Час Вогненнага Птушкалова

– Чытаю, што пісалі пра нас тыя людзі. Іх цікавіла, чаму мы не паміраем, як перанараджаемся ў новае цела і куды знікае свядомасць. Францішка пагарджае гэтымі звесткамі, прымае толькі тое, што пісалі людзі адметнага роду. Выпрабаванні княскіх навукоўцаў досыць жорсткія, але я спадзяюся адшукаць адказ у іх. Пакуль, праўда, вынікаў няма. Князя больш цікавіла, як нас знішчыць, яго людзі шукалі адказы, датычныя цела, а нам патрэбныя душа і розум, – Вікторыя прамаўляла павольна, адцягнута, не паднімаючы вочы ад кнігі. Бася хіба што не падскоквала ад нецярплівасці, пакуль гучалі словы.

– Хто сказаў табе, што ахоўнік, закаханы ў Мар’яну, дапаможа зладзіць напад?

Вікця глядзела на Басю, не разумеючы, пра што тая пытаецца. Захацелася якслед трасануць правіцельку за плечы. Бася прамаўляла, аддзяляючы кожнае слова ад іншых, убіваючы іх у галаву:

– Не было. Ніякага. Ахоўніка! Цябе падманулі! Хто?

– Я… не памятаю. Не да гэтага зараз. Потым.

У кабінеце з’явілася Францішка. Яна намагалася захоўваць на твары ўпэўненасць і ўладу, але сякая-такая мышца раз-пораз здраджвала. Вікця зірнула на лекарку з надзеяй і безнадзейнасцю адначасова. Францішка паматала галавой.

– Нічога, – патлумачыла яна. – Ні роспыты, ні кнігі, ні запісы Анэлі не далі адказаў. Яна добра падрыхтавалася да свайго знікнення: прыбрала ўсё, што магло быць падказкай. Ні слова, ні намёку. Нібы дакарала нас за тое, што давялі яе да такога. Я начамі не спала – і не разгадала загадку.

Спахапіўшыся, што сказала больш, чым магла сабе дазволіць, Францішка замаўчала на колькі імгненняў, а потым прамовіла ганарліва:

– А ты? Знайшла штосьці ў кнігах земляных чарвякоў, што называюць сябе людзьмі?

– Адна з гэтых «чарвякоў» – мая маці, якая пакахала адметнага і вырасціла мяне ў такой любові, пра якую вы і марыць не можаце! – унутры ў Басі закіпела, паднялася і выплюхнулася злосць. Францішка глядзела на яе як упершыню.

– Яно і бачна, што ты паўкроўная – да твайго з’яўлення паселішча не ведала ніякага гора.

Бася набрала паветра, каб годна адказаць, але пачула за спінай нахабнае пакірхванне, якім звычайна прыцягваюць да сябе ўвагу. Цікава, колькі гетман Казімір тут стаяў?

– Як ідзе росшук? – быццам дазнаваўся, як прайшоў учарашні баль у палацы князя.

«Ці не ты павінен за яго ўзяцца, суправіцель і галоўны вой?» – патрабавала выпаліць Басіна злосць. Але Бася стрымалася: што, калі Казімір сапраўды ўмяшаецца ў іх росшукі? Хай будзе ўбаку, упэўнены, што выкрыццё яму не пагражае.

Францішка і Вікторыя маўчалі. Казімір напальваў паветра паблажлівай усмешкай і апякунскім тонам:

– Народ не забудзецца, што вы абяцалі абараніць яго. Бедныя мы, воі, не будзе нам адпачынку. Хто ведае, ці зможам мы доўга стрымліваць націск справядлівага гневу. Некаторыя з нас задумваюцца, ці насамрэч памыляюцца тыя, хто бунтуе.

Вікця глядзела на яго спадылба, твар і постаць гарэлі гневам. Францішка, гідліва абмінуўшы ўсю кампанію, сышла. Казімір працягнуў велягурыста і здзекліва.

– Ці задавальняе вашу шаноўную асобу, як воі ахоўваюць вас і спакой у паселішчы?

Вікторыя маўчала.

– Самы час выканаць другі твой абавязак. Дзвесце грошаў. Плату я бяру наперад.

– Навошта табе грошы, гетман? Хіба ўлады мала? Можа, ты хочаш перабегчы да князя? Вось абрадуюцца воі. Добра, калі толькі ўлады пазбавішся. А што, калі галавы? – Вікторыя прымружыла вочы, пацямнелыя ад гнеўнай радасці.

Бася ўпершыню бачыла, як Казімір разгубіўся:

– Ты не дакажаш ім.

– Пасею сумневы. Доказы яны знойдуць самі.

Казімір, злосна зыркаючы вачыма і раздзьмухваючы ноздры, выбег з ратушы. Вікторыя, знясіленая дарэшты, адкінулася на спінку крэсла.

– Дарма ты так, – Бася шкадавала найперш пра сваю дзёрзкасць, але казаць пра ўласную хібу было няёмка. – Мы сапраўды залежым ад яго.

– Я сабрала больш за сотню людзей у адно паселішча.

Хіба збаюся нейкага хлапчыскі?

Бася сцялася. Не хапала яшчэ з Вікцяй пасварыцца і зусім застацца адной. Сяброўцы па няшчасці, зрэшты, карцела выгаварыцца.

– Я дала ім шанец пачаць годнае жыццё. Яны спляжылі гэты шанец, далей я за іх не адказваю. Такія думкі з’яўляюцца штовечар, калі застаюся адна. Тады здаецца, што я таксама магла б знікнуць, – голас Вікці цішэў і гарчэў, пакуль не сышоў на няўлоўны шэпт. І толькі апусціўшыся, змог падняцца імкліва, высока: – Аднойчы я спрабавала, ды не атрымалася. Хачу ўбачыць, што будзе далей.

Напэўна, гэта і ёсць надзея – думка, што далей будзе на што глядзець. Менавіта яна рухала нас. Кожны чалавек, знікаючы, спадзяваўся, што яго пераемніку будзе лепш. Мая надзея не дае мне нават знікнуць. Шкада, не магу аддаць яе тым, хто страціў сваю.

– Глупства нейкае. Страта надзеі – гэта не вораг, не атрута, не пошасць. Так не паміраюць – што за бессэнсоўная размова пра высокія матэрыі, калі трэба вырашаць сапраўдныя праблемы?