Час Вогненнага Птушкалова

Боўтаючыся паміж злосцю і шкадобай, Бася рушыла ў паселішча.

Адна думка працяла як пер’ем напханую галаву. «Зазірні з іншага боку!» – навязліва паўтараў нехта знутры і звонку – праз пазяханні соннага ветру, скупое святло зорак, перашэптванне травы пад нагамі. Дзяўчына не адразу дапяла, да чаго гэтыя словы. Куды і навошта трэба зазірнуць?

«Іншы бок вязніцы, дурная твая галава», – шаптаў той самы голас, прабраўшыся кудысьці глыбока.

* * *

Мар’яна жыла ў дальняй ад брамы хаце, амаль нябачнай з галоўнай сцежкі за іншымі будынкамі. Адзіная дарослая дзяўчына сярод вязняў. Відавочна, тая самая, да якой хінуўся малады ахоўнік, штоабяцаў дапамагчы. Пасля вызвалення яна мала каму паказвалася на вочы. Асцерагалася лішні раз выходзіць з хаты, размаўляць. Суседак і тых пазбягала, выкройваючы хвіліны, калі іх няма ў хаце альбо калі, наадварот, разышліся па пакоях. Ці не чвэрць гадзіны Бася стаяла пад Мар’янінымі дзвярыма. Стукала, падбірала словы, якія не спужалі б няшчасную і пераканалі адчыніць, прыслухоўвалася да цішыні і гукаў, якія малявала ўяўленне. Просьбы і перакананні не дзейнічалі. Адчаяўшыся, Бася забылася на лішнія вушы, якім не пажадана было б чуць размову, і выкрыкнула:

– Дарагі табе чалавек у небяспецы, а ты… – лічы, не зманіла, ніхто не ведае, што зрабілі з тым ахоўнікам. Дзверы адчыніліся, Бася ледзь не ўвалілася ў пакой.

– Які яшчэ чалавек? – Мар’янін круглы твар выцягнуўся, вялікія чорныя вочы сталі яшчэ большымі. Бася скарысталася і сунула нагу паміж дзвярыма і касяком:

– Пусціш у пакой – распавяду.

Гаспадыня разгублена прапусціла нязваную госцю.

Бася чакала ўбачыць пакой пустэльніцы, безаблічны і сумны, такі самы, у якім жыве сама. Мар’яна ўмудрылася са звычайнай абстаноўкі – ложка, стала, куфара і пары крэслаў – зрабіць нешта, што можна назваць домам. Стол засцелены карункавым абрусам, куфар распісаны ў кветкі, на крэслах ляжаць мяккія сядушкі, ля ложка – дыванок. Гэты пакой – Мар’янін, і, хай ён толькі частка хаты, наспех пабудаванай сярод лесу, яна зрабіла яго такім, у якім хочацца пражыць утульнае доўгае жыццё. А Бася жыве так, быццам нідзе ёй няма месца, адусюль гатовая сарвацца. Баіцца, што яе пагоняць?

Пакуль Бася аглядалася, Мар’яна вярнула сабе перавагу гаспадыні і прагла тлумачэнняў. Госця пераказала ёй частку размовы Вікторыі з гетманам Якубам і іншымі дарадчыкамі, падслуханую калісьці ў ратушы. Змаўчаўшы, што сама на той сустрэчы аказалася выпадкова і без дазволу.

– Хто той ахоўнік?

– Ніхто з ахоўнікаў не рызыкнуў бы слова сказаць зняволенай, тым больш адметнай. Яны заходзілі да нас моўчкі, хаваючы твар пад маскамі. Сярод вязняў зверху былі шпегі.

Бася быццам пыльным мехам па галаве атрымала.

* * *

Больш за ўсё хацелася падазраваць Казіміра. Так і карцела перад усімі жыхарамі паселішча сказаць, што яна ўсё ведае, абвясціць доказы і паглядзець, як упэўненасць злезе з яго твару, быццам кепская фарба пасля дажджу. Як ён будзе выварочвацца, апраўдвацца, але ніхто не паверыць. Сапраўды, хто, як не ён? Анэля хоць і супраціўлялася ладу паселішча, але жыць адна не змагла б. Францішка – далёкая ад вайсковых спраў, выбрала б іншы спосаб. Да таго ж ёй нашмат прасцей знаходзіцца ў ценю і быць галоўнай у невялікай лекарскай суполцы, праз якую можна ўплываць на ўсё паселішча. А вось Казімір… Прагне грошай і гучнай славы – раз. Добры вой, здольны сябе абараніць – два. Дастаткова абазнаны, каб данесці патрэбныя звесткі да адпаведных вушэй, – тры! Астатніх пасялян падазраваць сэнсу мала. Хто хацеў бы такое зрабіць, абавязкова выдаў бы сябе.

* * *

Францішку Віктараўну заўважна было здалёк. Сваёй мажнай постаццю яна захінала небагатае святло вузкіх школьных калідораў. Яе баяліся, хоць яна не была «з адміністрацыі». Не была суровай прыбіральшчыцай, якая прымушала паднімаць за сабой паперы, выносіць сметніцу і насіць зменны абутак. Ці класнай кіраўніцай, якая распавядала на бацькоўскіх сходах пра ўсе пракуды, хібы выхавання і заваленыя кантрольныя.

Францішка Віктараўна была настаўніцай працоўнага навучання для дзяўчат. Яе ўлада выходзіла далёка за межы княства швейных машынак і вязальных пруткоў і распаўсюджвалася не толькі на вучаніц. Аднекуль настаўніца ведала імёны, прозвішчы і тэлефоны бацькоў кожнага хлопца, які перайшоў з малодшай школы ў сярэднюю, і магла прыстрашыць гэтымі ведамі любога шалапута і гарэзу. Што казаць пра дзяўчат, у якіх не было шанцу схавацца за дрэваапрацоўчымі станкамі і шырокай спінай трудавіка.