Сочинения. Том 2

8. ῾Η θεραπεία δὲ καθ’ ἕκαστον αὐτῶν ἐφεξῆς γεγράψεται· πρῶτον µὲν τῶν διαλειπόντων, δεύτερον δὲ τῶν συνεχῶν λεγοµένων. ἐπὶ µὲν οὖν τοῖς διαλείπουσιν ὀξύτατός τε ἅµα καὶ ἐπιεικέστατος ὁ τριταῖός ἐστι· µακρότατος δὲ καὶ ἀκίνδυνος ὅσον ἐφ’ ἑαυτῷ ὁ τεταρταῖος. ὁ δ’ ἀµφηµερινὸς µακρὸς καὶ οὐκ ἀκίνδυνος, ὥστε καὶ τὴν δίαιταν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς καθίστασθαι προσήκει, πρὸς τὸν ξύµπαντα χρόνον τοῦ νοσήµατος ἀποβλέποντας. τὰ µὲν γὰρ ὀξέα καὶ ταχέως ἀκµάζοντα, κᾂν εἰ πάνυ λεπτῶς θέλοι τις διαιτᾷν, οὐκ ἄν τι µέγα βλάψει. ὅσα δὲ χρονιώτερα, ταῦτ’ εἰ µὴ κατ’ ἀρχὰς ἁδρότερον διαιτήσειας, ἢ συναναιρήσεις τῷ νοσήµατι τὸν ἄνθρωπον ἢ οὐκ ἐν καιρῷ τὴν δίαιταν ὑπαλλάξεις. οὐ γὰρ χρὴ προσιούσης τῆς ἀκµῆς ἁδρότερον ἢ πρόσθεν διαιτᾷν, ἀλλὰ τοὐναντίον τῆς ὅλης τοῦ πάθους διαίτης τὸ λεπτότατον εἰς τὴν ἀκµὴν ἀποτίθεσθαι χρή· τοῦτο µὲν οὖν κοινὸν ἁπάντων. πρὸς αὐτῷ δὲ δεῖ καὶ τὰ ἴδια τῶν διαλειπόντων ἐπισκοπεῖσθαι, οἷον εὐθὺς ἐν τοῖς τριταίοις, οὐδὲν γὰρ χεῖρον ἐντεῦθεν ἄρξασθαι, διοριζέσθω σοι κατ’ ἀρχὰς εἰ ἀκριβής ἐστι καὶ ὡς ἄν τις εἴποι γνήσιος, ἢ οὐκ ἀκριβὴς, ἀλλ’ οἷον νόθος τις. ὁ µὲν γὰρ ἀκριβὴς τριταῖος τὸ µακρότατον ἐν ἑπτὰ περιόδοις κρίνεται, πρὸς τῷ καὶ ἀκινδυνότατος εἶναι. τὸν ἕτερον δὲ τὸν οὐκ ἀκριβῆ οἶδά ποτε φθινοπώρου µὲν ἀρξάµενον, ἦρος δὲ παυσάµενον· εἶτα οἷα εἰκὸς ἐν τοσούτῳ χρόνῳ, τὸ µέν τι καὶ αὐτοῦ τοῦ νοσοῦντος οὐ πάνυ τι πειθοµένου τοῖς τῶν ἰατρῶν προστάγµασιν, ἀλλὰ καὶ ἁµαρτάνοντός τι· τὸ δέ τι καὶ ὑπὸ τῆς αἰτίας τοῦ χειµῶνος βλαπτοµένου, σπλήν τε µέγιστος ἐξήρθη καὶ ὑποχόνδρια διεφυσᾶτο· καί τις ἤδη καὶ ὕποιδος ἦν ἄχροια περί τε τὸ πρόσωπον καὶ οὐχ ἥκιστα τοῖς σκέλεσιν, ὥστε δεῖσαί τε ἡµᾶς