Ведзьміна тоня

— Ты добра ў чарцяжах разбіраешся… — глядзеў ва ўсе вочы на Сяргея Віталь. — У нашым класе для паловы вучняў тое, што я намаляваў, — піраміды егіпецкія.

— А што тут разбірацца? — шчыра паціснуў плячыма Сяргей. — Усё ж намалявана… Тут матэрыялаў столькі трэба…

— А я паглядзеў, у нас дома таксама дошкі ёсць. Тут дошкі знізу, бутэлькі, дошкі зверху, каркас атрымліваецца, — стаў тлумачыць Віталь.

— Ды не тлумач, я ўсё бачу, — перапыніў Сяргей. — Бутэлек колькі?

— А казаў — дэбіл, — усміхнуўся Віталь. — Бутэлек… Ты закон Архімеда ведаеш?

— Не.

— Зусім?

— Зусім. Я не памятаю нічога.

— Ат, тлумачу. Камень у вадзе заўсёды лягчэйшы, чым на беразе. Чаму? Таму, што вада выпіхвае ўсё, што ў яе трапіць. І выпіхвае ўсё з аднолькавай сілай. Чаму роўна гэта сіла? Яна роўна вазе вады, якая б умясцілася ў такім аб’ёме, як наш апушчаны ў ваду камень. Зразумела?

— Ну, пакуль зразумела.

— О, цяпер бяром цагліну: сапраўдную і такую ж цагліну — з пенапласту. Цагліна важыць пяць кілаграмаў, пенапласт — сто грамаў. Яны займаюць па аб’ёме, ну скажам, адзін літр. Значыць, калі ў такі аб’ём наліць ваду, яна будзе важыць адзін кілаграм. Вось і атрымаецца, што гэтыя цагліны вада будзе выштурхоўваць з сілай у адзін кілаграм. Тады сапраўдная цагліна ў вадзе будзе важыць… колькі?

— Чатыры кілаграмы, — упэўнена адказаў Сяргей.

— Точна. А пенапласт?

Сяргей задумаўся.

— Ага! — Віталь засмяяўся, але не зласліва, больш падбадзёрваючы. — Ад 100 грамаў не адняць пяць кілаграмаў! Тады адымаем ад пяці сто, але будзем ставіць знак мінус — значыць пенапласт важыць мінус чатыры дзевяцьсот. І тады мінус у любым выпадку будзе азначаць, што наша цагліна будзе плаваць на паверхні. І будзе ўтрымліваць на сабе груз у чатыры кілаграмы дзевяцьсот грамаў і не тануць. Зразумеў?

— Ага, — Сяргей кіўнуў. — Цікава.

— Во, і я кажу — цікава. Цяпер лічым: ты — 50, я — 50, дзеду даём — 70, Нэле — 30 — атрымаем 200 кг. Значыць, нам трэба столькі бутэлек, каб у іх умясцілася больш за 200 кг вады.

— А сам плыт з дошак? Ён жа таксама не тоне.

— Ну, плыт мы лічыць не будзем. Чым больш, тым лепей — устойлівасці больш. Так, у нас яшчэ будзе які груз, ежа і гэтак далей. Карацей, 200 кг, а ў бутэльцы 1,5 літра. Дзелім — атрымліваем?..

— Не ўмею, — адвёў Сяргей вочы ўбок.

— Так, трэба з табой пазаймацца, — заявіў безапеляцыйна Віталь. — 10 бутэлек — 15 літраў, 100–150, яшчэ 10 і 10, і 10 — 195 усяго. Ну?

— Не хапае пяць.

— Во, хоць складаць умееш.

— А ты не падкалупвай, а то… — гатовы быў пакрыўдзіцца Сяргей.

— Не псіхуй, — прымірэнча сказаў Віталь. — Я не каб пакрыўдзіць, а трэба ведаць… Навучыцца не цяжка.

— Мне — цяжка.

— Ат, гэта ты больш сам сабе ў галаву ўбіў, што не можаш… Але: з такой колькасцю бутэлек мы тануць не будзем, але ўстойлівасці таксама не будзе. Таму бяром усё ўдвая. Значыць, чатырыста. Дарэчы, адкуль ты так добра ў чарцяжах разбіраешся?

— А мы там зямлянкі ў лесе рабілі… Спачатку намалюем… Я любіў спачатку намаляваць, а потым — зрабіць. Так цікавей.

— Ага, так цікавей. Ты мне дапаможаш на астравах?

— А што?

— Я хачу карту астравоў скласці. Вось дзед Васіль казаў, што там некалі людзі жылі — можа, гэтыя астравы не самі па сабе, а іх людзі насыпалі, можа, яны гэтым самым нешта сказаць хацелі, — паступова разгараўся Віталь. — Уяўляеш, раптам там — тайна…

Сяргей хмыкнуў, але сказаў дабрадушна:

— Табе тайна… А нам рыба трэба. Многа рыбы.

— Саліць ты яе будзеш?

– І саліць. Я з вадзіцелем дамовіўся — ён купляць будзе.

— А на што ты грошы збіраеш?

— Я не збіраю. Я на іх хлеб купляю…

Сяргей замаўчаў, стаў уважліва зноў разглядаць чарцёж. Віталь, адчуваючы сябе чамусьці ніякавата, вырашыў перавесці размову на другую тэму:

— Ну… трэба, відаць, сёння і пачынаць… Столькі бутэлек сабраць — не жарт.

— Збяром, — махнуў рукой Сяргей. — Ты ідзі ў магазін, мы з Нэлай па сметніках паходзім.

— Да цябе зносім?

— Ага, тут і да дзеда блізка. Вунь за буданом і будзем складваць. Ты схадзі да дзеда, яму чарцёж пакажы, мо што паправіць.

— Добра.

К вечару за буданом ляжала першая паўсотня бутэлек. Многа было без коркаў. У гэтых, распаліўшы агонь, заплаўлялі рыльцы, у начоўках з налітай вадой правяралі надзейнасць кожнай бутэлькі.

Сяргей аднекваўся напачатку, але Віталь запрашаў настойліва і ўрэшце Сяргей згадзіўся ісці разам з Нэлай вячэраць да Віталя.

Частка 12

Жэнька была ў роспачы: не было аб чым пісаць! Гэтай вясной пасля таго, як прачытала ў раённай газеце аб адкрыцці школы маладога журналіста, яна ездзіла ў рэдакцыю. Як яе там усё ўразіла! Яна ўпершыню ўбачыла, як робіцца газета, упершыню пабачыла рэдактара газеты, сапраўдных журналістаў, а потым перад сабраўшыміся юнакамі і дзяўчатамі, выступаў так добра вядомы ў раёне паэт, чые вершы некалі саму Жэньку літаральна прымусілі пісаць на роднай беларускай мове. Бо яна адчула, якой чысцінёй і асалодай вее ад кожнага радочка, як звычайныя, вясковыя словы, расстаўленыя ўмелай рукой паэта, набываюць мілагучнасць і важкасць, паэтычнасць, глыбінны сэнс.