Çавал сарăлсан

Анна сӑмах чӗнмесӗр витерен тухрӗ.

«Эх, фельдшер. Ыран халь санран пӗтӗм фермӑ кулать ӗнтӗ. Лисук сӑмах сарма ӳркенсех тӑрас ҫук. Ӗҫлес дояркӑрах. Кӑҫал та ыттисенчен нумайрах сӗт суса илмелле, — шухӑшларӗ вӑл аптекӑ енне утнӑ май. — Лаша тапсан тата? Вӑкӑр тӗксен? Ҫитрӗ пурнӑҫ. Хӗр пуҫӑн чӑлах пулса юлӑн».

Санька пӑсрӗ тата кӑмӑла. Хӗр самантлӑха хӑйӗн суранӗ ҫинчен те манса кайрӗ. Каллех пыра чӑмӑртак хӑпарчӗ. Ӑна тӗксе антарма куҫҫуль тапса тухрӗ.

5

Мӑн урам тӳремлӗхе анса ҫитнӗ ҫӗрте, виҫӗ юп пӗр ҫырмана пӗрлешет. Ваттисем каланӑ тӑрӑх, ҫак ҫырмана патша вӑрҫичченех курӑс касакансем пӗвеленӗ пулать. Ун чухне тавраллах вӑрман пулнӑ имӗш. Халь тӗве пуҫӗ ҫеремленсе хытса ларнӑ. Ҫурхи сапланчӑк шывсем те, вӑйлӑ ҫумӑр та уншӑн хӑрушӑ мар. Ытлашши шывӗ валакран юхса тӑрать.

Пысӑк пӗве кӳлӗпе пӗрех. Кукурузӑ шӑтса тухса тӑватӑ ҫеҫкене ларсан, чӑн-чӑн ҫулла пуҫланать. Ун чухне самӑр та лӑпкӑ карпсен туйӗ хусканать. Ҫур ҫӗр тӗлӗнче пӗвен ӑшӑх вырӑнӗсенче шыв лӗп. Ҫак вӑхӑтра пулӑсем, лаша кӗтӗвӗ шыва кӗнӗ пек, шапӑлтатса, вӑлча сапма пуҫлаҫҫӗ.

О Пӗверен тухакан тӗтре Иван Андреевичсен садне, кӗлечӗпе хуралтисене, ултӑ стеналлӑ пысӑк пӳртне хупӑрласа илет, тӑвӑр тӑкӑрлӑкран йӑваланса тухса, урам тӑрӑх саланать.

Ҫак вырӑна ҫынсем те ӑмсанса пӑхаҫҫӗ. Мӗн калӑн: шыв хӗрринчи пек ырӑ пурнӑҫ ӑҫта пултӑр? Иван Андреевичӑнни пек сад ялта та урӑх ҫук. Кашни ҫулах пан улми те, грушӑ та, сливӑпа чиесем те ӑнса пулаҫҫӗ. Шыв хӗрринче тӑм тивмест.

Санька ашшӗ ҫирӗп старик. Кӗреҫе пысӑкӑш тӑваткӑл сухалӗ утмӑлтан иртсен ҫеҫ кӑшт кӑвакарчӗ. Кӑтра ҫӳҫӗ халь те ҫӑра-ха. Пасара е района каяс пулсан туя тытмасть, ҫамрӑксемпе танах утать. Арамӗ, хӑйӗнчен вунӑ ҫул кӗҫӗнскер, упӑшкине кура мар ватӑлса кайрӗ. Пӗр вунӑ-ҫирӗм ҫул каялла ку ҫемье йышлӑччӗ. Асли — Гена, фронтран таврӑнаймарӗ. Хӗрӗсем качча кайса пӗтрӗҫ…

Иван Андреевичӑн килӗ вӑрман оклачӗ евӗрлех. Пӳрт умӗнче яланах пӗрене куписем, вут шаршанӗсем. Хапӑссем кӑларса хураҫҫӗ ӑна. Хапӑс халӑхӗ каштайрах, ҫурма вырӑсларах халӑх. Чӗлхи-ҫӑварӗ яка. Вӑрмана килнӗ каччӑсем начарах пулман пуль ҫав. Хитре сӑн-питлӗ, кӑтра ҫӳҫлӗ хӗрӗсем пӗрин хыҫҫӑн тепри ашшӗ ҫӗршывне — Хапӑс ялне каялла кайса пӗтрӗҫ. Халь ак килте пӗртен пӗр ывӑлӗ Санька кӑна.

Чӑн та ӗнтӗ Иван Андреевич пӗтӗм пурлӑхне хӑй аллипе тунӑ. Акакан ҫӗрӗшӗн сахал вӑрман хӑртнӑ-и? Мунча кӑмаки пысӑкӑш тункатасене кӑларнӑ. Ватӑличчен тӳшек ҫинче ҫывӑрса курман. Урайне тумтир пӑрахнӑ та унтах татӑлса аннӑ. Хӗвелтен малтан тӑнӑ, хӗвел ансан та ларман. Колхозра та ӳркенсе тӑман. Юлашки вӑхӑтра ҫеҫ тухма пӑрахрӗ. Пилӗк ҫӗр ӗҫ кунӗ ту, тырри те, укҫи те тивмест. Сӑвапла ӗҫлемест ҫын.

