Çавал сарăлсан

«Юрӗ-и, питӗретӗн вӗт», — ыйтрӗҫ унӑн куҫӗсем. «Ҫаклатсан тата ытларах шутлама сӑлтав пулать», — Шухӑшларӗ Павел, ҫапах та тухса ҫаклатрӗ.

Марье вучах умӗнче вӑр-вар. Кӑвайт ҫатӑртатса ҫунать, ҫатма та чашкӑрма пуҫларӗ. Юрать-ха, ырӑ кӑмӑллӑ хӗреснамӑшӗ пур. Атту ҫын куҫ умӗнче намӑс та курӑн. Вӑл ҫу, кӗрле килсе панӑ.

— Павел, турелккесем хатӗрле, — хушрӗ Марье. — Шӑрттанне хӑвах касса хур.

Сӗтел хушшине ларчӗҫ. Малтанхи куркана сӑмахсӑр, пӗр-пӗрин куҫӗнчен пӑхса шаккарӗҫ.

Эрех ӑша ҫурса анса кайрӗ. Павел ҫывлӑшне аран ҫавӑрса ячӗ. Ӗҫме хӑнӑхнӑ ҫын пек, ҫӑкӑр татӑкӗ шӑршларӗ, питне-куҫне пӗркелентерчӗ. Марье чей сыпнӑ пек, ҫӳҫенмесӗрех, сыпкӑмӑн-сыпкӑмӑн ӗҫрӗ, Павел сасартӑках хырӑмӗ хытӑ выҫса кайнине туйрӗ. Кӑнтӑрла Петӗрсем патне каҫса кӑшт-кашт ҫырткаланӑранпа ӑша хӗлхем те яманччӗ. Вӑл ӑшаланӑ ҫӑмартана васкасах ҫиме пикӗнчӗ.

«Шеремете, апат пӗҫерсе паракан та ҫук», — шухӑшларӗ Марье.

Татах сыпрӗҫ.

— Кичем, Павел. Тӗлӗнмелле салху. Трофим Шупашкара тухса кайрӗ. Пӗчченех эп килте. Никампа калаҫса ӑш-чике пусарма ҫук.

— Эс ху савӑнӑҫ хуҫи. Санӑн пӗр пӳрт кӗнеке. Эп пырса пӑтратаймарӑм-ха. Тен, мана юрӑхлисем, кирлисем, тупӑнӗҫ, — хуравларӗ Павел хӗрарӑм-мӗн каласшӑн пулнине туйман пек.

— Пыр, — савӑнчӗ Марье. — Шыра. Тракторсем ҫинчен справочниксем те пур. Володя илкелесе каять.

— Ӗҫсем пур-ха. Пушансан санӑн библиотекунтан та тухма пӗлмӗп.

— Тем пекчӗ, — ҫиҫрӗ Марье. Хальхинче эрехне хӑех тултарчӗ, пӗрремӗш хут тав туса ҫӗклерӗ:

— Улах ӗҫкишӗн, Павел, — черккине арҫынла, шалтах ӳпӗнтерчӗ Марье. Пӗр хушӑ пуҫне аллисемпе тӗревлесе ларчӗ, унтан Павел ҫине чылай вӑхӑт хушши сӑмах чӗнмесӗр тӗмсӗлсе пӑхрӗ.

— Ҫапла пултӑр эппин.

Марье ҫаплах каччӑ ҫине пӑхрӗ.

— Юрататӑп, Павел, — сасартӑк сӑмах хушрӗ вӑл. — Сана юрататӑп.

Каларӗ те ҫапла, темӗнле йывӑр япалана хӑй ҫинчен илсе пӑрахнӑн ҫӑмӑллӑн сывласа ячӗ.

6. Асли вырӑнне асли тупӑнать

1

Трофим Матвеевич Шулашкара кӑйсан пушӑ алпа таврӑнмасть.

Ӗлӗк, предҫедателе суйличчен, суту-илӳ енӗпе ӗҫлекен тусӗсем халь те ӗҫлеҫҫӗ-ха. Хӑшӗ-пӗрисем службӑ пусми тӑрӑх ҫӳлтен те ҫӳле хӑпарчӗҫ, теприсем вырӑнтах талӑртатрӗҫ, хӑшӗсем аялтан та аяла анса пычӗҫ. Теприсем… Ялти йӑла ютра юраман, терӗҫ. Социализм обществи, гигантла утӑмсем турӗ пулин те, тӗрлӗрен йӑх-яхсенчен хӑтӑлса ҫитеймерӗ. Пӗри патшалӑх кӗсйине хӑй кӗсйинчен уйӑраймарӗ, тепри хӑйне сӗрнине хирӗҫ пулаймарӗ… Вӗсене кирлӗ ҫӗре ӑсатрӗҫ. Анчах ахаль калаҫҫӗ-и ӑслӑ вырӑнне ӑслӑ, ухмах вырӑнне ухмах, вӑрӑ вырӑнне вӑрӑ тупӑнать, тесе. Шыв пулсан пулӑ пурӑнать. Трофим Матвеевичшӑн ҫынпа паллашасси темех мар: чӗлхе-ҫӑвар ҫаврӑнать.