ἀµφὶ τῷ µειρακίῳ καὶ δεηθῆναι µειζόνων βοηθηµάτων. οὕτως οὐδὲν ὅµοιον ἔχει ὁ τοιοῦτος τριταῖος τῷ ἀκριβεῖ· διὰ τοῦτο οὖν φηµι χρῆναι κατὰ τὰς ἀρχὰς αὐτοὺς διορίζειν. εἰς ὅσον γὰρ τῇ φύσει διαφέρουσιν, εἰς τοσοῦτον εὔλογόν ἐστι καὶ τὸν τῆς διαίτης τρόπον ὑπαλλάττεσθαι. ὅπως οὖν ἄριστα διορισθεῖεν, ἀρκεῖ µοι τὰ τῷ µειρακίῳ συµπεσόντα γράψαι, παράδειγµά τε ἅµα τῶν οὐκ ἀκριβῶν τριταίων καὶ ὑποµνήµατά σοι γενησόµενα. ἦν µὲν δὴ τοῦ ἔτους τὸ µεταξὺ πλειάδων τε δύσεως καὶ τῆς προγεγενηµένης ἰσηµερίας· ἤρξατο δὲ µετὰ φρίκης ὁ πυρετὸς τῷ µειρακίῳ περὶ αὐτὴν σχεδὸν τὴν ἕω· ὥστε µήτε τῇ θερµασίᾳ τριταίῳ τι δόξαι ἐοικέναι µήτε τοῖς σφυγµοῖς· ἀλλ’ οὐδὲ χολῆς ἔµετος ἠκολούθησεν οὔτε ἱδρὼς ἱκανός· ἀλλὰ µόνον ἐν τῇ δευτέρᾳ τῶν ἡµερῶν ὥρᾳ που τρίτῃ βραχεῖαι νοτίδες ἐγίγνοντο, ἐφ’ αἷς διεπνεῖτο µὲν ὁ πυρετὸς ἀτρέµα οὕτως, ὥστε περὶ τὴν ἑσπέραν µόγις ἀπύρετον εἶναι δοκεῖν· ἔµενε δὲ δηλαδὴ κατὰ τοὺς σφυγµοὺς τό τε τοῦ πυρετοῦ σηµεῖον αὐτῷ σαφὲς ἱκανῶς. ἀλλὰ τἄλλα γε πάνυ εὐφόρως εἶχε κατὰ τὴν ἑσπέραν καὶ δι’ ὅλης τῆς νυκτός. αὖθις δὲ περὶ τὴν ἕω τῆς τρίτης ἡµέρας δευτέρα καταβολὴ γίνεται, τὰ πάντα τῇ πρώτῃ παραπλησία, πλὴν τοῦ χρόνου· τῆς γὰρ ἐπιούσης νυκτὸς ὀλίγον πρὸ τῆς ἡµέρας νοτίδες ἐγίγνοντο καὶ ὁ πυρετὸς ἐπαύετο περὶ τὴν ἕω τῆς τετάρτης ἡµέρας· καὶ τοῦ λοιποῦ δὲ παντὸς φθινοπώρου καὶ χειµῶνος, ἐν ᾧ διενόσησε, τά τ’ ἄλλα πάντα καὶ ὁ χρόνος τῆς καταβολῆς καὶ τῆς λύσεως τοῦ πυρετοῦ κατὰ ταὐτὰ διέµενον. ἦν δὲ τὸ µειράκιον ἡλικία µὲν ἀµφὶ τὰ ὀκτωκαίδεκα ἔτη, λευκὸν δ’ ἰδέσθαι καὶ πῖον, ἀργότερον τῷ βίῳ καὶ πολλάκις ἔµπροσθεν ἐν µέθαις τε καὶ λουτροῖς συνεχέσι καὶ πλησµοναῖς γεγενηµένον, ὥστ’ οὐδὲ χρηστῶς ἔπεττε τὰ σιτία. συνεισέβαλε δ’ αὐτῷ καὶ σκληρὸς σφυγµὸς