Çавал сарăлсан

Часах алӑкра хут тӗркисене хул хушшине хӗстернӗ лутра ҫамрӑк курӑнчӗ, унтан хучӗсене председатель сӗтелӗ ҫине пырса хучӗ.

— Мирон, — палласа илчӗ агронома Павел. — Хирпуҫ ачи. Вӑтам шкулта пӗрле вӗреннӗччӗ. Пачах та улшӑнман-мӗн. Ҫаплах лутака, пичӗ ҫарӑк пек ҫаврака, ҫавӑнта ӑна шкулта «ҫарӑк» тесе витлетчӗҫ. Питӗнче халь те ӗлӗкхи пекех кук тӗрри. Вӑл ҫуркунне енне тата ытларах тапса тухнӑ. Алюмини ҫатма ҫине кантӑр вӑрри сарса хунӑ тейӗн. Симӗс куҫӗсем ҫеҫ тӗссӗрленсе шала кӗнӗ пек. Куҫлӑх тӑхӑнать пулас.

Мирон анса ларнӑ пӑчӑр галстукне тӳрлетрӗ, умри пӗчӗк кӗсьерен куҫлӑх кӑларса тӑхӑнчӗ.

— Ӑнлантар пирӗн трактористсене ӑҫта мӗн акмаллине, — хушрӗ Трофим Матвеевич, хӑй вырӑнне кайса ларса. — Мӗн ятлӑ-ха эс? Лар, — ӑна пукан шутарса пачӗ вӑл.

— Мирон Семенович.

—Ӑс пар апла, Мирон Семенович.

Агроном хучӗсене сӗтел ҫине сарса хума пикенчӗ.

— Улӑх пирки калама та кирлӗ мар, — агроном васкаманнипе усӑ курчӗ колхоз председателӗ. — Вӑл паллӑ. Унта кукурузӑпа кантӑр ҫеҫ ылмашать.

— Каҫарӑр уш, Трофим Матвеевич. Эп пӗлетӗп-и, эсир-и? Улӑха кӑҫал пӗрчӗллӗ тырӑсем акмалла, унсӑрӑн ротаци пӑсӑлӑть, — сасартӑк хучӗ ҫинчен пуҫне ҫӗклерӗ Мирон.

— Улӑха эс тырӑ акасшӑн-и? Урах-и е ӳсӗр эс? Унта кӑҫал колхазӑн чӗрӗк тислӗкне тӑкнӑ, — хӗрӳленчӗ председатель.

— Тислек тӑкни аван, — нимӗн пулман пекех хушса хучӗ агроном. — Унта шӑпах ҫӗр гактар ҫурхи тулӑ, ҫӗр гектар сӗлӗ акмалла.

— Каҫар, ачам. Халлӗхе колхозра эп председатель, эс мар. Унта кукурузӑ та кантӑр пулать. Эс луччӗ ытти уйсем ҫинчен каласа пар.

— Ыттисем пирки паллӑ: кашнинчех улшӑну пулать, — хирӗҫлеме чарӑнчӗ агроном. Кӗсйинчен авторучкӑ кӑларса, пусу ҫаврӑнӑш картти патне пычӗ.

Павел хусканмасӑр агроном сӑмахӗсене тӑнла пуҫларӗ. Вӑл тавлашӑва хутшӑнасшӑнччӗ, анчах щарламарӗ. Килнӗ-килмен сӑмсуна кирлӗ мар ҫӗре чикетӗн, тесе калассӑн туйӑнчӗ ӑна. Тата ҫавна ӑнланчӗ Павел: Трофим Матвеевич хӑй шутланине тӑвать. Тӗрӗс-и вӑл, тӗрӗс мар-и, ҫын сӗнӗвне шута илмест.

— Парти пире ытларах кукурузӑ ӳстерме хушать.

Район кӑҫал унӑн лаптӑкне тата икӗ пин гектар ӳстерме йышӑнчӗ. Сирӗн ҫӗр ҫитмен пирки ӑна иккӗмӗш уйри ҫӗртме пуссине акма тивет. Сире тата хушса ҫӗр гектар паратпӑр.

— Ку вӑт парти линииӗ, — хушса хучӗ Трофим Матвеевич.

— Эп сирӗн колхоз юлашки икӗ ҫул хушшинче мӗнле тыр-пул акса тунине тӗплӗн пӑхса тухрӑм, — ҫине тӑрсах калаҫрӗ агроном.

