PMEG_15.0.3_provizora_PDF_24_Marto_2019

• En la lasta tempo li fervore laboris, por igi la francan registaron, en- konduki Esperanton en ĉiujn lernejojn. ^{OV 247}

La finiĝado de la tago igis ilin rapidi. ^{M 200}

Ene de frazo povas troviĝi alia frazo, kiu rolas en la ĉeffrazo kiel frazparto. Tian malĉefan frazon oni nomas subfrazo. Subfrazoj plej ofte ne havas rol- montrilon. Por demonstri la rolon de subfrazo en la ĉeffrazo oni ofte povas en klarigo anstataŭigi la subfrazon per vorto, kiu povas havi rolmontrilon, ekz. tio aŭ alian tabelvorton.

En la plej simpla okazo subfrazo staras fine de ĉefa frazo:

Li diris, ke li estas malsata. ^ Li diris tion. La ke-frazo rolas kiel objekto en la ĉeffrazo.

Li demandis, ĉu mi amas lin. ^ Li demandis tion.

Petro demandis, kial la preparoj daŭras tiel longe. ^ Petro demandis tion.

Mi legis libron, kiun tradukis Zamenhof. ^ Mi legis libron tian. La kiu- frazo estas rekta priskribo de la vorto libron.

Mi kuniros, se vi promesas helpi min. ^

Mi kuniros tiukondiĉe. La se- frazo estas kondiĉa komplemento.

Mi manĝis la panon, kvankam ĝi estis malnova. ^ Mi manĝis la panon malgraŭ ĝia malnoveco. La kvankam-frazo estas komplemento, kiu montras nesufiĉan malhelpaĵon.

Subfrazo povas ankaŭ stari komence de ĉefa frazo:

Ke la tero estas ronda, neniu povas plu pridubi. ^ Tion neniu povas plu pridubi.

Ĉu vi estas malsata, mi demandis al ŝi. ^ Tion mi demandis al ŝi.

Kiam li venis, mi jam foriris. ^ Tiam mi jam foriris. La kiam-frazo estas tempa komplemento.

Ĉar

= "pro tio ke". Ĉar enkondukas subfrazon, kiu montras kaŭzon aŭ motivon:

La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. ^FE16 = La fakto, ke la tranĉilo estas akra, estas la kaŭzo, ke ĝi tranĉas bone.

La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. ^FE16 = La fakto, ke la infano volas manĝi, estas la kaŭzo, ke ĝi ploras.

Ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon. ^FE19

Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana. ^{FE 39}

La baza ordo de frazpartoj sekvas la ĉi-postan modelon, kiu tamen ne val- idas por Kl-vortoj, ĉar Kl-vorton oni normale ĉiam metas unue en la frazo sendepende de ĝia frazrolo:

subjekto - ĉefverbo - objekto - aliaj frazpartoj

La knabo - sidas.

subjekto - ĉefverbo

Ili - sidas - sur la sofo.

subjekto - ĉefverbo - loka komplemento

La hundo - ĉasas - katon.

subjekto - ĉefverbo - objekto

Karlo - manĝas - rizon - per manĝbastonetoj.

subjekto - ĉefverbo - objekto - ila komplemento

La virino - estas - arkitekto.

subjekto - ĉefverbo - perverba priskribo de la subjekto

La ĉielo - fariĝis - malhela.

subjekto - ĉefverbo - perverba priskribo de la subjekto

Oni ofte kunigas radikojn (kaj vortetojn) kreante kunmetitajn vortojn. La plej ofta speco de vortkunmetaĵo nomiĝas en PMEG kombino. Tia vorto konsistas el du partoj: ĉefelemento, kiu donas la ĝeneralan signifon de la vorto, kaj preciziga antaŭelemento, kiu precizigas la ĝeneralan signifon.

El la ĉefelemento ŜIP oni povas fari ekz. la jenajn kombinojn (ĉiam kun "neŭtrala" O-finaĵo):

vaporŝipo = speco de ŝipo, nome tiu speco, kiu funkcias per vaporo

balenŝipo = speco de ŝipo, nome ŝipo speciale konstruita por ĉasi balenojn

puŝŝipo = speco de ŝipo, kiu puŝas barĝojn en kanaloj kaj riveroj

aerŝipo

= speco de ŝipo, kiu iras en aero anstataŭ akvo

La baza signifo de tiuj ĉi kombinoj estas ĉiam "ŝipo". Per diversaj antaŭ- elementoj oni distingas diversajn specojn de ŝipoj. La antaŭelementoj estas tre diversecaj. VAPOR montras manieron funkciigi la ŝipospecon, BALEN montras celon por la uzado de la ŝipospeco, PUŜ montras taskon, AER montras lokon.

El la ĉefelemento IR, oni povas krei nomojn de diversaj ir-specoj:

rondiro = tia iro, kiun oni faras ronde, en rondo

[1] Kvinope ili sin ĵetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn. ^FE14

Mi kriis tiel laŭte, kiel mi povis, sed neniu min aŭdis, mi estis tro mal- proksime. ^FA3152

Mia frato ne estas granda, sed li ne estas ankaŭ malgranda: li estas de meza kresko. ^{FE 33}

Li donis al mi monon, sed mi ĝin tuj redonis al li. ^{FE 42}

Melankolio sed ne doloro, plenigis lian bruston. ^{FA3 64}