Ноч Цмока

— Не казка гэта, шаноўны Васіль, — нарэшце выдыхнуў ён, адставіў кубак. — Вось вы вельмі правільна паклалі частку міфа на рэальную глебу. Вы ўжо прабачце мне. Давайце разам паспрабуем гэтак жа разабрацца з астатнім у міфе. Вам жа расказвалі: Цмок — істота загадкавая. Як яго прыручыць, дык будзе ахоўваць, прыносіць скарбы, бараніць ад ворагаў. Давайце глянем з практычнага боку, уявім, Цмок — не нейкая міфічная істота, а рэальная. Хто ёй можа быць? Хто бароніць, ахоўвае чалавека і прыносіць яму дабрабыт? Пры гэтым улічым вось які факт. Вам як чалавеку адукаванаму, вядомыя ж ліштвы на вокнах вяскоўцаў у мінулым. Ды і сёння дзе-нідзе засталіся яшчэ старыя разьбяныя. Вось той выкручасты ўзор наверсе на многіх ліштвах — гэта, шаноўны Васіль, выявы Цмокаў. Так-так, дзе надта моцна стылізаваныя, а дзе без праблем пазнаюцца крылатыя змеі — Цмокі.

Я вам крышку патлумачу яшчэ. Акно для нашых прашчураў — асаблівая рэч, выйсце ў іншасвет. З чыста практычнага боку — самае небяспечнае месца, бо праз яго ворагу так лёгка патрапіць у дом. Міф кажа нам, што выява Цмока над вокнамі — шанаванне магутнай сілы і адначасова разлік на яе спагаду. А з практычнага боку? Калі і ты, і я, і ён маем адзін знак, значыць, мы належым да нейкай супольнасці, так? Значыць, мы разлічваем на адну нейкую істоту. Атрымліваецца, той самы Цмок — наша агульная абарона і надзея на шчасце. А сёння на каго мы разлічваем, з кім звязваем спадзяванні? Ёсць у нас нешта, што было б знакам нашай супольнасці, што можна павесіць, напрыклад, у хаце?

— Абразы, — паціснуў я плячыма. — Разлічваем на Бога.

— Так, канешне, але ж рэлігія тут не трэба. Мы цвяроза думаем, мы стаім на рэальнай глебе.

— Тады дзяржаўны сцяг, — усміхнуўся я.

— Менавіта! — нечакана радасна ўсклікнуў Федарук. — Менавіта так і ёсць — і Цмок над вокнамі быў тым самым сцягам, агульным знакам!

— Дык Цмок — кіраўнік дзяржавы? — з сарказмам запытаўся я. — От вы далі.

— Тады не было дзяржавы ў нашым разуменні, — мякка запярэчыў Федарук. — Не кіраўнік, але галоўны. На каго разлічвалі, хто карыстаўся агульным аўтарытэтам. Быў самым моцным, але не проста фізічна моцным, а духам, розумам.

— Лідар?

— Так, лідар. Бачыце, вы самі дайшлі да разумнага тлумачэння Цмока. За сотні гадоў вынішчэння паганства той самы лідар, на якога спадзяваліся, які сапраўды даваў людзям лепшае за ранейшае жыццё, ператварыўся ў чароўную істоту, дабрабыт звёўся да скарбаў, воля — да абароны.

Я асэнсоўваў пачутае і не верыў: няўжо ён кажа сур’ёзна? Няўжо навуковец, інтэлігент, разумны і адэкватны чалавек насамрэч вырашыў.

— Вы вырашылі з дапамогай Насці нарадзіць нашай краіне лідара? Будучага прэзідэнта?

Я быў настолькі ашаломлены агучанай высновай, што нават не ўсміхнуўся.

— Але ж Шліман паверыў у Трою, — без усмешкі адказаў Федарук. — Але ж чорны певень змог знесці яйка.

— Чакайце, чакайце. Вы сур’ёзна кажаце? Вы — навуковец.

— Менавіта таму, што я навуковец, я ўсё кажу і раблю сур’ёзна.

— Добра, няхай так. Значыць, план ваш цяпер ясны і зразумелы: Насця нарадзіла Цмока. Хто яе забіў?

Федарук уздрыгнуў ад майго жорсткага пытання.

— Не ведаю. Кажу праўду: мы самі вельмі. напужаныя. Мы не разумеем, хто і чаму яе забіў.

— Ну як жа? Забі маці Цмока — хто яго будзе гадаваць? Развальваецца ваш. эксперымент па гадаванні прэзідэнтаў.

— Вы ж помніце міф, паважаны Васіль, яйка, якое знёс чорны певень, трэба тры гады насіць мужчыну пад пахай. Тады вылупіцца Цмок.

 — І гэта значыць нешта? Мне расхацелася разгадваць загадкі.

— Выбачайце, калі ласка, я вас перамучыў. Гэта значыць: дзіця да трох гадоў павінна расці пад наглядам мужчыны, сям’і. І ніхто з чужых не павінен ведаць і бачыць дзіця. Ніхто. Міф не кажа непасрэдна пра неабходнасць выхавання яго маці.

— Чаму да трох? — толькі і знайшоў што спытаць я.

— Бо да такога ўзросту фарміруецца асоба чалавека. Нашы продкі тое ведалі і нам пераказалі. Вучы дзіця, пакуль папярок лавы ляжыць. Тады былі шырокія лавы.

Я памаўчаў, запытальным рухам дастаў пачак цыгарэт, пабачыў згодлівы ківок Федарука і закурыў.

— А вас. не задавальняе сённяшні кіраўнік краіны?

— Не, — проста адказаў Федарук. — Каб вы не пыталіся чаму, патлумачу адразу. Я, як і большасць тых, хто разумее сутнасць з’яў апошніх дзесяцігоддзяў у нашай дзяржаве, бачу працэс знішчэння беларусаў як нацыі. Не буду вам нічога тлумачыць больш, і спрачацца не будзем, гэта маё не меркаванне, а перакананне. Цяпер над краінай ноч. Сапраўдная ноч.

— Вам дрэнна жывецца? — спытаў я і сам адчуў літаральна пошласць свайго пытання.

Федарук не стаў стрымлівацца — ён паморшчыўся, як ад кіслага:

— Паважаны Васіль, вы зараз спыталіся з узроўню бамжа ці зацюканай бабулькі. Не рабіце больш так. Калі людзі кажуць, што іх хвалюе страта нацыянальнага складніка грамадствам, недаравальна разумнаму чалавеку пытацца пра іх матэрыяльнае становішча ці іншыя выгоды.

Я пачаў злавацца, каб прыглушыць сваю прыкрасць.