Ноч Цмока

Алесь Федарук, мужчына з вялікай залысінай, акуратнай бародкай, невысокі, хударлявы, але з выразным «прафесарскім» пузам, апрануты ў шэрую кашулю з кароткімі рукавамі і выцвілыя блакітныя, але чыстыя джынсы, стаяў перад намі ў двары свайго дома крыху разгублены, хоць (я гатовы быў паспрачацца) ён рыхтаваўся да сустрэчы з намі, у любым выпадку — ведаў, што мы прыйдзем да яго. Ён быў інтэлігентам не ў першым пакаленні — такое не нажываецца за адно жыццё. Ва ўсёй яго паважлівай, але адначасова годнай паставе, у насцярожаным позірку разумных вачэй, у злёгку падціснутых, напружаных вуснах праяўлялася яго жаданне быць нам карысным, не пакрыўдзіць нас і адначасова — хутчэй застацца ў спакоі. Апошняе праяўлялася нават залішне: ён, пакуль мы прадстаўляліся, азірнуўся на вокны хаты, быццам прыслухоўваючыся да нечага.

— Алесь Тарасавіч, думаю, вы здагадваецеся… — пачаў я, калі гаспадар запрасіў нас прысесці тут жа, ля хаты, на лаўку.

— Канечне-канечне, — хутка адказаў Федарук, сам застаўся стаяць, ці то выяўляючы залішнюю павагу і гатоўнасць адказваць на ўсе пытанні, ці то дэманструючы сваю занятасць і тое, што яму бракуе часу, каб яшчэ траціць яго на нас.

— Вы ведалі Насцю Грыцук?

— Так-так. Адзіная. не старая тут жанчына, вялікая разумніца, спагадлівая.

— Якія ў вас былі адносіны?

— Ды. ніякіх. Проста сябравалі.

— Вы абменьваліся з ёй нумарамі мабільных тэлефонаў?

— Так… — з ледзь заўважным выдыхам прызнаўся Федарук.

— Тады, выбачайце, такое пытанне. Вось вы — выкладчык універсітэта, вучоны, гісторык. Насця Грыцук — звычайная вясковая маладзіца, санітарка ў бальніцы. На чым трымаўся ваш інтарэс адзін да аднаго? Згадзіцеся, сёння абмяняцца нумарамі мабільных тэлефонаў — гэта.

— Згодзен, тут ёсць нават нешта інтымнае, — падказаў мне, усміхнуўшыся, Федарук. — Мы быццам дазваляем чалавеку турбаваць нас у любы час.

— Дык што такога было між вамі? — настойваў я.

— Як вам патлумачыць? Ведаеце, малады чалавек.

— Я следчы пракуратуры.

— Перапрашаю. Дык вось, таварыш следчы пракуратуры, у людзей самых розных сацыяльных саслоўяў, матэрыяльнага становішча незалежна ад адукацыі, месца жыхарства, прафесійнага занятку могуць быць агульныя інтарэсы.

— Вось яны мяне і цікавяць.

— Любоў, — з нясмелай усмешкай прамовіў Федарук.

 — І каго вы агулам любіце? — не схаваў я свайго здзіўлення.

— Ды ўсё! — развёў рукамі ўшыркі, быццам хацеў абхапіць паветра, Федарук, у вачах яго была ўжо не вінаватасць, а ўсведамленне старанна прыхаванай уласнай перавагі.

— Выбачайце, але мне б менш абстракцый, а больш канкрэтыкі, — нецярпліва заўважыў я.

— Канечне, канечне, выбачайце, — заспяшаўся Федарук, зіркнуў нам за спіны, на акно, замаўчаў, быццам прыслухаўся, і загаварыў, спяшаючыся:

— Любоў да зямлі, да роднага, да свайго. А сваё ў нашым канкрэтным выпадку… Як вам прасцей патлумачыць? Мінулае — гэта таксама наша, у ім мы самі, нашы карані. Выбачайце, кажу такія банальныя рэчы. Дык вось, Насця ведала шмат таго, што страчана людзьмі яе пакалення, ды і майго.

— Што страчана? — пачаў я псіхаваць.

— Калі ласка, не крыўдуйце, гэта няпроста ўявіць чалавеку… далёкаму ад усяго гэтага. Дык вось. Узаемаадносіны людзей з прыродай, з навакольным асяроддзем зацвярджаюцца ў традыцыях, вераваннях, легендах, міфах, калі хочаце. У абрадах. Мы шмат страцілі канчаткова, галоўнае — страцілі сэнс, да нас дайшлі толькі формы, знешнія атрыбуты. Мне як гісторыку, этнографу, надзвычай цікава ўсё. І лічу не проста цікавым, але карысным, проста неабходным для нас усіх. А Насця ведала шмат, бо вельмі шмат ведае яе бацька. Ды ён не ахвочы быў да размоў, а Насця расказвала нам надзвычай многа істотнага, такога, што мы не ведалі раней, яно нідзе не зафіксавана. Гэта вельмі каштоўна для навукі, этнаграфіі, для народа, урэшце.

— Зразумела… — працягнуў я, некалькі раздражнёны шматслоўным і, па сутнасці, пустым адказам. — Вы сказалі «вам». Каму?

— Ну, разумееце. Усім тым, каму. Мы тут, так атрымалася, розныя па занятках, узросце, але вось цікавасць да мінулага нас аб’ядноўвае, многіх. Вось мы і бавім час разам.

— Ладзіце святы, адраджаеце абрады? — вырашыў я на гэты раз паказаць Федаруку, што ведаю трохі больш, чым пытаюся. Мне было не дзіўна, калі ён разгубіўся крыху пры пытанні аб нумарах мабільных тэлефонаў: у нас жа многія і не здагадваюцца нават, што пра чалавека столькі ўсяго можна даведацца за самы кароткі тэрмін! Не, ён яўна не падазрае, што я ведаю пра яго званкі да Насці, пра атрыманыя ёй эсэмэскі. Такі наіўны.

— Ну так, нам гэта цікава, а дзецям, моладзі — тым больш, ім — забаўка, свята. Ці многа ў нас святаў? А хіба ў гэтым ёсць нешта дрэннае? Вось жа няхай Сцяпан Пятровіч вам скажа, — з просьбай у голасе Федарук павярнуўся да ўчастковага.

Міжволі я ўсміхнуўся — мужчыны былі так подобны знешне адзін да аднаго, быццам Федарук быў зменшанай копіяй Тумара: такія ж залысіны, круглыя твары. Хіба бародка.