Шӑпа такам патне те ҫитерет. Кирлӗ кунта ҫӗрӗк ҫӑпата та кирлӗ, асӑркамасан — ҫӗрӗк тунката та такӑнтарать. Кивӗ тусӗсемпе вӑл ӗлӗк мӗнле пурӑннӑ, халь те ҫаплипех: калаҫмӑ та, хӑналама та ӳркенмест. Лешсем те унӑн кӑмӑлне аван пӗлеҫҫӗ. Кирлӗ япала пуррине пӗлчӗ пулсан, таҫта-таҫта ҫитет те — илет. Ҫитменнине вӑл суту-илӳ работникӗсен мухтавӗ: вӗсен ятне варалама мар, чапа кӑларчӗ. Юлса пынӑ «Ҫавал» колхоз ҫинчен халь реопубликӑра та асӑнаҫҫӗ.

Виссарион Марковича ӑсатса ярсан виҫӗ кунталах Трофим Матвеевич Шупашкара ҫитрӗ. Тракторсемпе автомашинӑсем валли запаслӑ пайсем туянса ӑсатнӑ хыҫҫӑн республикӑри тавар базинчен тата ҫӗнӗ стройкӑсенчен хӑпма пӗлмерӗ. Района шӑнкравларӗ, райӗҫтӑвком председателӗпе нумайччен калаҫрӗ. Райсоюз счечӗпе икӗ тоннӑ белилӑ тата хӑмла ҫыртарса илчӗ. Колкоз председателӗн критикинчен хӑракан райсоюз председателӗ ырӑ кӑмӑллӑ Герасимов япаласене тиеме машинӑсем те ярса пачӗ.

— Вот кооператор. Оперативнӑ! Ҫапла ӗҫлесен сана ма мухтас мар! Маттур, Мӗн тӑватӑн унта? Отчет? Бухгалтерсене хӑвала. Кил, кил хам кунта чух, — калаҫрӗ Трофим Матвеевич телефонпа.

Чӑнах та, Герасимов ҫав кунах «Победӑпа» Шупашкара карлаттарса ҫитрӗ. Каҫхине вӗсем халӑхпа тӑках тулнӑ «Атӑл» ресторанта ларчӗҫ. Колхоз председателӗ шампански ҫеҫ ӗҫрӗ, тусӗсене е коньякпа, е шурӑ эрехпе хӑналӑрӗ.

— Матвейч! — кӑла, эп сана усал тунӑ-и? Туман. Хӑҫан эс мана пленумсемпе конференцисенче намӑслантарма пӑрахатӑн? — ҫыпӑҫрӗ Герасимов. — Района мӗн килет, чи малтан сана, — шӑлчӗ вӑл куҫӗсене.

— Ҫитӗ, ҫитӗ… Мӗн иртнине асӑнатӑн. Эс ҫавна шута ил: эп трибунӑ ҫине тухсанах оратор кӗҫҫипе чирлетӗп, — шӳтлерӗ Трофим Матвеевич. — Малалла тӗкӗнместӗп сана. Халь ӗҫлессе те лайӑх ӗҫле пуҫларӑн.

— Эп начар ӗҫлемен. План тулса пырать…

«Эрех сутнипе план тултарма ҫӑмӑл», — шухашларӗ предоедатель, анчах Герасимова урӑхларах хуравларӗ. — Вот маттур. Ҫавӑпта чӗннӗ те сана хӑнана. Ӗҫрӗмӗр. Ну-ну, мана чул тума эп хӗрарӑм мар, ӗҫрӗмӗр…

Ирхине бавӑра ӗҫлекен пӗр тусӗ Трофим Матвеевичран ҫапла ыйтрӗ:

— Мӗн тӑван кун чухлӗ хӑмлапа? Колхозна авлантаратӑн-им?

— Май уявӗнче колхоз ӗҫки тӑватӑп. Ку пӗрре. Унтан колхозниксене кирлӗ. Ку иккӗ, — пӳрнисене хутлатса нимӗн кулмасӑр пӗлтерчӗ вӑл. Куҫӗ ҫеҫ самантлӑха чее хӗлхемле ҫиҫсе илчӗ.

Машинӑсене ӑсатса ярсанах, Трофим Матвеевич ҫак таварсем колхоза мӗн чухлӗ тупӑш парассипе шутлама пуҫларӗ.