Дзённік суддзі Верасаўца

Да работы Клянкову Гапоненка так і не дапусціў. Суд прысудзіў заплаціць ёй за ўвесь час вымушанага прагулу. За кошт яго, дырэктара. На другі ж дзень пасля суда Гапоненка з’явіўся да мяне. Мажны, не па гадах растаўсцелы, ён у сваім прасторным светла-шэрым, старанна адпрасаваным касцюме выглядаў нейкім рыхлым, стомленым. Перад тым як сесці на крэсла каля стала, пільна зірнуў на мяне, быццам папытаў позіркам: «Можна?»

— Я ўсё наконт Клянковай,— пачаў размову адразу, з канкрэтнасцю дзелавога чалавека. Дастаў з кішэні «Казбек», папрасіў дазволу закурыць і, прапанаваўшы мне папяросу, паклаў пачак на стол.— 3 заўтрашняга дня дапускаю яе да работы.— Ён змоўк і часта забарабаніў пальцамі па карабку папярос.

Відаць было, што ён хацеў яшчэ нешта сказаць, і я чакаў, маўчаў.

— Памылкі ў нас у кожнага, даражэнькі, бываюць,— загаварыў ён зноў.— Ты вось таксама памыліўся, што грошы з мяне прысудзіў. Ну падумай, дзе б я іх набраўся, каб са сваёй кішэні за ўсякі промах плаціў? — Кашлянуў і дадаў: — Маю памылку выправілі, трэба і тваю выпраўляць.

Быццам нешта гарачае абрынулася на мяне. Я, сказаць па праўдзе, спачатку больш здзівіўся, чым абурыўся: што гэта ён?.. Бач, як павярнуў справу...

— Кажаш, памылка? А табе ж суд указваў на яе. Дык чаму ты тады не выправіў? — Я сярдзіта папракнуў яго, а дзесьці ў душы і шкадаваў, і спачуваў яму.

Ён глядзеў на стосы розных юрыдычных кніг у шырокай зашклёнай шафе, хмурыўся. Густая светла-рыжая чупрына абвісла яму на лоб, ад чаго галава выдавала як бы прадаўгаватаю. Відаць было, што ен злаваўся, але стараўся схаваць гэта ад мяне. Раптам павесялеўшы, быццам нешта адолеўшы ў сабе, запытаўся:

— На рыбалку паехаць ахвоту маеш? Надвор’е ж цудоўнае стаіць…

— 3 задавальненнем,— адказаў я.— Пасядзець на беразе рэчкі з вудаю — няблага.

— Дамовіліся,— неяк аж узрадаваўся Гапоненка.— А то за справамі рознымі не ўгледзіш, як і лета праляціць. А наконт грошай Клянковай, я думаю, таксама як-небудзь вырашым. Ну, будзь здароў. Часу няма расседжвацца.— Ён схапіў са стала папяросы і грузна пакрочыў да выхада.

Назаўтра раніцай, калі я толькі прыйшоў на працу і нават не паспеў яшчэ сесці за стол, дзверы асцярожна расчыніліся і ў кабінет зазірнуў Бабчанок.

— Можна да вас? — Начальнік аддзела кадраў, сказаўшы гэтыя словы, паспешліва кіўнуў галавой.— Добры дзень, таварыш суддзя!

— Добры дзень. Калі ласка, заходзьце.

Бабчанок, бойка падскочыўшы да стала, шмаргануў замок-«маланку» на цёмна-зялёнай новенькай папцы, дастаў, як і той раз, гладкі белы аркуш з машынапісным тэкстам.

— Клянкова працуе ўжо, вось пацвярджэнне — загад,— голасна сказаў ён і цішэй, са змоўніцкай таямнічасцю і прыхаванай угодлівасцю дадаў: — Вы правільна вырашылі, таварыш суддзя. Між намі кажучы, дарэмна яе пакрыўдзілі. А вы разабраліся.

Я збянтэжыўся, не ведаў, што адказаць на такую неспадзяваную крывадушнасць — не знаходзіў слоў. Замяшанне маё цягнулася, відаць, доўга, ці, можа, мне так здалося? Але ўрэшце я адолеў яго і сказаў:

— А што вы на судзе гаварылі, забыліся? Дык я магу нагадаць, яно ў пратаколе запісана.

— Чаму забыўся? Не. Але ж, ведаеце, кожная сасна свайму бору песню спявае,— не задумваючыся, быццам гэты адказ быў ужо загадзя ў яго падрыхтаваны, прагаварыў Бабчанок.— Я ж быў афіцыяльным прадстаўніком.

Пасля, калі яго крокі аціхлі ў калідоры, праз акно я пабачыў, як ён сышоў з ганка, як накіраваўся да машыны. Ішоў нетаропкай, цвёрдай паходкай задаволенага сабою чалавека, на хаду нешта ляніва падкідваючы на далоні.

Прыкрасць, што ўзнікла ў мяне ад гаворкі з Бабчанком, узмацнілася, запякла горыччу, калі я пачаў чытаць загад Гапоненкі. Там было напісана: «На падставе рашэння народнага суда аднавіць на рабоце злоснага парушальніка працоўнай дысцыпліны…» Я не верыў сваім вачам і яшчэ раз перачытаў: «…злоснага парушальніка працоўнай дысцыпліны». Далей у загадзе значылася: «Аплаціць ёй за так званы вымушаны прагул».

Чаго-чаго, а такога я не чакаў ад Гапоненкі. Ён здаваўся мне памяркоўным чалавекам. Мы сустракаліся з ім у рознай абстаноўцы: афіцыяльнай і неафіцыяльнай. Я любіў яго слухаць, калі ён выступаў на розных гарадскіх сходах, нарадах і семінарах — крытыкаваў, прапаноўваў і заклікаў, дакляраваў. Гаварыў ён лагічна, абгрунтавана, разважліва. I, заўсёды відаць было,— добразычліва. Ад многіх даводзілася чуць пра яго: ото ж чалавек!.. Дык што з ім цяпер здарылася? Галава закружылася, ці што? Але ад чаго? Ад поспехаў у рабоце? Ад улады ці аўтарытэту, на які ён разжыўся ў сваёй стараннай працы? Ці, можа, ён увесь час быў не такі, якім уяўляўся мне — проста выстаўляў сябе?..

Гэтыя развагі падсыпалі мне жару. Прыкрасць, што тлела ў душы, успыхнула агнём, узгарачыла. Я рашуча, палка падумаў: «Не, даражэнькі, так не будзе, як табе хочацца». Пайшоў у канцылярыю, сказаў сакратарцы, каб выпісала выканаўчы ліст і неадкладна перадала судоваму выканаўцу.

Праз тыдзень грошы з дырэктара былі спагнаны.