Сцюдзёны вырай

Прайшоў яшчэ год. Мова засвойвалася, і на гэтым этапе цяжэй за ўсё было з чаргаваннямі. Тут сапраўды трэба было нарадзіцца беларусам, каб зразумець логіку, па якой у адным выпадку «г» змянялася на «з», а ў другім — не змянялася. Сяргей (не Сярзей жа!), мой новы беларускі сябра, гісторык ды цудоўны суразмоўца, тлумачыў: «Слухай музыку маўлення!» Слухаў, не атрымоўвалася. «Ну, даражэнькі, ты ж беларус! Узгадай! Пачуй, што кажуць твае гены», —раззлаваўся ён аднойчы, пасля таго, як я зноў не прачаргаваў. Гены маўчалі.

У Вільні было шмат беларусаў, і, у адрозненне ад тых беларусаў, якія жылі ў Бостане і паспелі набыць пэўны эмігранцкі лоск, на гэтых яшчэ былі бачныя свежыя апаліны ад камунікацыі з Радзімай. Адзін моцна, да скалананняў, заікаўся. Сяргей абяцаў расказаць як-небудзь пра абставіны, праз якія той набыў заіканне, але не расказаў, адзначыўшы, што мне спакайней будзе. Аднойчы я запытаў таго сам, але ён вымавіў адно слова: «Волечка…», далей запнуўся, а пасля ціха заплакаў, і я не ведаў, што хранічныя заікі заікаюцца нават тады, калі плачуць, што ў плача — плача цяжкага, які стаіць на самай мяжы з рыданнем, таксама ёсць рытм, і гэты рытм у небаракі быў такі ж паламаны, як і маўленне.

Другі — ціхі, замкнёны, з пявучай мовай, даўгімі валасамі ды вачыма, поўнымі неба, жыў у каморы без вокнаў, якая хавалася ў доме міласэрнасці, пераўтвораным у прытулак для пацярпелых з Беларусі. Пацярпелых было шмат, збольшага яны начавалі на спартыўных кілімах у канферэнц-зале, і іх было надта шкада, аднак гэтага, якому не знайшлося месца, шкада было асабліва, бо нешта ён там здзейсніў, і яго не прынялі ў грамаду. Жытло далі, але асобнае, як у ваўка.

Усе гэтыя людзі не мелі фобіі пераследу, яна ў іх яшчэ проста не паспела выпрацавацца, бо тут, у Вільні, быў сапраўдны прыфрантавы шпіталь, тут ачуньвалі тыя, па кім сітуацыя прайшлася найбольш жорстка, але каму ўсё ж такі ўдалося ўцячы (ці дамовіцца аб уцёках?). Замест падазронасці, закрытасці, тут панавала братэрства кшталту франтавога. Усе з усімі сябравалі і намагаліся дапамагчы. Была тут даволі вялікая талака з тых, хто эміграваў яшчэ да ўсіх тых дзікунстваў, праз якія прайшла Наста. Гэта былі добрыя, смяшлівыя людзі кшталту Сяргея, якія нікуды не імкнуліся, ніякую Беларусь не вывозілі і не адраджалі, але жылі ў ёй, тым больш, што беларускай гісторыі ў гэтым горадзе захавалася значна больш, чым слядоў гісторыі ўласна літоўскай.

Другая справа, што ўсе гэтыя шчырыя, здаровыя, не спужаныя, аседлыя беларусы з аўто ды маёмасцю як быццам трохі не мелі сэнсу ў жыцці. Таму, мабыць, і пілі. Але тыя, хто сэнс меў, таксама пілі. Сяргей неяк растлумачыў, што галоўны літоўскі алкагольны напой «999» з’яўляецца насамрэч напоем беларускім, бо ўзгаданы ў Караткевіча. А таму іх алкагалізм мае высакародную мэту — высмактаць увесь стратэгічны запас літоўскіх алкагольных напояў беларускага паходжання, каб атрымаць сімвалічную перамогу над гістарычнай несправядлівасцю.

Што я магу сказаць пра літоўцаў? Яны дзіўныя людзі! На іх тварах сур’ёзнасць, і яны амаль што не ўсміхаюцца. У размове з літоўцам складаецца ўражанне, што яны на чымсьці вельмі фундаментальна засяроджаныя. І яны б рады былі ўсміхнуцца, ветліва павітацца з табой, але іх непакоіць нейкая думка, ад якой не пазбавіцца, як не спрабуй. І вось у той момант, калі ты ўжо гатовы прыйсці да высновы, што жыхары гэтага гораду проста мізантропы, якім не ўласцівы нейкі душэўны зрух, спагада, суперажыванне (якое, здаецца, ляжыць у аснове любога мастацтва, у тым ліку — мастацтва жыцця), апынаецца, што ты проста штосьці неразгледзеў. Помню, як у першую, самую цяжкую з-за адзіноты ды адчування бессэнсоўнасці маёй справы зіму аднаго вечару ўсе дрэвы ў Вільні раптам расквеціліся папяровымі птушкамі: нейкі дзівак (я яго бачыў: сур’ёзны, занадта засяроджаны погляд!) хадзіў па горадзе з драбінкамі ды развешваў на галіны белых галубоў, буслоў ды чаек, вядома ж, чаек. У гэтым была такая простая кранальнасць, такая чалавечнасць, што чамусьці хацелася плакаць. Пануючым пачуццём была палёгка: я іх не зразумеў! Яны вытанчаныя ды прыгожыя, гэтыя суворыя, складаныя літоўцы!