Ноч Цмока

— Ды не перажывай ты, Тарасавіч, — заспакоіў, бы малое дзіця, адказам участковы, і я зразумеў: адносіны ў іх даволі блізкія, сяброўскія. — То ж парадак такі, трэба нам усё высветліць. Сам разумеет, дзяўчына загінула, тут кожная дробязь.

— Канечне, канечне. Чым яшчэ магу дапамагчы?

— Я б хацеў паразмаўляць з усімі вашымі. аматарамі абрадаў, — агучыў я просьбу.

Хвіліну таму я нічога такога не думаў, а вось цяпер рашэнне прыйшло і падалося мне вельмі лагічным і правільным. Калі іх сабраць разам і задаць пытанні. Федарук не здагадваецца пра тое, колькі я ведаю. Як і астатнія, трэба разумець. Не ведае, да прыкладу, што ў спісе тэлефонаў загінулага паэта ён пазначаны як «Капітан».

Мне трэба ўсё ведаць пра цяжарнасць Насці.

Калі ў іх тут сапраўды нейкі гурток па інтарэсах, падчас размовы з усімі многае ўсплыве супраць іх жадання. Толькі прадумаць добра тактыку.

Алесь Федарук нецярпліва пацёр рукой руку, зноў кінуў кароткі позірк на акно і прамовіў з вінаватасцю:

— Выбачайце, мне зараз трэба. Я вельмі заняты, тут такі момант якраз.

— Канечне, — я падняўся. — Я мушу выклікаць вас для допыту ў пракуратуру як сведку. Перад гэтым. Заўтра ў нас субота, я так разумею, на выхадныя вашы сябры з’едуцца? Маглі б мы дзе сабрацца, каб пагаварыць разам?

— Так-так, у нас ёсць адзін дом. Вялікі, мы там збіраемся іншы раз, калі абмяркоўваем нешта. Але заўтра не ва ўсіх вольны дзень, то толькі бліжэй да вечара збяруцца ўсе.

— Выдатна. Я вас папрашу сабраць усіх, скажам, а восьмай гадзіне вечара. Гэта прымальна?

— Так-так. Мы збяромся.

— Тады да пабачэння.

Мы выйшлі за веснічкі і накіраваліся ў другі канец вёсачкі — да хаты Зміцера, бацькі забітай.

Непазбежнасць смерці вёскі крыецца ў буянні зелені. Ляўдок, зарослы травой ад платоў да сярэдзіны дарожных каляін, проста патанаў у кустах бэзу, які пачынаў набрыняць белымі і ліловымі колерамі пухнатых суквеццяў. Не было каму ў мінулым годзе, не будзе каму і цяпер ламаць пахкія галінкі — вунь як вольна разрастаюцца кусты, суквецці хіляцца ажно да зямлі…

— Зміцер амаль не ўстае, хіба да ветру сам ідзе. Яго наша манашка, Марылька, даглядае, — расказваў мне Тумар. — Дарэчы, давайце-ка да яе заглянем, хлеба спытаем. Час ужо абедзенны, у мяне сала кавалак з сабой, — Тумар прыўзняў сваю планшэтку, якую насіў увесь час у левай руцэ. — Перакусім. Можна будзе і галаву вам палячыць.

— Ды галава як быццам нічога, — адказаў я, практычна прымаючы прапанову, бо чаго тут было саромецца ці хітрыць — есці я хацеў. І тое праўда: у роце было шурпата, і напамін пра кароткі перадых за сталом раптоўна выклікаў у свядомасці шклянку халоднай вады. Каб аж зубы заходзіліся. Мы за гэты час мінулі не адну студню, якая абяцала мне збавенне ад сухасці ўнутры, але мусіў цярпець, бо цяперашняя смага і яе наталенне падаваліся мне, лічы, нечым інтымным. Усё ж зразумеюць. Добра хоць, прапанавала адразу Сонька бярозавіку.

— У Марылі самагонка вельмі добрая, — не спыняў сваю тэму Тумар.

— На травах, лёгкая, і паху пасля ніякага.

— Дзіўныя тут у вас парадкі, — без абвінавачвання заўважыў я — участковы ведае і, выходзіць, пакрывае самагонаварэнне.

— Нармальныя, — уздыхнуў Тумар. — Каб паўсюль так. Чалавечыя. Марылька травы ведае, настойвае. Гоніць нямнога, так, каб суседу было прадаць пры выпадку ці разлічыцца за якую паслугу. Спрадвеку так жылі… Во на сядзібе два кадры ёсць. Кожны трапляўся, штрафы неміласэрныя. А не кідаюць справу: прыбытковая!

— Гоняць?

— Адзін-то гоніць, бо сваяк на цукровым заводзе — галоўная сыравіна бясплатная. А другая прадае нейкую брыду, сын спірт пастаўляе. Да гэтай не падступіцца. Недзе ў вобласці плечы добрыя. Ну, во і Марыліна хата.

Мы прыпыніліся перад старэнькім невялічкім домам, які сваімі акенцамі амаль урос у зямлю. Колькі яму гадоў? Мабыць, як паставілі пасля вайны, так і не чапалі, хіба вось шыферам перакрылі дах. Нешаляваныя сцены, бярвёны шэрыя, у глыбокіх доўгіх трэшчынах. Агароджа спрахла, і яе прыбралі, засталіся толькі два, мабыць жа, дубовыя, тоўстыя і крываватыя слупы. Між імі ад вуліцы ў траве ўгадвалася вузенькая сцяжынка.

Дзверы ў сенцы расчыніліся перад намі. Худая, у чорным усім: доўгай спадніцы, кофце і хусцінцы, завязанай акуратным вузельчыкам пад бараду, — стаяла старая. У нейкі момант яна падалася бы намаляванай — настолькі лялечна-акуратна ўсё на ёй ляжала, і сам тварык, дробны, з тонкай застылай усмешкай, і занадта спагадлівы позірк вачэй, і запалыя шчокі, і васковага колеру скура рабілі яе падобнай да лялькі. Але яшчэ два крокі насустрач — і я пабачыў жывы агеньчык у гэтых вачах, асаблівы, цёплы і трохі сумны, у якім было не тое што адчуванне перавагі над намі, нашым быццём, а веданне яго нязначнасці. «От, ходзіце, марнуецеся, перажываеце з-за пустога, спяшаецеся, маркоціцеся з-за нібыта няўдач, а ўсё ж — мітусня, супыніцеся.»

— Здароў была, цётка Марыля, — павітаўся Тумар.

— Добры дзень, — паспяўшаўся і я.

 — І вам хай Бог дае добрага здароўечка і ладу, — адказала старая, і голас яе прагучаў нечакана чыста для мяне, без старэчай задыхі, звонка, бы дзяўчынка малая вітала нас.