Çавал сарăлсан

Рамӑсене зубилӑла касаймастӑн ӗнтӗ. Кӑнтӑрлаччен лаҫра тӗрмешрӗҫ те, кӑнтӑрла иртсен Павел хӑй тракторне юсама тухса утрӗ. Лаҫа колхозниксем пырса тулчӗҫ. Пӗрин пуртӑ хӑйра тытмалла, теприн шӑвӑҫ мӑрье ҫӗлӗкне тутарттармалла. Хирӗҫме хӑнӑхман Петӗр ытти ӗҫне пӑрахсах вӗсемпе айланма пикенчӗ.

— Икӗ мулкача хӑвалатӑп, пӗрин хӳри те курӑнмасть, — салхуллӑн шухӑшларӗ Павел.

Шкул директорӗ хӑй сӑмахне тытрӗ. Ирхине, сакӑр сехетсем тӗлне, вӑл икӗ баллон лартса ҫитрӗ. Трактористсем вӗсене майлаштарса та пӗтереймерӗҫ, шкул ачисем килсе тулчӗҫ. «Трудпа» тата физикӑпа вӗрентекен учительницӑ Маргарита Степановна, вӑрӑм та хыткан хӗрарӑм, те Володьӑна, те Павела ҫапла каларӗ:

— Эх, ӑстасем, халь те аппаратсене вырнаҫтарса ҫитереймен.

Володя йӗплемесӗр чӑтаймарӗ.

— Эсир шкулӗпе ҫулталӑк хушшинче майласа ҫитерейменнине эпир ӑҫтан пӗр сехетре майлӑпӑр?

Павел шӑрпӑк чӗртсе сваркӑ кранне уҫрӗ. Кӑвак ҫулӑм хыпса илсе кӗрлеме тытӑнчӗ. Хӑмӑр кантӑклӑ куҫлӑх тӑхӑннӑ тракторист шурлӑх плугӗн рамисене касма пикенчӗ.

— Кур-ха, кур, пӑчкӑпа татнӑ пек касать.

— Ҫулӑмӗ ҫине ан пӑх, суккӑр пулатӑн.

— Павел пичи, кӳр-ха, эп те касса пӑхам, — шавларӗҫ шкул ачисем.

Ӑнлантарасса вӗсене Маргарита Степановна ӑнлантарчӗ. Ку класӗ кайсан, тепри килчӗ. Рамисене касса пӗтернӗ Павелӑн сваркӑ тума пуҫӑнмаллаччӗ, анчах учительницӑ татах касса кӑтартма ыйтрӗ.

Уроксем пӗтсен кӑна Павел пӗтӗмлех хӑй ӗҫӗпе ӗҫлеме пикенчӗ. Ҫапах сӗм ҫӗрлечченех тимӗрҫӗ лӑҫҫи патӗнчен ачасем хӑпа пӗлмерӗҫ, колхозниксем курма пычӗҫ. Павел вӗсем енне ҫаврӑнсах пӑхмарӗ, Володьӑпа пӗрле пулас плугӑн рамине ҫыпӑҫтарса хучӗҫ.

5

Марье упӑшкине Шупашкара ӑсатса ярсанах ниҫта кайса кӗме пӗлеймерӗ. Пурӑнман пӳрте кӗрсе арчине уҫрӗ, лайӑх якатса хунӑ платйисене пӑтратрӗ. Тӗлӗнмелле-тӗлӗнмелле хитре кӗпе тӑхӑнас килчӗ унӑн. Пӗри килӗшмерӗ, тепри. Арча тӗлӗнчен хӗр чухнехи сар платйине туртса кӑларчӗ. Трофим ҫураҫма килнӗ каҫхине тӑхӑннӑччӗ ӑна. «Сарӑ тӗс ултавлӑ», тенӗччӗ Трофим Матвеевич. Пулас упӑшки витӗр курнӑ-мӗн. Ҫапах та «ултавлӑ пулсан та хитре», тесе хучӗ.

Халь юратсах утюгларӗ ҫав платйӗне Марье, хывӑнса тӑхӑнчӗ. Пушанман та, тӑвӑрланман та. Тӗкӗр умне пычӗ. Сӑнран пӑхсан та хӗртен нимӗнрен те ӳксе юлас ҫук. Питре ҫаплах ҫамрӑклӑх сӑнӗ ялкӑшать. Сӑмса тӑрринчи йӗр? Вӑл куҫа пӗрмесен палӑрмасть.

Хӗвел сарай хыҫне пытанчӗ. Кӑнтӑрла сӗлкӗшленнӗ юр кӑчӑр пулма пуҫларӗ. Хӑйӑ ҫутас вӑхӑт та ҫитрӗ. Пӳртре нимӗн те курӑнмасть. Ҫапах ҫутӑ ҫутас килмест.