Павел агроном пысӑк йӑнӑшсем тунине самантранах сисрӗ. Колхоз уйрӑмлӑхне Мирон начах та шута илмен. Уйрӑм лаптӑксенче пусу ҫаврӑнӑшне пӑхӑнма кирлӗ мар. Айлӑмсене, чӑнкӑ тавайккин ҫыранӗсемпе шырланӗсене мӗнпе ҫирӗплетмелле? Кунта пусу ҫаврӑнӑшне пӑсса яланлӑхах нумай ҫул люцернӑ е клевер акмалла. Вӗсен тымарӗсем тӑпрана лайӑх ҫирӗплетсе ҫӗр мамӑкне юхтарма памаҫҫӗ. Ҫакна Мирон пачах шута илмест. Тата мӗншӗн ҫаплипех планлас ӗҫе район хутшӑнать? Колхоза хӑйне ирӗк панӑ-ҫке.

Чӑтаймарӗ Павел, ыйтмасӑрах калаҫма пикенчӗ.

—Ҫӗртме пуссине кукуруза акни ман шухӑшпа вырӑнсӑр. Ыраш акмалла пуличчен вӑл пиҫсе ҫитеймест. Шыв кӑна. Шыва аксах тумалла-ши? Унта белок тӗлӗшпе пуян пӑрҫа е викӑ акмалла, е ир пулакан ҫӗр улми лартмалла. Вӗсен усси пур. Кукурузӑ лаптӑкне пысӑклатма палӑртнӑ пулсан, ӑна тӗп ҫӗрсем уйӑрса памалла. Мирон Семенович тунӑ :пусу ҫаврӑнӑшӗ район атланӗ ҫеҫ, вӑл колхоз интересӗпе ҫыхӑнман.

Агроном вартах ун енне ҫаврӑнчӗ. Вӗсен куҫӗсем тӗл пулчӗҫ. Мирон ӑна палласа илчӗ. Сӑнра темле йӗрӗнчӗклӗрех кулӑ ҫуралчӗ.

— Мирон Семенович тунӑ пусу ҫаврӑнӑшӗнче йӑнӑшсем нумай. Мӗншӗн-ха ыттисенчен ытларах сӗлӗ акмалла? Колхозниксене сӗлӗ валеҫсе парасшӑн-и? Пирӗн енче ӗлӗкренпех ҫурхи тулӑ ӑнса пулать, — терӗ Павел ҫирӗппӗн.

Унӑн сӑмахӗсем механизаторсене хумхантарсах ячӗҫ.

— Кукуруза тесе ытти тыр-пулӑ ҫине ҫаврӑнса пӑхми пултӑмӑр, — сиксе тӑчӗ Элекҫи. — Пӗтӗм тислӗке кукурузӑ умне тӑкатпӑр. Тулӑ та халь тулӑ мар, ама ҫури ачи.

— Кадышев юлташ, эсир кукуруза хирӗҫ кайнӑшӑн — парти умӗнче ответлӑ. Колхоз икӗ ҫул хушшинче сӗт суса илессине икӗ хут, аш илессине ҫиче хут ӳстернине курмастӑн-ха. Мӗнпе ӳстертӗмӗр? Кукурузӑна, — сӑмах пуҫарчӗ Прыгунов, Павел еннелле тинкере. «Эп сана хисеплетӗп, анчах хӑвна хушман пулсан, хушша хуппа ан кӗр» — тенӗн туйӑнчӗҫ икӗ хура ҫӗмӗрт куҫ.

— Трофим Матвеевич, эсир тӗрӗс ӑнланмарӑр, — чӑтаймарӗ Павел. — Эп кукурузӑна ҫӗртме луссине акассине хирӗҫ. Ӗнесене ҫулса ҫитерме викӑпа сӗлӗ хутӑшӗ аксан та кукурузӑран тухӑҫлӑрах.

— Кам вара эс, ытлашши нумай пӗлекенскер? — ҫиллелсе кайрӗ Мирон. — Йӑнӑшмастӑп пулсан, эсир тракторист пулмалла. Анчах нумай пӗлекен ҫын пекех критиклесшӗн. Эс мана агрономипе ан вӗрент, эп институт пӗтернӗ, — сӗтел ҫинчи хучӗсене пуха пуҫларӗ вӑл.

— Институт тесе пуҫна ытлашши каҫӑртмасан та юрать, — сасартӑк касса татрӗ Володя. — Агроном, агроном… Тракторист та халь агроном. Мана ҫулталӑкра эс пӗрре килсе каркаланса кӑтартни чӑпӑркка аври тӗшне те тӑмасть. Хут агрономӗ эс, ҫӗртен уйрӑлса кайнӑскер. Халиччен плуг аври тытнӑ-и?

— Ҫитӗ сире, — чаранҫи пулчӗ Трофим Матвеевич. Тавлашу татах хӗрсе кайрӗ. Бригадирсам хутшӑнчӗҫ.