі керек екенін тсінді. Біра ш жзді азаын тегіс кім басарма? р ру жеке отау тігіп зі би, зі ожа болысы келді. Орта гізден — оаша бзау. Бл р руды басты адамдарына олайлы. Сондытан олар енді біріктіруден грі бытыратуа мар. рине, р рудан шыан алуан-алуан ол бастар батыр, топ жарар шешен бар, біра бар руды таымы толар, аылы мен ерлігіне бас рар бірде-бір ксемі жо. ала берді, р жзді бас иер батыры да жо. Батыр дегендері тек з рулары шін ана. Мндай жадайда бар азаты басын кім осады? Кім тласы болады?! Сондытан да кп жрт Атабан шбырындыдан со азаты ел етіп айта ктерген Абылайханны рпатарына кздерін тігуде еді. алматарды бетін айыран со, за жылдар бойы, Орта жзді шын мнісіндегі міршісі болып келген Абылайды ш жзді бас ктерер адамдары 1770 жылы а кигізге ктеріп хан сайлады. Біра Екінші Екатерина патша зіні 1778 жылы 24 майда берген Указында оны тек Орта жзді ана ханы етіп бекітті. Неге Абылайды тінішін абылдамааны жайында осы Указды Орынбор губернаторына жолданан сол жылы жиырма бірінші сентябрьдегі сенат коллегиясыны хатында крсетілген. Онда бар азаты бір хана билетіп, басын осуды ауіпті екенін ашып айтан. Таы осы хатта Абылайды Россия императорына баынанына патша бекінісіні бірінде антын бергеннен кейін ана оан ханды грамотасы мен ндыз ішік, тлкі брік, кміс ылыш тапсырылсын делінген. Біра Абылай патшаны бл талабын орындамады. Указбен танысуа зі келмей, аасы Жолбарысты жіберді. Ол сендерге баынамын деп Россия мен ытай императорларын бірдей алдап, ал шын мнісінде лкен Орда ханы болып жре берді. Біра бл кезде білайыр, Нрлі рпатары басар- ан елдерді кбі патшаа шын баынан-ды. Ал Абылайхан лгеннен кейін 1782 жылы хандыа оны лкен баласы Ули бекітілді. Ол бірден Россия патшасыны отаршылы саясатына мойын снды. Ал Абылайды зге рпатары, сіресе алма йелінен туан баласы асым тре бан кнбеген-ді. Абылайды ш жзді бірдей аузына аратан ханды мртебесін кксеген асым тре, оны лкен балалары Есенкелді, Саржан алыс-жлыстан бір кн тыйылмаан… алы бара Шыысхан рпатарыны мндай шерменін айдан білсін, зіні туелсіздік тілеген, жерін ораан кресіне Абылай рпатарыны ежелгі арманы сйкес келіп, басымызды осылар осар деген мітті ккейлеріне тмардай таан. Бл кезде патшаны отаршылы саясаты шегіне жетіп, аза еліні ай тсында болса да ереуілге шыандар тобы кбейе тскен. Мы бла осылса зен болады. Басара білер кісі болса мына ру-ру боп ктерілген, туелсіздігін асаан халы бір туды астында біріксе, длей толынды теіз трізді ажайып кшке айналуы сзсіз. Ал сол кшті кім басарады? асым тре балалары сонау аратау маында. Жне азір оларды тасы рге домалайтындай халде емес екенін бкіл Ара, Жайы біледі. оанмен тіл табысар кн бар ма? Тіл табысан кнні зінде оны рісі за боларына кім сенеді? Былтыр жаздаы Ташкент шбегіні ылыы таы айталанбасына кімні кзі жеткен? Сауда адамында птуа жо, аза елін садаа етіп, з пайдасын кздеп отыран сонау алыстаы оан ханына сенгенмен не пайда? Сенбегенде не істеу керек? Россия патшалыымен біріктік дегенді сылтау ылып, ел-жртын анап жатан ара-зын слтандарды жемі болуа кне бересі бе? Кнбеске шара бар ма? Іш азандай айнайды, кресуге дрмен жо. Ора тірелген жеріміз осы шыар. Енді аяыды еппен баспаса омаатаны.

Жоламан батырды баанадан бері ойын шырмаан осылар. зі атты сасан кйде… «Жо, бір жолын табу іс-а. Таппаса болмайды. йткені соымнан ерген мынау алы Табынны тадыры шін менен баса кім жауап бермек? Жн сілтей алмайды екем, о баста-а жртты жел ктерген толындай йы-тйы етпеуім керек еді».