Анчах ывӑлӗ унӑн улшӑннӑҫемӗн улшӑнса пычӗ. Ытти чух час-часах тул ҫутӑлас умӗн килсе выртаканскер, бригадирта ӗҫлеме пуҫансан, правленинче наряд илсенех килне таврӑнчӗ, библиотекӑран темӗнле кӗнекесем иле-иле килчӗ. Вӗсемпе тепрӗ чухне тул ҫутӑличченех ларчӗ.

— Пӑсӑлтӑн эс, Санька, — тӗлӗнчӗ амӑшӗ. — Улаха кайма та пӑрахрӑн. Пӗрмай кӗнекепе ларатӑн. Интус лаши пекех хытса кайрӑн. Лӑпӑр-лапӑр юмахсене вуличчен хӗрсем патне кай.

— Юмах мар, агротехнекӑ кӗнеки вӑл.

— Ҫавах мар-и, усӑсӑр.

Ҫывӑр эс, ҫывӑр. Ирхине ҫеҫ мана вӑхӑтра вӑрат.

Лӑскаса та тӑми пултӑн.

— Кӗҫӗр нумаях лармӑп.

Ҫак юлашки виҫӗ кунӗнче ҫеҫ ывӑлӑн пурнӑҫӗ тепӗр май ҫаврӑнчӗ. Кӗнекесем ҫинчен те манса кайрӗ вӑл, ӗҫ кунӗ лартмалли нарячӗсене сайра тыткаларӗ.

— Апай, пур-и сан унта?

Амӑшӗ, ассӑн сывласа, сакайӗнчен пылпа тунӑ кӑрчама ӑсса тухрӗ.

— Текех сӑра хуранӗ тытса ҫакмастӑп. Ӗҫетӗн те ҫур ҫӗрччен ухмаха тухнӑ пек сулланса ларатӑн. Ӗҫкӗ вӑл хуҫана та тарҫа кӑларать, — ятлаҫрӗ амӑшӗ.

Ашшӗ ывӑлӗн юратури ӑнӑҫсӑрлӑхне сисрӗ пулас. Малтан шарламасӑр ҫӳрерӗ, юлашкинчен чӑтаймарӗ:

— Авлантаратӑп! Ҫыхса пӑрахсах авлантаратӑп. Кун пек ухмаха тухатӑн эс! Сана, мура, мӗн ҫитаест? Пӳрт-ҫурт ҫук-и? Укҫа сахал-и? — янрарӗ хӗрсе кайнӑ старик.

Ывӑлӗ чӗнмерӗ. Вӑл сӗтел ҫине чавсаланнӑ май аллисемпе хӑлхине хупларӗ те вырӑнтан та хускалмарӗ.

4. Кам сӑнанӑ? Хӗрпе ларнӑ чух…

1

— Ӑҫта? Ӑҫталла каятӑн? Тӑр тетӗп сана! Чарӑн! — кӗрлекен трактор шавне хупласа хурасла кӑшкӑрчӗ Виссарион Маркович.

Вӑл аллине ӑнсӑртран лекнӗ патакпа кабинӑран пырса шаккарӗ. Трактор тапах чарӑнчӗ.

Кабинӑ алӑкӗнчен Павел пуҫӗ курӑнчӗ. Вӑл ларторг кӑшкӑрашнине илтмесӗр ҫӗре сиксе анчӗ. Виссарион Маркович ӑна ҫаннинчен туртсах аяккалла илсе кайрӗ.

— Ӑҫта кӗлет патнелле сӗтӗретӗн? Пурне те ирӗке вырнаҫтарса лартмалла тетӗп вӗт, — кӑшкӑрчӗ вӑл, тракторист ҫаплах илтес ҫук пек.

— Кӗлет ҫумӗнче витсе лартма ҫӑмӑлтарах. Ҫумӑрпа йӗпенмест.

Ҫу каҫиччен мӗн, ҫӗрет-им вӑл? Молотилкине те комбайнсенче тан лартас. Пӗр сӑмахпта каласан, халӑх курать. Пропагандӑ! — терӗ парторг.

Вӗсем калаҫса тӑнӑ ҫӗре Володя килсе ҫитрӗ.

— Так, мӗнле приказ?

— Молотилкӑна та ирӗкех ларттарасшӑн, — хуравларӗ Павел.

— Так, начальствӑ мӗн хушать, ҫавна тӑвӑпӑр, — тикӗс шӑлӗсене кӑтартрӗ Володя. — Тавлашиччен эс, Виссарион Маркович, мана луччӗ пирус пар-ха. Иртенпех туртман. Аш пӗр эрне апат ҫимен пек вӑркать.

— Мӗн? А-а? — илтеймерӗ парторг.