Кии биирдэ олорор

– Бу да кии, доор, – Ойуурап сонньуйда. – Дьиэбэр-уоппар ыалдьыттыы олорон баас ааппынан ааттыаххын. Мин эмиэ ааттаахпын ээ: Дороппуун диэн. Баылай уола Дороппуун диэн.

– Чэ мин барыым, Дороппуун Баылайабыс.

– Бэйи, хаан лээ кэлэин?

– Билбэтим ээ…

– Тугу билэ сатаатаххыный, – Ойуурап уол тылын атыннык йдт. – Обкуому, обкомуолу кытта кэпсэтиллэн турар. Хайдах кн-дьыл кэлбитин бэйэ билэин. Наылыйа сатыыр кэм буолбатах. рэххин кэлин ситэриэ. Билигин стхтр утары охсууохха наада. Биир да кн уталыппакка. Хас уталыйбыт кн иин хааммытынан тлбт. Чэ сп. йн лэлии кэл. Сп дуо?

– Сп…

Томмот Ойуурап ууммут илиитигэр илиитин биэрдэ.

“Сблэстим дии… Ити аата аны ГПУ лэитэ буоллаым”, – диэн бэйэтэ да дьиктиргии саныы-саныы, кини сонун ылла.

11

ГПУ. Ойуурап лэлиир хоо. лэр.

Тннк аттынааы остуолга – Ойуурап. Ону утары, истиэнэни сырыыннары, кыра остуолу туруорбуттар. Онно – Чыычаахап. Икки остуол иккэрдигэр йнрдх мас олоппоско – Валерий Аргыылап.

Бу хоско эмискэ ктн тспт кии манна хайалара ыйытылларын, хайалара ыйытарын чопчу этиэ суохха айылаах. Аргыылап, таыттан кррг, ол курдук холкутук, кыахтаахтык туттубут. Кини туттан олорор киэбигэр ыар буруйдаах хаайыылаах сэбэрэтэ букатын суох: тыс курумуулаах атаын тыылыы тэбэн олоппос йнргэр тиэрэ тспт, бинсээгин нэлэккэйдэнэн, хаас илиитинэн ттк баттаммыт.

Лаппа киээрдэ. Таырдьа хараа хойдон, биир кэлимник харааран, тннккэ кэтиллэн турар. Крдрнэн ааар дьон атаын тыаа ииллибэтээ ыраатта.

Томмот ГПУ-га лэлээбитэ нэдиэлэ кэриэ буолла. Оперативнай лэит диэн сололоох. лэтэ диэн Ойуурапка кмлр: хаайыылааы аалар, илдьэр, доппуруос боротокуолун суруйар. “Билигин кууруска эин рэнэ олорор тгэн суох. Онон, миигин кытта бииргэ лэлээ сылдьан, хараххынан крн, кулгааххынан истэн, илиигинэн тутан рэннэххинэ сатанар. Итиэннэ эйэлээх нам-нум кэмэ кии ыйдаан-сыллаан билиэхтээх суолларын билигин аыйах хонук иигэр билэргэр тиийэин. Саамай кылаабынайа, эн ст билэ-кр рэн. Кини быыытын-майгытын, тылын-н, йн-санаатын. Т да дьн кубулунан кистэнэ сатаабытын иин кинини тыыынчанан дьон ортотуттан эндэппэккэ буларга рэн”, – диэбитэ Ойуурап уолга лэтин саалыыр бастакы сарсыардатыгар.

Кырдьыга, Томмот бастакы кннэргэ наар теория, политика былаастаах рэтэллэрин-такайалларын, ыйан-кэрдэн кэпсииллэрин истэн олоруох курдук санаабыта. Онтуката баара “теоретическай рээ” Ойуурап ити быаччытык эппит тылларынан бпптэ. Ол оннугар кини ГПУ кн тнтэн, тн кнстэн араарбат тбктээх лэтигэр эриллибитинэн барбыта.