Шухӑшсем хирӗҫӳллӗ, шухӑшсем канӑҫсӑр. Ӑҫта телейлӗ пурнӑҫ Марьешӗн, ӑҫта чӑн-чӑн пурнӑҫ? Ӑҫта юрату? Юрату та ҫук, ӑна ҫынсем ҫеҫ шухӑшласа кӑларнӑ. Кур-ха, ҫуркунне шӑнкӑрчсем епле хитрен курӑнаҫҫӗ. Юррине еплерех шӑрантараҫҫӗ тата. Анчах чӗлхисене кӑларса ӳстерсенех вӑрманалла саланаҫҫӗ. Юрри те пӑчланать. Тӗсӗ те улшӑнса хитремарланать. Хуп-хура шӑнкӑрч сала кайӑк теслӗ пулса тӑрать. Тепӗр юрату килмесӗр те хитрелӗх таврӑнмасть. Чечек те суя ҫеҫкесемпе ҫурӑлать. Хӑй ӗмӗрне тӑсассишӗн хитреленет, хурт-кӑпшанкӑсене илӗртет. Пӗтӗҫленсе юлать — шанать, тилет ҫеҫке. Ӑна татса кӗрсе ларт вазӑна — ҫиелтен тутлӑ шӑршӑ сарать, ӑна чиксе лартнӑ шывӗ шӑршланать. Чечекӗн чӑн-чӑн пурнӑҫӗ вӑрринче. Этем те ҫавах мар-и? Этем — кайӑк мар — тӗкӗсене ҫутҫанталӑк пулӑшнипе ҫутатаймасть; этем чечек мар — ҫеҫке ҫураймасть. Ҫавӑнлах пуль питне-куҫне сӑрлать, чӗринче мӗн пуррине пытарать, ыттисем умӗнче урӑхларах, лайӑхрах курӑнасшӑн. Пурӑнса пӑхатӑн та, унран нимӗн тӗлӗнмелли те ҫук. Этем — этемех. Ҫапла пулчӗ Сергейпе. Ашӗ ҫӗрӗк те хӑвӑл пулчӗ каччӑн. Трофим та ӗнтӗ темӗнле вӑрттӑнлӑхне ҫухатрӗ. Халь йӑлтах унӑн умӗнче — кашни вак-тӗвек ҫитменлӗхне пӗлет Марье. Тупӑнать те ҫӗнни — вӑл та кивелет. Ҫапла япала вӑл — юрату. Кам пӗлет, тен, Сергейшӑн та, Трофимшӑн та Марье суя ҫеҫке кӑна…

Ӑшра пӑлхануллӑ, ӑшра тӗтӗм явӑнать, йӳҫӗ тӗтӗм, кулленхи пурнӑҫ тӗтӗмӗ. Пӗччен тӑрса юлсан, ҫумӑнта никам та пулмасан, вӑл татах та йӳҫӗ.

Ҫенӗк алӑкне шалтӑртаттарни ӑна шартах сиктерчӗ. Сысна ҫӗмӗрет-мӗн. Выльӑхӗсене тӗ хупма маннӑ, ӗнине те суман.

Тулти ӗҫсене пухрӗ, ҫенӗкре мотоциклӑн ӑпӑр-тапӑр пайӗсене пӑтратрӗ, ал тормозӗн татӑлса кайнӑ тросне тупса пӳрте кӗчӗ. Ҫӗнӗ шухӑш унӑн пуҫӗнче хӑвӑрт ҫуралчӗ.

— Иккӗн. Эп тата хӗртсурт, — аса килчӗҫ Павел сӑмахӗсем.

— Виҫҫӗн пулатпӑр, — кулчӗ Марье. Буфет алӑкне уҫрӗ, чей стаканӗ ҫине эрех ячӗ. Ҫук, ӗҫес килмерӗ, «Упӗнтер, хӑюллӑрах пулӑн», — хистет шухӑш. — «Пӗрле, пӗрле ӗҫӗпӗр», — хирӗҫлет ҫӗнӗ шухӑш.

Менелникрен тӑрса юлнӑ коньяк кӗленчине пальто кӗсйине чикрӗ, ҫутӑ сӳнтерсе урама тухрӗ.

Таса тӳпе. Уйӑх ҫурмаран каснӑ пӑхӑр укҫа евӗр. Ун тавра ҫӑлтӑрсен пасарӗ пуҫтарӑннӑ. Катара-катара, ҫур-ҫӗр енчи инҫетре пӗлӗтсем вӗтлӗх вӑрман пек курӑнаҫҫӗ. Вӑрманӗ тикӗс мар, ҫырма-ҫатраллӑ, тӑвайккиллӗрех ҫӗре вырнаҫнӑ. Тӑвайкки вӗҫлекинче пӳрт ларать, мӑрйи те пур, мӑрйинчен тухакан тӗтӗмӗ аялалла явӑнса анать, илемлӗ вармана тӗтӗрет. Сасартӑк Марьене тӳпери вӑрман та, хутса янӑ кӑмакаллӑ пӳрт те чӑнлӑх пек туйӑнать, анчах унта «турӑ» мар, унӑн чӗрине пӑлхатакан пӗр-пӗр илемлӗ каччӑ ларнӑн туйӑнать. Ырӑ ҫӳҫенчӗк сӑрӑлтаттарать шӑм-шакка.