Ноч Цмока

І ён разгублена маргнуў, потым адвёў позірк — у стол, зірнуў на дальні кут.

— Прабачце. а гэта мае нейкае дачыненне да. да нашай гаворкі?

— Калі я пытаюся, значыць, мае, — жорстка падкрэсліў я. — Дык каго вы тут завяце Яшчурам?

Нечакана для мяне Алесь Федарук усміхнуўся.

— Успомніў, вы ж хацелі папытацца нешта пра нашы міфы. Так жа? — з палёгкай, якую я не мог не заўважыць, спытаў ён. — Канешне ж, раскажам.

— Чакайце, мне не трэба казаць, што Яшчур — інфернальная, міфічная, загадкавая істота і ад яе засталася адно дзіцячая гульня. Вы мне скажыце, каго вы клічаце тут Яшчурам?

— Нікога, — з бачным расчараваннем развёў рукамі Федарук. — У нашым асяроддзі браць сабе падобныя мянушкі не прынята. З іншага боку, наўрад ці хто і носіць такое, бо для большасці людзей з гэтым словам атаясамліваецца хвароба жывёлы. У кожным разе.

— Ясна, — спыніў я Федарука. — выбачайце, перапыняю вас. Калі мы ўжо закранулі тэму міфалогіі…. Мяне заінтрыгаваў такі момант: у міфе пра Цмока ёсць вельмі складаны для разумения момант: ён нараджаецца з яйка, якое можа знесці толькі чорны певень. Вы можаце патлумачыць такую недарэчнасць? Гэта ж першапачаткова такая ўмова, якая не можа быць выканана.

— О, у вас такія веды ў нашай гісторыі, а вы казал і, што не маеце паняцця пра міфы, — разгублена, але і з лёгкім захапленнем глядзеў на мяне Алесь Федарук. — Першы раз бачу, каб следчы пракуратуры цікавіўся нараджэннем Цмока. Усё вельмі, вельмі няпроста.

— Тут не няпроста, тут немагчыма, — настойваў я, і нечакана аднекуль з кута раздаўся нецярплівы голас:

— Каб певень змог знесці яйка, ён павінен ад нараджэння быць курыцай!

Гаварыў малады чалавек, я не ведаў яго: у спісе тых, хто віншаваў Насцю-парадзіху, маладога мужчыны не было.

— Вось як? — хмыкнуў я. — Гэта нешта змяняе? Толькі яшчэ больш ускладняе.

Хутка загаварыў Федарук. Мне незразумела было, чаму ён так заспяшаўся, захваляваўся:

— Канешне, вельмі няпроста зразумець, трэба разгадваць. Не, тут не немагчымасць нараджэння Цмока, тут нейкія іншыя ўмовы, мы не ведаем пакуль, ніхто ж спецыяльна не аналізаваў. Міфы. Міфы такія — яны прымаюцца навукоўцамі як ёсць, параўноўваюцца з іншымі, аналізуюцца, але ніколі на прадмет, скажам так, рэальнага здарэння.

— Пакуль не знаходзяцца дзівакі, якія бяруцца за той міф як за сапраўдную гісторыю і адкопваюць Трою? — пакпіў я, дзякуючы ў думках Надзеі за прыклад, які яна прыводзіла мне нядаўна.

— Ну, здараецца і так, здараецца… — Алесь Федарук быў сканфужаны. І нават больш: ён быццам нечага спужаўся.

Я змяніў тэму:

— Як бы ні хавала Насця Грыцук сваё асабістае жыццё ад усіх, я не паверу, што вы не ведаеце, як ставіліся да яе мясцовыя жыхары, як яна адносілася да іншых. Хіба ні пра кога Насця не казала з нелюбоўю ці непрыязна? Хіба вы не заўважылі яе асаблівага стаўлення да некага з яе суседзяў?

— Яна не любіла фермера, — упэўнена загаварыла з месца акушэрка. — І мне аднойчы стала зразумелая ўзаемнасць яе пачуцця.

— Вы пра Міхася Падлужнага?

— Пра яго.

— Насця не выказвала нейкіх… скажам так, пагроз у бок Падлужнага?

— Не скажу, каб там была пагроза… — на гэты раз Русецкая шчыра задумалася. — Але быў выпадак, калі мы размаўлялі з ёй ля яе дома, я хадзіла па сушаныя зёлкі на гарбату, мне Насця іх збірала. Дык вось, праходзіў міма Падлужны, са мной асобна павітаўся, а з Насцяй — не. Ну і я чыста па-жаночы, спытала яе пра гэта. Тады Насця адказала, што яны — ворагі і такімі будуць, пакуль адзін з іх не памрэ. Такі вось дзіўны прысуд.

— Як часта вы сустракаліся асабіста з Насцяй, пра што гаварылі, што незвычайнае ў ёй заўважалі?

— Не вельмі часта, але пастаянна, бо, казала ўжо, Насця па маёй просьбе рабіла мне травяныя гарбаты. Яны мне вельмі падабаюцца.

Сустрэча зацягнулася — я паднімаў літаральна ўсіх, па коле, прасіў успамінаць: дзе, пры якіх абставінах пазнаёміліся, якія мужчынскія імёны Насця згадвала ў размовах. І пакрысе стала відавочным: цётка Сонька не нафантазіравала: Падлужны вельмі не любіў Насцю, а Насця літаральна лічыла фермера сваім ворагам. Ды нават калі прыняць пад увагу прычыны гэтай варожасці, матыў для забойства быў вельмі слабы. Хіба здаровы на галаву мужчына стане забіваць жанчыну, якая нібыта сапсавала сваім вядзьмарствам ягоныя інтымныя стасункі з жанчынамі? Ці адбірае малако ў кароў?

У любым выпадку сустрэча была для мяне вельмі карыснай: я ведаў цяпер, якія пытанні задаваць Падлужнаму на допыце. Шкада, Тамара не дазволіць арыштаваць яго, каб быў больш ахвотным да гаворкі, не зашкодзіла б. Падстаў для падазрэння ў забойстве хапае…

На развітанне мне шчыра прапанавалі паесці, але я, наколькі мог, ветліва адмовіўся, адно папіў травянога настою. Алесь Федарук упэўніваў у яго выключнай карыснасці. Не хацелася крыўдзіць адмовай, бо выгляд яго быў вартым жалю — ён здаваўся стомленым і знерваваным, і я злаваў на сябе, бо не разумеў прычыны яго стану.

13.

Іншы сон уплывае на свядомасць больш за рэальную падзею.