Билиитэ Томмот туохха да рэниэ, эбиллиэ суохха айылаах. Кини лээ киириэиттэн бтэй сарсыардаттан хара тэ диэри наар Аргыылабы доппуруостууллар да, харыс да сыарыйбыттара кстбэт. Силиэстийэлэнээччини гс туоуну кытта сирэй крннэрдилэр, буруйун саарабыла суох кэрэилиир элбэх чахчыларынан сирэй-харах астылар. Аргыылаптара онуоха барытыгар хардарар тыла диэн иккиэйэх: “суох” уонна “билбэппин”. Атыны саардаына дааны наар тттртн тибэр: крдрн туран р хара, хараны р диир. Адьас муннукка ыктардаына, ыыс-бурут тылынан хсэн тоо барар.

Бачча гс туоу смйэтинэн ыйа турдаына, бачча элбэх дакаастабыл кэрэилиирин рднэн буруйа суох аанньалбын диэн кубулунара сатамматын Аргыылап син йдр быыылаах. Ол иин буоллаа буолуо, сэбиэскэй былааы ис-ииттэн ннээхтик абааы кррн кистии да соруммат. Тэппи эрэ буоллар, коммунистары, чекистэри кии иилэн ылбатынан кулгуйар. Ити ахсын Томмот иигэр кыынньа тэр. Тарбахтара кубарыйыахтарыгар диэри сутуруктуу тутан баран илиитин остуол анныгар анньар. Кн ахсын итинник. Оттон Ойуурап быыс буоллар эрэ уолга мэлдьи этэр: “Иитти дуо? Крд дуо? Дьэ кр, итинник. йд. Барытын йд. Бука барытын…” Томмот ол аайы мунаахсыйа саныыр: “Дьэ итиннэ кии йд сатыаа туох баарый?”

Томмот Ойуурап тулуурун ср: биирдэ дааны куолаын улаатыннарбат, дибдийбэт, ыкпат-трбэт. Хаайыылааа стэинэ дааны тугу да хардарбат, истэр эрэ. Уол крднэ, Аргыылап хсэн силэ бырдаалыырын Ойуурап бэрт холкутук, ону ааан кэрэхсээбиттии одуулаан, сыаах баттанан олорор буолар уонна анарааыта кырыыр-таныйар тыла баранан, уоа эстэн, олоппоугар тттр тстэинэ, аа-дьуо: “Бтт дуо? Чэ оччоо аны манныкка эппиэттээ…” – диэн эмиэ ыйытан барар. Туоуларынан, чахчыларынан хаайсыы, аккаастаыы, хс оччоо эмиэ хат сааланар.

Биирдэ Аргыылап курдук ст кии кыайан тулуйан р доппуруостуо суоун туунан Томмот тыл быктарбытын Ойуурап соуйа истибитэ:

– ы! Эн стх хайдах буолуо дии санаабыккыный? Тулуйуох тустааххын. Чэкиис тулуйбат буолар бырааба суох.

Бгн Аргыылабы эмиэ кн быа доппуруостаатылар. Эмиэ туа суох. Томмот суруйар доппуруоун боротокуолугар, эмиэ бээээитин, икки-с хонуктааын курдук, нр-хары мэлдьээр, хсэр тыллартан ураты атын тыллар суохтар. Аргыылап бгн хаааытааар да нааалаата. Маннык быыа суох сидьи хсн Томмот урут истэ илигэ. Нуучча, саха тылларыгар итинник быдьар тыллар бааллара буолуо диэн да санаабат этэ. Кини трбт нэилиэгэр Тыллаах Кыскыйдаана диэн хстнэн, мк майгынынан сураырбыт дьахтар баара. Аргыылапка холоотоххо, Кыскыйдаана эрэйдээх адьас турар ууну долгуппат, кх оту тосту ктээбэт айыы барахсана эбит. Соотох кииэхэ бачча лгэр сидьи, быртах тыл, хараа санаа, хтх с тмллэрэ срн…