Ноч Цмока

Ён нахіліўся блізка да экрана ноўтбука, мабыць, з-за блізарукасці, пачаў чытаць, сцішаным голасам, хоць кожны радок прамаўляў выразна, з прыхаванай экспрэсіяй:

Ты кажаш, голкай цэнзуры зашыты твой рот,і ванітоўней, чым сёньня, ужо ня будзе.А па мне, ўсё ў тваіх руках, пакладзеных на жывот:нарадзі прэзыдэнта, якога хочаш, — сабе і людзям.Ты кажаш, Народ і Мова заняпалі дашчэнту

Дык за чым затрымка? Нарадзі прэзыдэнта.Скажы сабе: «Як спадарыні Лінкальн і Кенэдзі», —і нарадзі.І ён вырасьце й зможа ўсё зло на сьвеце змагчы:Папа Рымскі будзе сядзець ля яго зьлева,Голуб Міру будзе сядзець у яго на плячы,а ля ног яго — Брытанская каралева, —

бо вы малайцом, мамаша, усё зрабілі, як трэба,і цяпер усё будзе іменем Айца і Сына,І арол дэмакратыі будзе лунаць над тваёй краінай,хоць, магчыма, там будзе банальнае мірнае неба.І ты — прычына таго, што здохла нешта вялікае ў лесе —прымаючы ў пасьляродавым журналістаў маленькімі групкамі,

адмовішся ад вілы ў Ніцы й на радасьць кансэрватыўнай прэсеаддасі перавагу хутару недзе пад Крупкамі.Ты пасадзіш ля хаты півоні, флоксы і мак.Ён штурхаецца ножкай — гэта харошы знак.Адчуваеш — ва ўлоньні віруе плацэнта?Нарадзі прэзідэнта.

Федарук замаўчаў, павярнуўся да мяне:

— Вы зразумелі?

— Што я павінен зразумець? — здзіўлена запытаў я. Па праўдзе кажучы, мне ўжо пачала надакучваць наша размова.

— Гэты верш. Яго напісала жанчына, маладая. І ў ім — тое падсвядомае імкненне ўсяго грамадства, гэткае калектыўнае падсвядомае: будучага кіраўніка трэба нарадзіць і вырасціць. Нам, мы ў адказе за яго нараджэнне і выхаванне. І жанчына выказала падсвядомае ў канкрэтных словах. Значыць, не толькі мы тут задумаліся над гэтым. Бяда ў тым, што мы баімся рабіць нават такі, не гвалтоўны, не рэвалюцыйны крок.

Я не мог не спытаць і спытаў, хоць пытанне было сугучнае з тым маім ранейшым пра тое, ці дрэнна яму жывецца:

— Прабачце, вы можаце пакрыўдзіцца, але шчыра не разумею, таму пытаюся: чаму вы? Незадаволеных — тысячы і больш. І ўсе чакаюць, спадзяюцца на нешта… ну, на нейкія дэмакратычныя, эвалюцыйныя працэсы. А вам навошта? Тут жа і рызыка пэўная.

— І рызыка, — лёгка, са скрухай згадзіўся Алесь Федарук, памаўчаў колькі, паціраючы сваю бараду, прадоўжыў: — Вось у вас, Васіль, ёсць такое разумение: няведанне законаў не вызваляе ад адказнасці, так?

— Так, канешне, гэта — адно з асноваў усіх заканадаўстваў свету.

 — І лухта ўсіх заканадаўстваў, бо такая норма супярэчыць агульначалавечаму! — выгукнуў пераканаўча Федарук. — Яшчэ дзве тысячы гадоў таму Хрыстос данёс галоўныя для ўсіх законнікаў словы: «Прабачце ім, бо яны не ведаюць, што робяць». Разумееце, Васіль? Адказнасць ляжыць не на тым, хто робіць, але не разумее, што робіць, але на тым, хто разумее, ведае, усведамляе, але не робіць! Вось галоўны стрыжань жыцця чалавека, які думае. Ты больш ведаеш і глыбей разумеет — на табе большая адказнасць. Звярніце ўвагу: Хрыстос не казаў пра магчымасці, але толькі пра веданне. Значыць, няма апраўданняў таму, хто сваё бяздзеянне хавае за сцяной штучных межаў для дзеяння. — Федарук нечакана панурыўся, абхапіў рукамі галаву. — Нам Васіль, не вам, а нам — інтэлігенцыі, творчай найперш, за ўсё і адказваць. Прыйдзе час. Ці можа на тым нейкім свеце, няважна, як яно там выглядаць будзе, можа, Пятро спытае, можа — на чашу паставяць, на патэльню, у бочку апусцяць, але ж… Не спытаюць рабочага ад станка і селяніна з касой: чаму яны між «Пагоняй» і больш-менш стабільным жабрацкім існаваннем выбралі апошняе. З нас спытаюць — з тых, хто ведаў, да чаго вядзе такі выбар. І з мяне самы галоўны суддзя спытае — мой нашчадак: чаму я, такі разумны, які ведаў усю значнасць нацыянальнага, не патлумачыў, не давёў тым рабочым і сялянам, што выбіраць трэба найперш сваё існае, а каўбаса танная — тое другаснае. Вось чаму, Васіль.