ἐν µὲν τῇ πρώτῃ καὶ δευτέρᾳ τῶν ἡµερῶν µετρίως, ἐν δὲ τῇ τρίτῃ καὶ τετάρτῃ καὶ ταῖς ἐφεξῆς µέχρι τῆς ἑβδόµης εἰς τοσοῦτον ἧκε σκληρότητος, ὡς ἄν τινα δόξαι τῷ σφυγµῷ µόνῳ πιστεύσαντα πολλῶν εἶναι τὸ νόσηµα µηνῶν· καὶ τοιοῦτος παρέµενεν ἄχρι τῆς κατὰ τὸ ἔαρ ἰσηµερίας, ἐν ᾗ πρῶτον ἤρξατο µαλάττεσθαι. καὶ αὖθις ὕστερον ἡµέρᾳ τεσσαρακοστῇ τελέως ἀπαλλάττεται τοῦ τριταίου, κατὰ βραχὺ τοῦ τε σφυγµοῦ µαλαχθέντος καὶ τοῦ παροξυσµοῦ µικροτέρου γιγνοµένου καὶ τῶν οὔρων ὑπόστασιν χρηστὴν ἐχόντων· καὶ γὰρ οὖν καὶ ταῦτα κᾀν τῷ πρόσθεν χρόνῳ πάντα δεινῶς ἦν ἄπεπτα. τοιοῦτος µὲν δὴ ὁ ἐναντιώτατος τῷ ἀκριβεῖ τριταίῳ. τοὺς δ’ ἄλλους τοὺς µεταξὺ παµπόλλους ὄντας ἐκ τῶν ἄκρων ἀφωρισµένων οὐ χαλεπῶς ἂν εὑρήσεις. ἃ γὰρ ἐν ἀρχῇ τοῦ λόγου τριταίων πυρετῶν ἔγραψα γνωρίσµατα, ταῦτα σύµπαντα εἰ παρείη, τὸν ἀκριβῆ τριταῖον οὐκ ἐργάζεται, ᾧ πάντως καὶ ὁ τοῦ παροξυσµοῦ χρόνος βραχὺς ὡρῶν τεττάρων ἢ πέντε ἢ ἓξ ἢ τὸ µήκιστον ἕνδεκά που ἢ δώδεκα. καὶ µὲν δὴ καὶ τὰ οὖρα τῶν τοιούτων ἐν τῇ τρίτῃ τῶν ἡµερῶν ἢ πάντως γε τῇ τετάρτῃ φέρει τι σηµεῖον πέψεως. οὕτω µὲν οὖν ἀκριβῆ τε καὶ οὐκ ἀκριβῆ γνωρί ζοις τριταῖον. ἀνάλογον δὲ καὶ τεταρταῖον καὶ ἀµφηµερινόν. ᾧ µὲν γὰρ ὑπάρχει πάνθ’ ὅσα πρόσθεν ἔγραψα τεταρταίων πυρετῶν γνωρίσµατα, γνήσιός τε καὶ ἀκριβὴς τεταρταῖος. ᾧ δὲ µὴ, νόθος τις ἐκεῖνος καὶ οὐκ ἀκριβής. καὶ ἀµφηµερινῶν δὲ ὅτῳ µὲν πάνθ’ ὅσα γέγραπται πάρεστιν, ἀκριβής· ᾧ δὲ µὴ, ὁ τοιοῦτος οὐκ ἀκριβής. οὐκ οὖν οὐδὲ χρόνιοι ὁµοίως τεταρταίῳ καὶ ἀµφηµερινῷ οἱ οὐκ ἀκριβεῖς, ἀλλ’ ὥσπερ τριταῖος ὀξὺς ὁ ἀκριβὴς, οὕτω τεταρταῖός τε καὶ ἀµφηµερινὸς χρόνιοι. ταῦτα µὲν ἐν τοῖς κατὰ περίοδόν τινα πυρέττουσι σκοπεῖσθαι. τῶν δ’ ἄλλων πυρεττόντων οὖρά τε καὶ διαχωρήµατα καὶ τὴν ὅλην ἕξιν τοῦ σώµατος ὁρᾷν· καὶ τὴν θερµασίαν καὶ τὴν τῶν ἀρτηριῶν κίνησιν, ὅσα τ’ ἄλλα πρὸς τούτοις ὁ ῾Ιπποκράτης τε καὶ ἡ µακρὰ πεῖρα κελεύει σκοπεῖσθαι, χώρας καὶ ὥρας καὶ καταστάσεις καὶ ἡλικίας καὶ κράσεις σωµάτων, ἔθη τε καὶ τὰ προηγησάµενα τῶν αἰτίων καὶ τὰ συνεισβάλλοντα τοῖς νοσήµασι καὶ ὅσα µεταξὺ ἐπιφαίνεται. παρῄνηται µὲν οὖν ὡς ἄν τινι δόξῃ τὸ πᾶν, οὐ µὴν πρός γε τὴν ἀλήθειαν ὧδ’ ἔχει. τὸ γάρ τοι µέγιστον µὲν ἁπάντων τούτων, ῥηθῆναι δὲ µικρότατον, οὐδέπω γέγραπται. τί δ’ ἐστὶ τοῦτο; ποσότης νοσήµατος καὶ δυνάµεως· πρᾶγµα πρὸς µὲν τὴν δήλωσιν ἑνὸς ὀνόµατος δεόµενον· εἰς δὲ τὴν χρείαν µέγιστον. οὐδὲ γὰρ οἷόν τε προγνῶναι καλῶς, ἄνευ τοῦ τὸ ποσὸν ἑκάστου τῶν εἰρηµένων ἀκριβῶς ἐκλογίζεσθαι. καὶ γὰρ εἴτ’ ὀλέθριόν ἐστι τὸ νόσηµα, εἴτε µὴ, καὶ ὁπηνίκα µᾶλλον δυνατὸν ἢ τεθνήξεσθαι τὸν ἄνθρωπον ἢ ἀπαλλαγήσεσθαι τοῦ πάθους, εἰ µὴ πάντων τῶν προειρηµένων τὸ ποσὸν ἀκριβῶς διασκεψάµενος ἀνάγοις εἰς δύο κεφάλαια τήν τε νόσον αὐτὴν καὶ τοῦ νοσοῦντος τὴν δύναµιν, οὐκ ἂν οἷός τ’ εἴης προγνῶναι καλῶς. τῆς µὲν γὰρ δυνάµεως οὕτως ἰσχυρᾶς οὔσης ὡς περιγίγνεσθαι τοῦ νοσήµατος, ἀνάγκη σωθῆναι τὸν ἄνθρωπον. εἰ δὲ τοὔµπαλιν εἴη, πάντως τεθνήξεται. µὴ τοίνυν ὁποῖόν τι τὴν ἰδέαν ἐστὶ τὸ νόσηµα σκόπει µόνον, ἀλλὰ καὶ πηλίκον. οὐ µικρᾶς δὲ τοῦτό γε δεῖται τριβῆς, τά τ’ ἄλλα καὶ τῷ µήτε γραφῆναι µήθ’ ὅλως διδαχθῆναι λόγῳ δύνασθαι τὸ ποσὸν ἑκάστου. καὶ εἴτι ἄρα τὸ ἡµέτερόν ἐστιν, οὐχ ὑπ’ ἄλλου τινὸς εἰς τοσοῦτον ἀκριβείας ἥκει ἢ ἐκ τοῦ µάλιστα ἠσκῆσθαι περὶ τὸν τῆς ποσότητος στοχασµόν· τοῦτο µὲν δὴ καὶ ἐπ’ αὐτῶν τῶν ἔργων καὶ µαθεῖν καὶ διδάξαι δυνατόν. ὅσα δ’ ἐν τῇ ποιότητι τὸν διορισµὸν ἔχει, ταῦτα γράψοµεν ἀκριβῶς τε ἅµα καὶ σαφῶς εἰς ὅσον ἐγχωρεῖ διὰ βραχέων.